Cựu Thủ tướng Nhật Bản Yoshihide Suga lâm vào cảnh “tiến thoái lưỡng nan” khi vừa phải áp dụng các biện pháp phòng chống dịch COVID-19 vừa phục hồi kinh tế nên đành “âm thầm rút lui.”
Giờ đây, "bài kiểm tra" lớn nhất đối với chính quyền của Thủ tướng đương nhiệm Fumio Kishida cũng tương tự như vậy.
Liệu nội các của ông có thể dốc toàn lực khôi phục nền kinh tế Nhật Bản vốn đã bị thiệt hại nặng nề bởi dịch bệnh, dựa trên những thành tích kiểm soát hiệu quả dịch bệnh hay không.
Tạp chí Tri thức thế giới số 21/2021 có bài phân tích về những dấu ấn của ông Suga trong thời gian qua và đưa ra những dự đoán về kinh tế Nhật Bản dưới thời tân Thủ tướng Kishida.
“Dấu ấn" của ông Suga trong Abenomics
Trong chính giới Nhật Bản - vốn phụ thuộc nhiều vào truyền thống “cha truyền con nối,” lý do ông Yoshihide Suga - một người dân thuần túy đã có thể lên nắm quyền phần lớn là do ông từng là người đảm nhiệm vai trò “quản gia” trong Nội các của cựu Thủ tướng Shinzo Abe trong thời gian 7 năm 8 tháng.
Ông Suga được thừa nhận là người có thể đảm bảo tốt nhất việc tiếp tục thực hiện học thuyết kinh tế Abenomics. Bản thân ông Suga đã tuyên bố nhiều lần trước và sau khi lên nắm quyền rằng ông sẽ “kế thừa chính sách của ông Abe,” và đương nhiên cũng sẽ kế thừa Abenomics.
[Thủ tướng Nhật Bản Kishida cân nhắc thăm Mỹ trong tháng 11]
Cái gọi là học thuyết kinh tế Abenomics là một tập hợp các chính sách được đưa ra nhằm chấn hưng kinh tế Nhật Bản sau khi ông Shinzo Abe lên nắm quyền lần thứ hai vào năm 2012.
Cốt lõi của Abenomics là “ba mũi tên” gồm chính sách nới lỏng tiền tệ, chính sách tài khóa linh hoạt và cải cách cơ cấu để kích thích tăng trưởng kinh tế.
Sau khi ra mắt, Abenomics đã được triển khai rất tốt và hiệu quả. Các biện pháp đã giúp cải thiện những vấn đề tồn đọng trong nền kinh tế Nhật Bản vốn đang đối mặt với nhiều khó khăn trong “20 năm mất mát”, hệ thống tài chính được cải thiện nhất định, tỷ lệ thất nghiệp giảm xuống thấp kỷ lục trong lịch sử.
Tuy nhiên, Abenomics ngày càng cho thấy các biện pháp không đủ mạnh, hiệu quả ngày càng giảm sút.
Vì vậy, ông Suga đã bắn tiếp “mũi tên” thứ tư, đó là thông qua Thế vận hội Tokyo (Olympic Tokyo) dự kiến tổ chức năm 2020 để tái tạo “kỳ tích Olympic” một lần nữa, với những kỳ vọng lặp lại những ảnh hưởng tích cực của Thế vận hội Tokyo năm 1964 để phục hồi kinh tế Nhật Bản.
Tuy nhiên, bước sang năm 2020, đại dịch chưa từng có trong 100 năm qua đã bất ngờ bùng phát, không chỉ khiến nền kinh tế Nhật Bản đang trong tình trạng suy thoái kéo dài ngày càng trầm trọng hơn, mà còn khiến cho Thế vận hội đầy hy vọng buộc phải hoãn lại.
Trước ánh hào quang của Abenomics, ông Suga - người đã quen truyền đạt lại ý tưởng của ông Abe, mặc dù khó tạo ra những sáng tạo lớn và đột phá toàn diện trong chính sách kinh tế, nhưng vẫn có những dấu ấn riêng. Nội các của ông Suga đã đưa ra một số biện pháp kinh tế thiết thực.
