Một góc đảo Kalimantan, nơi được chọn để xây dựng thủ đô mới của Indonesia. (Ảnh: AFP/TTXVN)Với những văn phòng sang trọng, hệ thống xe buýt điện và những cư dân làm việc hiệu quả về kinh tế, Nusantara là một đô thị hiện đại tinh túy nằm giữa một khu rừng nhiệt đới rộng lớn.
Theo Bloomberg, ít nhất, đó là những gì mà các tài liệu quảng cáo của chính phủ mô tả. Những gì mà họ không thể hiện rõ ràng là Indonesia sẽ tìm đâu ra 34 tỷ USD để xây dựng một thành phố thủ đô mới từ đầu.
Chỉ còn 18 tháng nữa trong nhiệm kỳ cuối cùng của mình, Tổng thống Joko Widodo (Jokowi) vẫn đang ráo riết kêu gọi các nhà đầu tư quốc tế tài trợ 80% cho một dự án mà ông hy vọng sẽ thúc đẩy nền kinh tế quốc gia, tái định cư cho hàng triệu người khỏi khu vực Jakarta đang nhanh chóng chìm dưới mực nước biển và củng cố di sản của chính mình.
[Indonesia: Dự án thủ đô mới thu hút sự quan tâm của nhiều nhà đầu tư]
Theo những người am hiểu vấn đề, hơn 3 năm sau khi Nusantara được công bố lần đầu tiên, chưa một công ty nước ngoài nào - dù được nhà nước hậu thuẫn hay tư nhân - ký kết hợp đồng ràng buộc để tài trợ cho dự án. Mặc dù một số nhà đầu tư tiềm năng đã ký ý định thư, song chính họ cho biết không có cam kết chắc chắn nào về việc giải ngân thực tế.
Theo những người giấu tên, ông Jokowi quyết tâm thúc đẩy dự án, nhưng tình hình này đã khiến ông mất kiên nhẫn và lo lắng. Khi được yêu cầu bình luận, người phát ngôn của Tổng thống đã đề cập đến một bài phát biểu vào ngày 2/12/2022, trong đó ông Jokowi nói rằng lượng đơn bày tỏ quan tâm đến việc đầu tư vào vùng trung tâm của thủ đô mới đã vượt 25 lần. Tuy nhiên, bài phát biểu đó không nêu rõ liệu các hợp đồng ràng buộc đã được ký kết hay chưa.
Ông Dedi Dinarto, nhà phân tích hàng đầu của Indonesia thuộc công ty tư vấn kinh doanh chiến lược Global Counsel, cho biết: "Các nhà đầu tư nước ngoài cực kỳ thận trọng vì dự án vẫn đang ở giai đoạn đầu. Nhiều năm trì hoãn do đại dịch COVID-19 đã khiến những người ủng hộ tiềm năng ngần ngại cam kết thực hiện dự án tâm huyết của Tổng thống Jokowi - người sẽ mãn nhiệm rất lâu trước khi một thành phố mới có thể được hoàn thành."
Ông Dinarto cho biết thêm rằng phần lớn công việc phát triển ban đầu tập trung vào các giai đoạn sơ bộ như cầu đường, và "các nhà đầu tư có thể vẫn không chắc chắn về cách họ có thể kiếm được lợi nhuận từ việc đầu tư vào các cơ sở hạ tầng cơ bản như vậy." Ngay cả khi việc xây dựng diễn ra suôn sẻ, bất kỳ phần thưởng nào dành cho các nhà đầu tư sẽ tới ít nhất trong dài hạn.
David Sumual, kinh tế trưởng của ngân hàng PT Bank Central Asia, cho biết: "Nhiều quốc gia đang phải đối mặt với suy thoái hoặc đã rơi vào suy thoái do ảnh hưởng của suy thoái kinh tế toàn cầu."
Ông cũng dự báo rằng trong vài năm tới, ngay cả những quốc gia giàu có nhất cũng có khả năng "ưu tiên cho chương trình nghị sự trong nước của riêng họ."
Về phần Indonesia, mặc dù có nguồn cung than đá, kim loại, dầu cọ và cao su dồi dào, tốc độ tăng trưởng của quốc gia Đông Nam Á này chỉ đạt trung bình 4,3% trong thập kỷ qua, thấp hơn nhiều so với các nước láng giềng như Việt Nam và Philippines.
Tham nhũng, chủ nghĩa thân hữu và bộ máy quan liêu chậm chạp đều được cho là nguyên nhân khiến Indonesia nhiều lần không đạt được các mục tiêu lớn lao.
Tổng thống Indonesia đã yêu cầu nội các của mình hoàn tất các dự án cơ sở hạ tầng hiện có trước năm 2024 và ưu tiên cấp phép cho những nỗ lực quan trọng chiến lược như Nusantara.
Tuy nhiên, những người chỉ trích lo ngại rằng thủ đô mới sẽ phải đối mặt với số phận tương tự như dự án tàu điện ngầm (MRT) vốn đã phải đối mặt với sự chậm trễ gần 30 năm do các vấn đề liên quan đến giải phóng mặt bằng và kinh phí hạn chế.
Một loạt các vấn đề tương tự bao gồm dự án thủy điện quy mô lớn trong rừng rậm Borneo, vốn được khởi động cách đây 8 năm song vẫn chưa có một con đập nào được xây dựng.
