Là một luật rất quan trọng, có đối tượng chịu sự tác động rất lớn và lâu dài, Luật Bảo hiểm Xã hội có tính chất xương sống, cốt lõi và bảo đảm để bảo hiểm xã hội là một trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
Tại Kỳ họp thứ 6 (đợt 2), Quốc hội sẽ cho ý kiến về dự án Luật Bảo hiểm Xã hội (sửa đổi).
Một trong những nội dung đáng chú ý trong dự luật là việc giảm điều kiện thời gian đóng tối thiểu để hưởng lương hưu từ 20 năm xuống 15 năm, nhằm gia tăng số người được hưởng lương hưu (Điều 64).
Bảo đảm tốt hơn cuộc sống khi về già của người lao động
Hiện trong Ủy ban Xã hội của Quốc hội đang có hai loại ý kiến khác nhau về vấn đề này.
Loại ý kiến thứ nhất, tán thành với đề xuất của Chính phủ về việc giảm số năm đóng bảo hiểm xã hội tối thiểu để được hưởng lương hưu từ 20 năm xuống 15 năm.
Loại ý kiến thứ hai, đề nghị giữ quy định 20 năm như hiện hành để đảm bảo tiền lương hưu được nhận không quá thấp và cũng tạo sự hấp dẫn cho chế độ hưu trí về mức hưởng, bảo đảm một mức sàn an sinh xã hội nhất định.
Luồng ý kiến này cho rằng việc quy định giảm xuống còn 15 năm dễ tạo điều kiện để người tham gia nhiều lần "rút bảo hiểm một lần," nhất là trong bối cảnh số lượng người hưởng bảo hiểm xã hội một lần có xu hướng gia tăng hiện nay.
Việc giảm số năm đóng bảo hiểm xã hội tối thiểu chỉ là 15 năm, thực chất mức hưởng 15 năm đối với nam chỉ còn 33,75%, trong khi đó nữ vẫn là 15 năm và mức hưởng là 45%, có phù hợp với và bảo đảm công bằng, chia sẻ trong hệ thống bảo hiểm xã hội?
Bên cạnh đó, khi thông qua Bộ luật Lao động năm 2019, tuổi nghỉ hưu đã được tăng theo lộ trình (để đạt nam 62 tuổi vào năm 2028 và nữ 60 tuổi vào năm 2035), khi đó, Chính phủ giải trình và cho rằng để nhằm đạt mục tiêu bù đắp suy giảm lực lượng lao động do xu hướng già hóa dân số đang diễn ra rất nhanh ở Việt Nam, đồng thời, góp phần tăng thời gian tham gia bảo hiểm xã hội, giúp bảo đảm cân bằng Quỹ Bảo hiểm Xã hội trong dài hạn.
Ngoài ra, Điều 23 của dự thảo Luật đã bổ sung chế độ đối với người lao động không đủ điều kiện hưởng lương hưu mà chưa đủ tuổi hưởng trợ cấp hưu trí xã hội.
Theo Chủ nhiệm Ủy ban Xã hội của Quốc hội Nguyễn Thúy Anh, Thường trực Ủy ban này tán thành với loại ý kiến thứ nhất, với nhận định việc bảo đảm số năm tối thiểu tham gia bảo hiểm xã hội mới chỉ là điều kiện cần chứ chưa đủ để được hưởng chế độ hưu trí tối thiểu đầy đủ, mà còn phải bảo đảm cả điều kiện về tuổi nghỉ hưu.
Quy định giảm số năm đóng bảo hiểm để hưởng chế độ hưu trí sẽ hấp dẫn người lao động hơn, tỷ lệ bao phủ đối tượng thụ hưởng bảo hiểm xã hội sẽ tăng trong trung và dài hạn, tạo điều kiện cho người lao động nhiều tuổi có số năm tham gia bảo hiểm xã hội thấp được tiếp cận và thụ hưởng quyền lợi bảo hiểm xã hội, cải thiện tính công bằng.
