Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), thuốc lá làm hơn 8 triệu người trên toàn cầu tử vong mỗi năm. Trong đó hơn 7 triệu người tử vong do sử dụng thuốc lá trực tiếp và khoảng 1,2 triệu người tử vong dù không hút thuốc nhưng tiếp xúc với khói thuốc một cách thụ động.
Hút thuốc lá là một yếu tố làm tăng nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp và làm tăng mức độ nghiêm trọng của các bệnh về đường hô hấp.
[Công bố kết quả cuộc thi thanh niên Việt Nam nói không với thuốc lá]
Cam kết chi tới gần 1.3 tỷ USD, Michael R. Bloomberg và vợ chồng tỷ phú Bill & Melinda Gates được đánh giá là gây ảnh hưởng lớn tới chính sách kiểm soát thuốc lá toàn cầu (ngoại trừ Mỹ).
Từ năm 2007, quỹ từ thiện Bloomberg Philanthropies của Michael R. Bloomberg đã cam kết dành gần 1 tỷ USD cho các nỗ lực hạn chế sử dụng thuốc lá trên toàn cầu. Tính đến năm 2016, sáng kiến hạn chế sử dụng thuốc lá của Quỹ Bloomberg đã hỗ trợ 59 quốc gia thông qua các luật định và chính sách về kiểm soát thuốc lá.
Chương trình Phòng chống tác hại thuốc lá của Quỹ Bill & Melinda Gates (Bill & Melinda Gates Foundation’s Tobacco Control) cam kết chi gần 210 triệu USD cho hoạt động phòng chống tác hại thuốc lá tại hơn 30 quốc gia châu Á và châu Phi; 7 triệu USD trong vòng 5 năm cho Liên minh Phòng chống Tác hại thuốc lá Đông Nam Á, bao gồm Việt Nam, Lào, Campuchia, Indonesia và Philippines.
Các hoạt động của cả hai quỹ Michael Bloomberg và Bill & Melinda Gates đều thông qua các tổ chức phi chính phủ như HealthBridge Canada; SEATCA tại Bangkok, Thailand; Campaign for Tobacco-Free Kids trụ sở tại Washington, USA; Vital Strategies trụ sở tại nhiều thành phố lớn như New York, Paris, Jina (Trung Quốc), São Paulo (Brazil) và Singapore; Tobacco-free Union.
Những năm qua, Michael Bloomberg và Bill & Melinda Gates được đánh giá là các nhân tố ảnh hưởng lớn tới việc thực thi các chính sách liên quan tới thuốc lá của nhiều nước, từ việc vận động tăng thuế thuốc lá tới các phi vụ kiện tụng liên quan tới các công ty thuốc lá. Năm 2007, có 64 luật lệ và chính sách quốc gia về kiểm soát thuốc lá có hiệu lực, đến năm 2014 con số này tăng lên 177.
Đến nay nhiều chính sách phòng chống thuốc lá đã được áp dụng ở các nước dưới nhiều hình thức: tăng thuế; giới hạn kinh doanh và quảng cáo; yêu cầu nhãn hiệu có hình ảnh và thông điệp cảnh báo; giới hạn những địa điểm cho phép hút thuốc; giới hạn độ tuổi… Mặc dù vậy, thống kê cho thấy, chỉ 8% người hút thuốc lá trên thế giới có thể cai nghiện được thành công, (trong khi đó tỉ lệ cai nghiện cocain là 45%.).
Nhiều chuyên gia trên thế giới đặt câu hỏi, liệu có phải các chính sách phòng chống thuốc lá mà Michael Bloomberg và Bill & Melinda Gates cùng các tổ chức phi chính phủ trong mạng lưới của hai quỹ này đang quá tập trung vào việc cố gắng buộc người hút thuốc phải cai hút thuốc thông qua việc chỉ trích và xử phạt, trong khi đó lại thiếu đi những chính sách hiệu quả hướng đến việc tạo ra thêm nhiều lựa chọn giảm thiểu tác hại cho người dùng.
Thực tế, trong chiến lược liên quan tới thuốc lá, nhiều nước trên thế giới, như Anh, Na Uy, Nhật Bản… đang có xu hướng cân nhắc các chính sách phù hợp cho người hút thuốc lá lâu năm không thể hoặc không muốn từ bỏ việc hút thuốc, thay vì cố tính “bỏ rơi” họ. Việc phớt những phát kiến khoa học về giảm thiểu tác hại sẽ khiến hiệu quả của cuộc chiến bị giảm sút, chưa kể vô hình chung tạo ra thế độc tôn cho thuốc lá điếu.
WHO gần đây cũng đã công nhận nicotin được cung cấp thông qua những sản phẩm có vị trí khác nhau trên chuỗi nguy cơ, trong đó sản phẩm cung cấp nicotin gây hại nhất chính là thuốc lá điếu đốt cháy.
Liên tiếp trong 2 năm (2019, 2020), Cơ Quan Quản Lý Thực Phẩm và Dược Phẩm Hoa Kỳ (FDA) chỉ định cho phép một số sản phẩm nicotin thay thế được kinh doanh là sản phẩm MRTP (Modified-risk tobacco product) là chỉ định cho phép các sản phẩm thuốc lá hoặc nicotin thay thế có mặt trên thị trường được phép công bố thông tin sản phẩm thuốc lá điều chỉnh nguy cơ- giảm thiểu rủi ro. Các sản phẩm được FDA cho phép công bố là sản phẩm MRTP bao gồm 8 dòng sản phẩm snus (Thuỵ Điển) và sản phẩm IQOS (Philip Morris International).
Theo các chuyên gia, trong công cuộc phòng chống tác hại của thuốc lá, bảo vệ sức khỏe cộng đồng, Michael Bloomberg và Bill & Melinda Gates cùng các tổ chức phi chính phủ trong mạng lưới của hai quỹ này nên có chiến lược toàn diện, thực tế hơn, dựa trên bằng chứng khoa học và hướng tới việc cung cấp thông tin về thành phần hóa học của các loại thuốc lá để người hút thuốc có thể tự mình đánh giá nguy cơ.
Việc thiết lập khung pháp lý có phân biệt giữa các sản phẩm khác nhau dựa trên mức độ nguy cơ khác nhau, nhằm đến mục đích cuối cùng là giảm thiểu tác hại của khói thuốc lá đối với chính người hút và cộng đồng xung quanh./.