Một góc tỉnh Trung Kalimantan trên đảo Borneo, nơi được chọn để xây dựng thủ đô mới của Indonesia. (Ảnh: AFP/TTXVN)Và trong khi chính phủ luôn có kế hoạch tự chi trả cho giai đoạn đầu trong số 5 giai đoạn xây dựng của Nusantara, các nguồn lực của nhà nước đã bị dàn trải bởi các chi phí thường xuyên như giáo dục và cuộc chiến chống lạm phát gia tăng. Trong khi đó, số tiền tài trợ cho phần còn lại vẫn chưa thấy đâu.
Tổng thống Jokowi có những lý do thực tế, cũng như những lý do mang tính biểu tượng để xây dựng một thủ đô mới. Nằm trải dài trên bờ biển phía Tây Bắc của đảo Java, thành phố Jakarta - nơi sinh sống của hơn 10,6 triệu người và chiếm 16,5% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Indonesia tính đến quý 3 năm 2022 - đã quá đông đúc.
Tình trạng ô nhiễm và sụt lún diễn ra nhanh đến mức 1/3 diện tích của khu vực này sẽ bị nhấn chìm dưới mực nước biển vào năm 2050 nếu không được kiểm soát. Di dời trung tâm hành chính của Indonesia đến đảo Borneo, cách Jakarta khoảng 1.200 km về phía Đông Bắc, là một phản ứng trước cuộc khủng hoảng sắp xảy ra nói trên.
Indonesia hy vọng sẽ chuyển 1,9 triệu người đến sống ở Nusantara vào năm 2045, trong đó một số công chức sẽ di chuyển sớm nhất là vào năm 2024 nếu mọi việc diễn ra theo đúng kế hoạch.
Theo chính phủ, việc giảm bớt dân số ở Jakarta sẽ giúp giảm áp lực đối với các nguồn lực và cho phép Jakarta tiếp tục hoạt động như một trung tâm kinh doanh của đất nước.
Phát biểu khi công bố địa điểm dời đô vào tháng 8/2019, Tổng thống Jokowi nhấn mạnh rằng Nusantara "không chỉ là biểu tượng của bản sắc quốc gia của chúng ta, mà còn đại diện cho sự phát triển của đất nước. Đó là vì mục đích hiện thực hóa một nền kinh tế công bằng và chính đáng."
Đại dự án này cũng nhằm mục đích giúp đưa Indonesia này trở thành quốc gia có thu nhập cao vào năm 2045, nhân kỷ niệm 100 năm độc lập. Đến lúc đó, chính phủ hy vọng Nusantara sẽ tạo ra hơn 4,8 triệu việc làm trong các lĩnh vực như công nghệ, hóa dầu và năng lượng tái tạo.
Đối với bản thân Tổng thống Jokowi, Nusantara là cơ hội để làm nên lịch sử. Trả lời phỏng vấn Bloomberg vào tháng 8/2022, Tổng thống Jokowi cho hay: "Dời đô là một ý tưởng cũ từ thời Tổng thống đầu tiên Sukarno. Tôi là người đang thực hiện điều này. Tôi tin rằng đây là một ý tưởng hay với lợi tức đầu tư tốt. Tôi chắc chắn rằng nhiều nhà đầu tư sẽ tham gia."
Trở lại tháng 1/2020, Masayoshi Son, người sáng lập SoftBank Group, là một trong số rất ít nhà đầu tư nước ngoài sớm bày tỏ quan tâm đến đề xuất về một thành phố thân thiện với môi trường được hỗ trợ bởi trí tuệ nhân tạo.
Sau đó, ông Masayoshi Son đã tham gia Ban chỉ đạo dự án Nusantara, cùng với Thái tử Abu Dhabi Sheikh Mohammed Bin Zayed Al Nahyan và cựu Thủ tướng Anh Tony Blair.
Nhưng khi COVID-19 ập tới, tất cả các loại dự án táo bạo - không chỉ là Nusantara - đã bị hầu hết các nhà đầu tư ruồng rẫy.
Một nguồn tin am hiểu vấn đề cho biết, một số công ty ở các quốc gia như Trung Quốc, Hàn Quốc, Malaysia và Các Tiểu vương quốc Arập Thống nhất (UAE) đã gửi ý định thư, song những tài liệu đó không ràng buộc và các công ty vẫn có thể rút lui.
Điều này không có nghĩa là dự án thủ đô mới của Indonesia sẽ không xảy ra. Hồi tháng 1/2022, Indonesia đã thông qua một điều luật mở đường cho việc chuyển trụ sở chính phủ tới đảo Borneo.
Peter Mumford, người đứng đầu chi nhánh của công ty tư vấn Eurasia Group ở khu vực Đông Nam Á, cho biết: "Có sự ủng hộ chính trị tương đối rộng rãi cho ý tưởng này. Vấn đề không phải là liệu nó có được thực hiện hay không, mà là nhanh đến mức nào và mức độ tham vọng ra sao."
Song dù gì đi chăng nữa, việc di dời thủ đô là điều không hề dễ dàng. Các thành phố mới như Brasilia của Brazil hay Naypyidaw của Myanmar thường mất hàng thập kỷ để tìm chỗ đứng. Di dời người dân - những người cần việc làm, trường học và cơ sở chăm sóc sức khỏe ở mức tối thiểu - là một thách thức đặc biệt.
Nếu quyết định dời đô của Tổng thống là đúng đắn, lợi ích của Indonesia và của bản thân ông Jokowi sẽ là rất lớn. Nhưng Nusantara có thể là một chặng đường dài so với tầm nhìn ngắn hạn và công nghệ cao của nhà lãnh đạo này./.