Thứ nhất là đẩy mạnh cải cách hành chính. Ông Suga bổ nhiệm ông Kono Taro làm Bộ trưởng Cải cách Hành chính và trao cho ông quyền hạn vượt các bộ trưởng thông thường để nhanh chóng thúc đẩy các hành động cần thiết.
Thứ hai là đẩy nhanh quá trình chuyển đổi kỹ thuật số. Ông Suga kêu gọi Quốc hội thông qua Luật cải cách kỹ thuật số và thành lập Văn phòng kỹ thuật số trực thuộc Nội các để điều phối và nâng cao hiệu quả hoạt động hành chính và hiệu quả quản lý xã hội. Đồng thời, Nội các của ông Suga còn có ý thông qua các biện pháp giảm chi phí sử dụng điện thoại để thúc đẩy quá trình chuyển đổi kỹ thuật số xã hội.
Thứ ba là tăng cường các biện pháp đối phó với tỷ lệ sinh giảm và già hóa dân số, bao gồm đưa chi phí khám và điều trị vô sinh vào hệ thống bảo hiểm y tế.
Ngoài ra, chính quyền của ông Suga còn ban hành các chính sách như thúc đẩy việc tái tổ chức các ngân hàng địa phương, nâng cao hiệu quả của các doanh nghiệp vừa và nhỏ, tối ưu hóa việc bố trí các cơ sở sản xuất.
Bài toán nan giải giữa phòng chống dịch và phục hồi kinh tế
Ngay khi lên nắm quyền, ông Suga đã phải đối mặt với ba nhiệm vụ gian nan mà cựu Thủ tướng Abe để lại, đó là ngăn chặn và kiểm soát dịch bệnh, khôi phục nền kinh tế và tổ chức Thế vận hội.
Nguyên nhân cuối cùng cho sự “rút lui ầm thầm” của ông cũng chủ yếu là do biện pháp ứng phó không mạnh mẽ, chính sách dao động, hiệu quả thấp hoặc thậm chí không có được chút thành công nào.
Có thời điểm chính quyền của ông Suga quá tập trung vào công tác phòng chống dịch, liên tục ban bố tình trạng khẩn cấp, siết chặt hạn chế đi lại của người dân, gây thiệt hại cho nền kinh tế.
Nhưng lại có lúc Nhật Bản đẩy mạnh khôi phục kinh tế quá nhanh, tuyên bố dỡ bỏ tình trạng khẩn cấp, nới lỏng hạn chế đi lại của người dân, thậm chí ban hành các khoản trợ cấp du lịch nội địa, với hy vọng thông qua du lịch để kích thích nền kinh tế, nhưng vì thế mà dịch bệnh ngày càng diễn biến nghiêm trọng.
Kết quả khiến cho Nhật Bản trở thành quốc gia có tình hình dịch bệnh nghiêm trọng nhất Đông Á, trong khi nền kinh tế suy thoái ngày càng nghiêm trọng, phục hồi ngày càng yếu.
Kỳ vọng nền kinh tế khởi sắc nhờ Olympic chưa thành hiện thực thì Thế vận hội Tokyo 2020 lại trở thành điểm chốt sau cùng khiến ông Suga “rút lui”. Sự kiện này đã bị hoãn lại một năm do đại dịch, nhưng sau một năm dịch bệnh vẫn tiếp diễn và đã trở thành vấn đề khó giải quyết.
Ông Suga đã do dự hết lần này đến lần khác, nhưng vẫn muốn để lại dấu ấn của mình trong sự kiện toàn cầu này.
Cần lưu ý rằng trong bối cảnh đại dịch toàn cầu đang hoành hành, việc có thể bảo đảm tổ chức Thế vận hội đúng lịch trình và triển khai cơ bản ổn định là công lao rất lớn của chính quyền Thủ tướng Suga, đặc biệt là Nhật Bản còn lập thành tích tốt nhất trong lịch sử của Thế vận hội.
