Sáng 13/12, Cục Phòng vệ Thương mại (Bộ Công Thương) phối hợp cùng Tạp chí Công Thương tổ chức Tọa đàm trực tuyến “Rủi ro phòng vệ thương mại khi tham gia các hiệp định thương mại tự do (FTA)-Nhìn từ vụ việc Mexico điều tra chống bán phá giá với thép mạ nhập khẩu từ Việt Nam.”
Tọa đàm được tổ chức trong bối cảnh Mexico khởi xướng điều tra chống bán phá giá với thép mạ nhập khẩu từ Việt Nam từ tháng 10/2021.
Đây là vụ kiện phòng vệ thương mại đầu tiên của Mexico nhằm vào hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam, cũng là vụ việc phòng vệ thương mại đầu tiên một nước thành viên Hiệp định đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) điều tra Việt Nam sau khi Hiệp định này có hiệu lực với quãng thời gian điều tra khá dài, khoảng 10 tháng, tương đương 210 ngày có thể gia hạn thêm theo quy định của Mexico.
Đối mặt với vụ kiện
Theo đánh giá của các chuyên gia, việc tăng nhanh kim ngạch xuất khẩu thép của Việt Nam khiến nhiều quốc gia chú ý và điều tra áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại.
Đặc biệt trong khoảng 2 năm trở lại đây, thép trên thị trường quốc tế thường xuyên là đối tượng của các vụ việc điều tra áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại với mức thuế suất áp dụng rất cao.
Cùng với sự phát triển của thương mại toàn cầu, các biện pháp phòng vệ thương mại cũng ngày càng được các nước sử dụng nhiều hơn. Nhìn rộng ra, trong bối cảnh nhiều FTA Việt Nam tham gia và ký kết có hiệu lực, rủi ro bị điều tra phòng vệ thương mại cũng gia tăng theo.
Ông Nghiêm Xuân Đa, Chủ tịch Hiệp hội Thép Việt Nam cho biết từ khi Hiệp định CPTPP có hiệu lực từ 14/1/2019, kim ngạch xuất khẩu nói chung của Việt Nam sang thị trường Mexico tăng trưởng mạnh mẽ.
Riêng 10 tháng năm 2021, xuất khẩu thép sang Mexico đã vượt con số 700 nghìn tấn, với giá trị gần 800 triệu USD.
Số liệu từ Hiệp hội Thép cho thấy xuất khẩu thép của Việt nam sang thị trường này chiếm 6% về lượng, 8% về giá trị trong 10 tháng năm 2021, tăng gấp đôi so với năm 2020, lần lượt là 3% và 4%.
Bên cạnh đó, Mexico là thành viên của Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (NAFTA) gồm: Hoa Kỳ, Canada và Mexico. Do đó, thông qua thị trường Mexico, không gian xuất khẩu sản phẩm thép của nước ta được mở rộng rất nhiều.
Điều này cho thấy Mexico là điểm đến, là một thị trường rất tiềm năng cho xuất khẩu thép Việt Nam.
[Tăng năng lực ứng phó phòng vệ thương mại cho doanh nghiệp Việt]
Cũng vì thế, khi Việt Nam thâm nhập sâu vào thị trường này cũng như các thị trường có nhiều hiệp định thương mại tự do, việc đối mặt với các vụ kiện phòng vệ thương mại là điều dễ hiểu.
Theo ông Nghiêm Xuân Đa, Hiệp hội Thép đã phối hợp cùng Cục phòng vệ Thương mại hướng dẫn cho doanh nghiệp chuẩn bị số liệu, sổ sách, tài liệu để trả lời, cung cấp thông tin đáp ứng yêu cầu của cơ quan điều tra Mexico.
Thuận lợi là Hiệp hội nhận được sự hỗ trợ hiệu quả của Cục Phòng vệ Thương mại nên doanh nghiệp thép đã tích lũy được kinh nghiệm trong xử lý vụ việc phòng vệ thương mại.
Tuy nhiên, Hiệp hội cũng khuyến cáo các doanh nghiệp mở rộng chuỗi giá trị; chú trọng sử dụng nguyên liệu trong nước, thực hiện đạo đức kinh doanh, công khai, minh bạch trong quản trị để hạn chế thấp nhất những cái cớ dẫn đến các cuộc điều tra.
Đánh giá mức độ rủi ro, khả năng ứng phó của doanh nghiệp và sự hỗ trợ của Bộ Công Thương, bà Phạm Châu Giang - Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại chia sẻ khi Mexico khởi xướng điều tra cũng không quá bất ngờ vì Hiệp hội thép và doanh nghiệp xuất khẩu thép đã được cảnh báo trước đó hơn 1 năm.
Sự cảnh báo dựa trên hai dấu hiệu là xuất khẩu thép Việt Nam sang Mexico tăng nhanh từ khi CPTPP có hiệu lực và doanh nghiệp thép Mexico kiến nghị lên chính phủ rằng thép Việt Nam có thể gây ảnh hưởng đến ngành sản xuất thép của nước này.
Bộ Công Thương đã tổ chức cuộc họp với Hiệp hội và doanh nghiệp thép để thông tin, phổ biến các quy định của Mexico trong vụ kiện chống bán phá giá.
Nhìn chung, pháp luật của nước này về chống bán phá giá cơ bản tuân thủ với quy định trong WTO. Tuy nhiên, sẽ có những điểm thuận và không thuận lợi trong vụ việc này.
Về điểm không thuận lợi, gây khó khăn nhất cho doanh nghiệp Việt Nam là rào cản ngôn ngữ. Trong bản thông tin gửi đi và bản trả lời câu hỏi của doanh nghiệp Việt Nam đều yêu cầu dùng tiếng Tây Ban Nha và phải hợp pháp hóa bởi lãnh sự.
