Nhiều năm qua, y tế cơ sở đã đạt được nhiều thành tựu trong công tác chăm sóc sức khỏe nhân nhân. Tuy nhiên, trước những yêu cầu đòi hỏi mang tính bức thiết như sự chuyển đổi về chất với tốc độ nhanh chóng hơn, Bộ Y tế đang đề xuất các nội dung đề xuất Chỉ thị “Phát triển y tế cơ sở trong tình hình mới.”
Thông tin trên được Phó giáo sư Phan Lê Thu Hằng - Phó Vụ trưởng Vụ Kế hoạch Tài chính (Bộ Y tế) nhấn mạnh tại Hội thảo về định hướng phát triển y tế cơ sở trong tình hình mới tổ chức ngày 27/3 tại Hà Nội.
Mạng lưới y tế cơ sở rộng khắp cả nước
Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên nêu rõ những năm qua Đảng, Quốc hội, Chính phủ đã ban hành nhiều quyết sách nhằm không ngừng củng cố, hoàn thiện và nâng cao hiệu quả hoạt động của y tế cơ sở.
Sau 20 năm thực hiện Chỉ thị số 06-CT/TW, công tác y tế cơ sở đã đạt được những kết quả quan trọng. Mạng lưới y tế cơ sở rộng khắp cả nước, từng bước được củng cố về cơ sở vật chất, trang thiết bị, nhân lực; công tác chăm sóc sức khỏe ban đầu được tăng cường, nhiều dịch bệnh nguy hiểm được khống chế và đẩy lùi...
[Y tế cơ sở: Thành trì vững chắc để ''Dĩ bất biến, ứng vạn biến'']
Phân tích về việc củng cố và hoàn thiện mạng lưới y tế cơ sở của Chỉ thị số 06-CT/TW, Phó giáo sư Phan Lê Thu Hằng cho biết chỉ số bao phủ dịch vụ y tế thiết yếu của Việt Nam năm 2020 đạt 70 trên 100 điểm, cao hơn so với mức trung bình của khu vực Đông Nam Á (61 điểm) và của toàn cầu (67 điểm). Việt Nam được quốc tế đánh giá cao trong thực hiện các mục tiêu phát triển thiên niên kỷ. Có được những thành tựu quan trọng như vậy do có sự đóng góp rất lớn của mạng lưới y tế cơ sở.
Mạng lưới y tế cơ sở phủ rộng khắp toàn quốc, 100% xã phường/thị trấn có trạm y tế xã. Đáng lưu ý, tỷ lệ bao phủ bảo hiểm y tế tăng nhanh từ 16% (năm 2002) lên 92% (năm 2022). Giai đoạn 2018-2022, tổng số chi khám chữa bệnh bảo hiểm y tế tại tuyến y tế cơ sở chiếm khoảng 30% tổng chi khám chữa bệnh bảo hiểm y tế.
Số lượng nhân lực y tế tuyến cơ sở trên 187.000 người, chiếm 40% tổng số nhân lực y tế của cả nước, trong đó nhân lực tuyến huyện là 115.000 người (24,5%), tuyến xã là 72.000 người (15%)
Giai đoạn 2008-2015, trái phiếu Chính phủ đầu tư cơ sở vật chất cho y tế cơ sở là 19.220 tỷ đồng cho 598 bệnh viện/trung tâm y tế huyện, 114 phòng khám đa khoa khu vực. giai đoạn 2016-2020, ngân sách trung ương tiếp tục hỗ trợ 240 tỷ đồng cho 24 bệnh viện huyện; Bộ Y tế cũng đã triển khai một số dự án ODA đầu tư cho y tế cơ sở, trong đó có một số trung tâm y tế huyện, 460 trạm y tế xã. Nhiều trạm y tế xã được đầu tư từ nguồn ngân sách địa phương và viện trợ.
Tuy nhiên, Thứ trưởng Đỗ Xuân Tuyên đánh giá bên cạnh những kết quả đạt được vẫn còn có những tồn tại, hạn chế, đó là: Cung ứng dịch vụ y tế tuyến cơ sở mới chỉ tập trung nhiều tới điều trị cho người bị bệnh, chưa chú trọng đúng mức đến phòng bệnh, nâng cao sức khỏe, phát hiện bệnh sớm và quản lý bệnh.
So với thời điểm Ban Bí thư ban hành Chỉ thị số 06-CT/TW, cùng với sự thay đổi và phát triển kinh tế-xã hội của đất nước, nhu cầu chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân ngày càng cao và đa đạng, hệ thống y tế đang phải đối mặt với nhiều thách thức như già hóa dân số nhanh, thay đổi mô hình bệnh tật với sự gia tăng bệnh không lẫy nhiễm và diễn biến khó lường của một số dịch bệnh mới, biến đổi khí hậu, công nghiệp hóa, đô thị hóa.
Trước tình hình đó, Ban Bí thư đã giao Ban cán sự đảng Bộ Y tế chủ trì chuẩn bị đề án xây dựng "Chỉ thị về phát triển y tế cơ sở trong tình hình mới," trình Ban Bí thư trong tháng 5 năm 2023.