Việc điều chỉnh giảm số năm tối thiểu đóng bảo hiểm xã hội để đủ điều kiện hưởng lương hưu lần này thực hiện theo tinh thần của Nghị quyết số 28- NQ/TW về cải cách chính sách bảo hiểm xã hội.
Giảm số năm đóng bảo hiểm xã hội đối với nam từ 20 năm xuống 15 năm và mức hưởng tiền lương tối thiểu (mức sàn) đối với đối tượng này chỉ còn 33,75% so với mức lương đóng bảo hiểm xã hội, nếu đóng bảo hiểm xã hội 20 năm sẽ là 45% như hiện hành; đối với nữ là 15 năm và mức hưởng 45% như hiện hành. Điều này phù hợp với tờ trình của Chính phủ và hồ sơ dự án Luật khi giới hạn phạm vi sửa đổi lần này vẫn giữ nguyên công thức tính lương hưu.
Ngoài ra, việc điều chỉnh giảm thời gian tham gia bảo hiểm xã hội để được hưởng chế độ hưu trí với mức tối thiểu là cần thiết để khuyến khích người lao động có quá trình tham gia bảo hiểm xã hội không liên tục bảo lưu thời gian, chờ nhận lương hưu khi đến tuổi quy định, tạo cơ hội giữ người lao động ở lại trong hệ thống bảo hiểm xã hội.
Cho dù trong trường hợp khi hưởng mức lương hưu tương ứng với thời gian đóng bảo hiểm xã hội tối thiểu sẽ khiêm tốn hơn những người có thời gian đóng dài và đầy đủ, nhưng với mức lương hưu hàng tháng ổn định, định kỳ được Nhà nước điều chỉnh theo chỉ số giá tiêu dùng và trong thời gian hưởng lương hưu còn được Quỹ Bảo hiểm Xã hội đóng bảo hiểm y tế, khi mất có chế độ tiền tuất, sẽ góp phần bảo đảm tốt hơn cuộc sống khi về già của người lao động và nhiều người cao tuổi được hưởng lợi từ chính sách này.
Đề xuất bỏ cách tính trợ cấp bảo hiểm xã hội gắn với mức lương cơ sở
"Chính sách này nhằm tạo điều kiện, thu hút nhóm người lao động cao tuổi (từ 45 tuổi đến 55 tuổi), thậm chí kể cả đối với một số nhóm đối tượng đã hưởng chế độ bảo hiểm xã hội một lần có thể tham gia hoặc quay lại tham gia bảo hiểm xã hội để được hưởng lương hưu. Việc giảm điều kiện về thời gian tối thiểu đóng bảo hiểm xã hội để hưởng chế độ hưu trí sẽ góp phần thúc đẩy tính liên kết đa tầng, linh hoạt của hệ thống," bà Nguyễn Thúy Anh cho hay.
Để có cơ sở vững chắc giúp Quốc hội xem xét, quyết định, Ủy ban Xã hội đề nghị Chính phủ giải trình kỹ lưỡng, thuyết phục về việc thay đổi này ở cả khía cạnh nguyên tắc đóng-hưởng, chia sẻ của bảo hiểm xã hội, khía cạnh kinh tế của vấn đề, hay việc thay đổi quan điểm về mức sàn an sinh xã hội tối thiểu ra sao khi sửa đổi luật. Cần thể hiện rõ quan điểm về lương hưu của một số nhóm lao động (bán chuyên trách, xã, thôn) sẽ hưởng mức lương hưu thấp hơn chuẩn nghèo, thì khi đó có điều chỉnh để cao hơn không, dự báo về nguồn ngân sách sẽ chi trả?
Quy định này liệu có tạo điều kiện cho người lao động nhiều lần "rút bảo hiểm một lần" không? Đặc biệt, Chính phủ cần làm tốt công tác tuyên truyền, tổ chức lấy ý kiến rộng rãi hơn và giải thích đầy đủ, thấu đáo để người lao động, dư luận xã hội hiểu rõ và đồng thuận.