Tuy nhiên, cái giá phải trả cũng rất nặng nề. Những trận đấu “không khán giả” gần như không có tác dụng kích thích kinh tế, ngược lại còn khiến cho dịch bệnh ngày càng nghiêm trọng hơn.
Vào hôm khai mạc Thế vận hội Olympic 23/7, Thủ đô Tokyo chỉ có 1.566 ca nhiễm COVID-19 mới, nhưng vào hôm bế mạc 8/8, số ca nhiễm mới đã tăng lên 4.066 ca. Hơn nữa số ca mắc mới còn duy trì ở mức trên 4.000 ca trong 5 ngày liên tiếp. Do đó, chính quyền của Thủ tướng Suga đã buộc phải ban bố tình trạng khẩn cấp.
Hướng đi chính sách kinh tế của nội các mới
Vấn đề lớn nhất mà nội các mới của Thủ tướng Kishida phải đối mặt vẫn là làm thế nào để đưa ra các lựa chọn chính sách trong tình thế tiến thoái lưỡng nan về phòng chống dịch bệnh và phục hồi kinh tế.
Ông Kishida luôn quan tâm đến các vấn đề kinh tế và coi trọng các chính sách kinh tế. Ngay khi bắt đầu chiến dịch tranh cử, ông đã tuyên bố lấy chính sách kinh tế làm cam kết tranh cử chủ yếu, đồng thời đưa ra những giải thích trọng điểm và hệ thống.
Trên cơ sở đó, trong bài phát biểu trước Quốc hội ngày 8/10, Thủ tướng Kishida đã giải thích rõ hơn về chính sách kinh tế của ông.
Thông qua những phát biểu của ông Kishida từ khi tranh cử, bước đầu có thể thấy xu hướng cơ bản của chính sách kinh tế của nội các mới.
Có quan điểm cho rằng nội các của ông Kishida có thể sẽ tiếp nối các khuyến nghị chính sách của ông Abe, bao gồm cả việc tiếp tục thực hiện Abenomics.
Chính ông Kishida đã nhiều lần tuyên bố rằng sẽ tiếp tục thực hiện chính sách nới lỏng tiền tệ và chính sách tài khóa linh hoạt để kích thích tăng trưởng kinh tế.
Ông sẽ yêu các thành viên nội các xây dựng kế hoạch kích thích kinh tế với quy mô 30.000 tỷ yen, cố gắng thúc đẩy Quốc hội chính thức thông qua trước cuối năm nay.
Tất nhiên, ông Kishida cũng không quên để lại dấu ấn của riêng mình, chẳng hạn như những đề xuất nhằm hoàn thiện chính sách tài khóa tích cực của ông Abe và giữ nguyên mức thuế tiêu dùng 10% trong 10 năm. Ngay cả khi Hạ viện được tổ chức lại sau cuộc bầu cử, những chính sách này sẽ không có những thay đổi lớn.
Học thuyết kinh tế Abenomics không thể mất đi, nhưng Học thuyết kinh tế Kishida lại bắt đầu manh nha.
Cùng với việc kế thừa Abenomics, ông Kishida cũng cố gắng xây dựng Học thuyết kinh tế Kishida của riêng mình. Sự đổi mới lớn nhất mà ông đưa ra là cái gọi là khái niệm “chủ nghĩa tư bản mới."
Vào đầu thế kỷ này, Thủ tướng Nhật Bản Junichiro Koizumi đã thực hiện “cải cách Koizumi” và giới thiệu đầy đủ “chủ nghĩa tự do mới” bắt nguồn từ Mỹ và thịnh hành trên thế giới, kết quả làm cho khoảng cách giàu nghèo ở Nhật Bản ngày càng gia tăng, gây ảnh hưởng đến tầng lớp trung lưu, và “bóp nghẹt” nhu cầu tiêu dùng trong nước. Đây có thể được coi là bối cảnh chính của tình trạng suy thoái kinh tế lâu dài của nền kinh tế Nhật Bản.