Cần tăng cường cam kết chính trị
Phó giáo sư Phan Lê Thu Hằng phân tích những tồn tại hạn chế về y tế cơ sở như tổ chức hệ thống y tế cơ sở thời gian qua chưa ổn định, tạo ra những biến động cả về tổ chức, nhân lực và khả năng cung ứng dịch vụ. Một số địa phương đã giải thể trạm y tế phường, thị trấn. Chất lượng nguồn nhân lực tại tuyến y tế cơ sở còn yếu, số lượng còn thiếu; Việc đào tạo, cập nhật thường xuyên kiến thức kỹ năng y khoa còn hạn chế, nhiều nơi không có nhân lực đủ trình độ chuyên môn để thực hiện dịch vụ.
Đặc biệt, nguồn lực cho y tế cơ sở còn hạn chế, tỷ trọng ngân sách nhà nước và bảo hiểm y tế cho tuyến cơ sở còn thấp, chưa đáp ứng với yêu cầu. Tỷ lệ lượt khám chữa bệnh bảo hiểm y tế tại tuyến huyện và xã năm 2022 khoảng 75% nhưng tỷ lệ chi phí sử dụng quỹ bảo hiểm y tế chỉ khoảng 33%, trong đó tuyến xã tỷ lệ lượt khám chữa bệnh bảo hiểm y tế là 17% nhưng tỷ lệ chi phí chỉ 2%.
Ông Christophe Lemiere - Giám đốc Ban Phát triển con người (Ngân hàng Thế giới) cho hay những năm qua Việt Nam có những tiến bộ trong phát triển hệ thống y tế cơ sở thông qua chỉ số bao phủ y tế toàn dân cho người dân ở mức cao. Kết quả đánh giá cho thấy Việt Nam có mức xếp hạng cao về chỉ số bao phủ y tế toàn dân trong khu vực ASEAN, châu Á cũng như trên phạm vi Thế giới. Có rất nhiều đồng nghiệp hỏi tôi về kinh nghiệm của Việt Nam trong vấn dề này.
“Chúng ta cần tăng cường hệ thống y tế cơ sở của Việt Nam hơn nữa. Như chúng ta thấy, theo thống kê về y tế quốc gia, 45% chi tiêu y tế là chi tiêu cho chăm sóc cho bệnh nhân nội trú, trong khi tỷ lệ này ở các nước đang phát triển khác chỉ khoảng 30%. Trong một nghiên cứu khác cho thấy khoảng 30% trường hợp điều trị nội trú có thể tránh được và được điều trị ở cấp y tế cơ sở,” ông Christophe Lemiere chỉ rõ.
Vì vậy, vị chuyên gia của Ngân hàng Thế giới cho rằng để đạt được mục tiêu này Việt Nam cần thêm đầu tư vào hệ thống y tế cơ sở và có chính sách mới về đảm bảo kinh phí cho hoạt động của hệ thống y tế cơ sở. Hội thảo có thể thảo luận về vấn đề này và giải pháp, Ngân hàng Thế giới sẽ luôn đồng hành và hỗ trợ tối đa có thể cho Việt Nam.
Phó giáo sư Phan Lê Thu Hằng cho hay Bộ Y tế kiến nghị giải pháp đó là tăng cường cam kết chính trị và trách nhiệm của các cấp uỷ đảng, chính quyền các cấp trong lãnh đạo, chỉ đạo công tác chăm sóc sức khoẻ ban đầu; Đổi mới, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về hoạt động của y tế cơ sở.
Bộ Y tế cũng mong muốn Đảng, Chính phủ và Nhà nước quan tâm đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất, trang thiết bị, đảm bảo cung ứng đủ thuốc, nâng cao chất lượng cung cấp dịch vụ y tế của y tế có sở và tạo niềm tin cho người dân, đổi mới mạnh mẽ phương thức hoạt động của y tế cấp xã. Đặc biệt việc kết nối y tế cơ sở với các cơ sở y tế tuyến trên để tăng cường sự tương tác hiệu quả và hỗ trợ về chuyên môn giữa mạng lưới y tế cơ sở với các tuyến y tế khác trong hệ thống y tế, phát huy thế mạnh của y tế tư nhân trong cung ứng dịch vụ chăm sóc sức khỏe.
Việc đổi mới cơ chế tài chính cho y tế cơ sở được Bộ Y tế kiến nghị như tăng tỷ trọng chi của quỹ bảo hiểm y tế cho khám chữa bệnh bảo hiểm y tế tại tuyến huyện và đặc biệt là trạm y tế xã thông qua việc mở rộng danh mục thanh toán bảo hiểm y tế. Mở rộng hình thức nhà nước đặt hàng giao nhiệm vụ cho y tế tuyến huyện, xã thực hiện các gói dịch vụ y tế công cộng và dự phòng trên cơ sở xác định rõ danh mục nhiệm vụ và đơn giá để nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn ngân sách nhà nước…
Bên cạnh đó là các giải pháp như tăng cường nguồn nhân lực cho y tế cơ sở; Nâng cao hiệu quả công tác truyền thông, giáo dục sức khỏe…/.