Theo bà Phạm Châu Giang, trong bối cảnh COVID-19, lãnh sự quán Mexico tại Thành phố Hồ Chí Minh đóng cửa, Bộ Công Thương đã liên hệ với Bộ Kinh tế nước này đề nghị hỗ trợ để doanh nghiệp tuân thủ tốt nhất yêu cầu điều tra của Mexico.
Bởi vậy, Bộ Kinh tế Mexico đã gia hạn thời gian tối đa và đến nay doanh nghiệp nước ta đã hoàn thành việc cung cấp thông tin cho cơ quan điều tra Mexico đúng thời hạn.
Đây là vụ kiện thứ 19 của các nước đối với thép mạ Việt Nam nên các doanh nghiệp đã làm quen với quy trình của một vụ kiện. Hơn nữa, ngành thép luôn chủ động thu thập thông tin và chủ động hợp tác với cơ quan điều tra.
Điều may mắn trong quá trình đàm phán gia nhập CPTPP, Việt Nam đề nghị và được Mexico chấp nhận nước ta là nền kinh tế thị trường. Vì vậy, khi điều tra, họ sẽ chấp thuận sử dụng các dữ liệu về sản xuất và kinh doanh tại Việt Nam, chứ không sử dụng dữ liệu thay thế.
Với những điểm khó khăn và thuận lợi trên, bà Phạm Châu Giang hy vọng, trong trường hợp Mexico áp thuế chống bán phá giá thì mức thuế sẽ không cao tới mức cản trở hoạt động xuất khẩu thép Việt Nam sang thị trường này.
Chủ động thích ứng
Đánh giá về năng lực pháp lý của doanh nghiệp Việt Nam, Tiến sỹ Hoàng Ngọc Thuận thuộc Đại học Ngoại Thương cho rằng năng lực pháp lý của doanh nghiệp khi tham gia vào các vụ kiện rất quan trọng. Không nhiều doanh nghiệp Việt Nam có bộ phận pháp chế riêng, nhất là cán bộ am hiểu về phòng vệ thương mại bởi đây là một thực tế.
Bên cạnh đó, nguồn lực về tài chính cũng là vấn đề. Do vậy, để phát triển bền vững, doanh nghiệp cần phải có nguồn lực tài chính để ứng phó với các cuộc điều tra phòng vệ thương mại, và các rủi ro pháp lý khi tham gia vào thị trường mới.
Nguồn lực tài chính này dành cho thuê luật sư, công ty tư vấn nước ngoài. Ví dụ như vụ điều tra thép của Mexico, không chỉ sử dụng luật sư trong nước mà cần thuê đội ngũ tư vấn từ Mexico. Ngoài ra, hệ thống sổ sách phải rõ ràng, minh bạch, nhất là hệ thống sổ sách kế toán theo chuẩn mực quốc tế.
Bà Phạm Châu Giang nhấn mạnh doanh nghiệp cần chủ động thu thập thông tin, trước hết từ các nhà nhập khẩu về động thái của doanh nghiệp nước sở tại, khi có doanh nghiệp phàn nàn về khó khăn của ngành sản xuất trong nước, hoặc phàn nàn về hàng Việt Nam giá rẻ, chiếm lĩnh thị phần cao…
Hơn nữa, phải coi đây là tín hiệu khởi đầu có thể dẫn đến cuộc điều tra. Sau đó, doanh nghiệp cần thông tin đến Hiệp hội thép Việt Nam và Cục Phòng vệ Thương mại. Qua đó, nhờ hệ thống Thương vụ nghiên cứu cụ thể về thị trường nhằm đưa ra nhận định khả năng dẫn đến cuộc điều tra.
Hiện nay, Bộ Công Thương đang duy trì hệ thống cảnh báo sớm các vụ việc phòng vệ thương mại. Khi nhận được thông tin cảnh báo, Cục Phòng vệ Thương mại sẽ liên hệ với hiệp hội ngành hàng, doanh nghiệp xuất khẩu lớn để trao đổi thông tin và thảo luận chiến lược ứng phó.
Để hạn chế nguy cơ phòng vệ thương mại, bà Phạm Châu Giang lưu ý doanh nghiệp đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, duy trì hệ thống sổ sách, kế toán minh bạch.
Bởi trong các vụ kiện thường cho doanh nghiệp chuẩn bị 30 ngày trả lời các câu hỏi. Nếu không có hệ thống sổ sách, kế toán minh bạch, rất khó có thể hoàn thiện đúng thời hạn.
Với mục tiêu hỗ trợ doanh nghiệp chủ động ứng phó với các cuộc điều tra phòng vệ thương mại, Bộ Công Thương đề ra 5 trụ cột chính gồm: hoàn thiện khung khổ pháp lý để doanh nghiệp có thể sử dụng công cụ phòng vệ dễ dàng hơn trong bảo vệ sản xuất trong nước.
Ngoài ra, doanh nghiệp cần nâng cao năng lực cho đội ngũ làm phòng vệ thương mại ở các cơ quan quản lý nhà nước từ Trung ương đến địa phương; tăng cường đào tạo cho các ngành hàng, với từng thị trường cụ thể
Đặc biệt, nâng cao năng lực cho các trường đại học, viện nghiên cứu - nơi đào tạo đội ngũ luật sư, chuyên gia tư vấn pháp lý. Đồng thời, tăng cường đối thoại với các đối tác kinh tế, thương mại lớn của Việt Nam, thường xuyên sử dụng biện pháp phòng vệ thương mại cũng như những đối tác mà Việt Nam nhập khẩu nhiều, nhằm tăng cường vị thế của Việt Nam trong lĩnh vực phòng vệ thương mại./.