Abenomics đã nhấn mạnh đến cải cách cơ cấu, nâng cao hiệu quả của nền kinh tế, song sự phát triển của thị trường chứng khoán và tình trạng giá tài sản tăng vọt lại ngày càng tập trung với những người giàu có, dẫn đến sự khoảng cách giàu nghèo gia tăng.
Tầng lớp trung lưu và thu nhập thấp ngày càng đối mặt với nhiều khó khăn hơn, điều này trở thành nguyên nhân cơ bản gây ra suy giảm nhu cầu tiêu dùng trong nước và sự phục hồi kinh tế chậm chạp.
Do đó, ông Kishida đề xuất khái niệm “chủ nghĩa tư bản mới”, nhấn mạnh rằng “sẽ thay đổi các chính sách chủ nghĩa tự do mới từ cải cách của Koizumi.”
Ông sẽ coi trọng cải cách phương thức phân phối nghiêng về “lao động” chứ không phải “tiền”; tăng lương, đặc biệt là tăng thu nhập tiền lương của các doanh nghiệp nhỏ và vừa (tốt thiểu tăng cao 3%); tăng trợ cấp sinh con, giáo dục và nhà ở cho các gia đình có thu nhập thấp; thu hẹp khoảng cách thu nhập giữa các tầng lớp; thông qua kích thích nhu cầu tiêu dùng của tầng lớp có thu nhập thấp, thực hiện “tuần hoàn tốt của tăng trưởng và phân phối."
Để đạt được mục tiêu này, nội các của ông Kishida dự kiến sẽ thành lập hội nghị đặc biệt về khái niệm “Chủ nghĩa tư bản mới kiểu Nhật Bản,” xây dựng và triển khai “Kế hoạch bội tăng thu nhập của phiên bản Lệnh Hòa,” hy vọng rằng kế hoạch sau này sẽ giống như “Kế hoạch bội tăng thu nhập quốc dân” của những năm 1960, phát huy vai trò kích thích và hỗ trợ quan trọng đối với sự tăng trưởng kinh tế của Nhật Bản.
Ông Kishida cũng nhiều lần nhấn mạnh rằng cần phải xây dựng một hệ thống kinh tế và xã hội “cùng tồn tại với đại dịch COVID-19,” và theo đuổi “không phạm sai lầm” trong cả phòng chống dịch bệnh và phục hồi kinh tế.
Để đạt được mục tiêu này, ông đề xuất tăng cường hệ thống xét nghiệm, đẩy nhanh tiến độ tiêm chủng, trong năm nay phải có thuốc điều trị COVID-19, sử dụng linh hoạt giấy chứng nhận tiêm chủng điện tử.
Ngoài ra, chính quyền của ông Kishida có thể sửa đổi các luật liên quan để tăng cường “tháp chỉ huy” của chính quyền trung ương và năng lực cung cấp nguồn lực y tế, đồng thời tăng cường trợ cấp kinh tế cho những người gặp khó khăn do dịch bệnh.
Một xu hướng khác đáng chú ý là chính sách kinh tế của nội các mới đề xuất tăng cường bảo đảm an ninh kinh tế. Điều này rõ ràng về mặt chính trị có ý ngả theo Mỹ, từ đó thúc đẩy “tách rời” khỏi nền kinh tế và công nghệ của Trung Quốc.
Dịch bệnh đã dẫn đến các vấn đề đứt gãy của chuỗi sản xuất và công nghệ toàn cầu, làm gia tăng yêu cầu tăng cường an ninh kinh tế.
Do đó, ông Kishida đã bổ nhiệm ông Takayuki Kobayashi, người từng giữ các chức vụ quan trọng trong Bộ Quốc phòng làm Bộ trưởng An ninh kinh tế.
Ngoài ra, chính quyền của ông Kishida cũng có kế hoạch triển khai một loạt các biện pháp chính sách trong các mặt quan trọng như bảo vệ môi trường, kinh tế kỹ thuật số, năng lượng hạt nhân và chấn hưng kinh tế địa phương./.