Hạn chế rút bảo hiểm xã hội một lần
Giải đáp những băn khoăn Ủy ban Xã hội đặt ra, Bộ trưởng Lao động-Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung cho biết theo quy định của pháp luật bảo hiểm xã hội và thông lệ quốc tế, người lao động để được hưởng lương hưu phải đáp ứng đồng thời hai điều kiện là đủ tuổi nghỉ hưu và đủ thời gian đóng bảo hiểm xã hội tối thiểu. Riêng điều kiện về thời gian đóng bảo hiểm xã hội tối thiểu theo quy định của Luật Bảo hiểm Xã hội hiện hành là phải đủ 20 năm.
Quá trình thực hiện Luật Bảo hiểm Xã hội năm 2014, có trên 476.000 người hưởng bảo hiểm xã hội một lần đã có thời gian tham gia bảo hiểm xã hội trên 10 năm với độ tuổi từ 40 tuổi trở lên; trên 53.000 người đến tuổi nghỉ hưu chưa đủ 20 năm đóng bảo hiểm xã hội đã lựa chọn hưởng bảo hiểm xã hội một lần; trên 20 nghìn người đến tuổi nghỉ hưu chưa đủ thời gian đóng phải đóng một lần cho thời gian còn thiếu để hưởng lương.
"Như vậy, việc quy định thời gian đóng bảo hiểm xã hội tối thiểu để được hưởng lương hưu là phải đủ 20 năm như hiện hành đã gây khó khăn, giảm cơ hội được hưởng lương hưu của một số đối tượng do không đóng bảo hiểm xã hội đủ 20 năm," Bộ trưởng Đào Ngọc Dung nêu rõ.
Tăng cường phòng, chống trục lợi quỹ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế
Để gia tăng số người được hưởng lương hưu hằng tháng, Điều 71 dự thảo Luật đã sửa đổi theo hướng quy định người lao động khi đủ tuổi nghỉ hưu mà có thời gian đóng bảo hiểm xã hội từ đủ 15 năm trở lên được hưởng lương hưu hàng tháng. Quy định này nhằm tạo cơ hội cho một số nhóm đối tượng bắt đầu tham gia bảo hiểm xã hội muộn (45-47 tuổi mới bắt đầu tham gia), hoặc tham gia không liên tục, hoặc làm công việc đặc thù có thời gian làm nghề ngắn dẫn đến khi đến tuổi nghỉ hưu vẫn không tích lũy đủ 20 năm đóng bảo hiểm xã hội.
"Việc quy định giảm thời gian đóng bảo hiểm xã hội tối thiểu để hưởng lương hưu từ 20 năm xuống 15 năm nhằm tạo điều kiện cho người lao động có thời gian đóng bảo hiểm xã hội ngắn nêu trên cũng có cơ hội được hưởng lương hưu hằng tháng, được bảo đảm bảo hiểm y tế khi đủ tuổi nghỉ hưu; quy định này cũng góp phần giảm số người hưởng bảo hiểm xã hội một lần do đủ điều kiện hưởng lương hưu," Bộ trưởng Đào Ngọc Dung cho hay.
Theo Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ, một trong những nguyên nhân rút bảo hiểm xã hội một lần là do thời gian đóng để hưởng bảo hiểm xã hội quá dài (20 năm).
"Trong lúc khó khăn, thời kỳ đại dịch, giữa 20 năm sau với cái trước mắt, đôi khi người lao động chọn cái trước mắt vì thời gian dài quá. Vì thế Nghị quyết 28-NQ/TW nêu rõ sửa đổi điều kiện hưởng chế độ hưu trí theo hướng giảm dần số năm đóng bảo hiểm xã hội tối thiểu để được hưởng chế độ hưu trí từ 20 năm xuống 15 năm, hướng tới còn 10 năm," Chủ tịch Quốc hội nói./.