Vấn đề làm thế nào để đưa thuốc lá thế hệ mới nằm trong kiểm soát của chính phủ nhằm giảm hệ lụy tiêu cực xã hội hiện đang được nhiều bộ ngành thảo luận. Việc cấm hoàn toàn sản phẩm này được đánh giá là khó khả thi, bởi thực tế thuốc lá đang là ngành hàng được phép kinh doanh có điều kiện theo Luật Đầu tư.
Đồng thời, Việt Nam đã có Luật Phòng chống tác hại thuốc lá. Do đó, nhiều bộ ngành liên quan đang nghiêng về quan điểm quản lý sản phẩm này theo hệ thống văn bản quy phạm pháp luật hiện hành.
Tuy nhiên, làm thế nào để ban hành biện pháp quản lý hiệu quả, hài hòa lợi ích giữa các chủ thể liên quan, ngăn ngừa những tác động tiêu cực lên cộng đồng, đặc biệt là giới trẻ, là chủ đề được các bên quan tâm, từ bộ ngành liên quan, các tổ chức phi chính phủ, các chuyên gia đến doanh nghiệp thuốc lá.
Áp đặt quy trình thương mại có trách nhiệm
Một trong những lo ngại mà cơ quan y tế đặt ra đối với việc cho phép các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới được kinh doanh chính là nguy cơ tạo ra gánh nặng thứ hai cho ngành y tế trong bối cảnh tỷ lệ cai thuốc lá điếu còn chưa khả quan và việc thi hành các quy định trong Luật Phòng chống tác hại thuốc lá hiện nay chưa được nghiêm ngặt.
Do đó, nếu có thêm các sản phẩm thuốc lá khác, cụ thể như thuốc lá làm nóng, thuốc lá điện tử được hiện diện hợp pháp thì khó khăn sẽ chồng thêm khó khăn.
Đây là vấn đề lo lắng hợp lý, tuy nhiên theo các chuyên gia, quan ngại này sẽ được giải quyết hữu hiệu nhất bằng biện pháp quản lý, thông qua hành lang pháp lý và hướng dẫn phù hợp từ phía chính phủ, đồng thời áp đặt quy trình thương mại hóa có trách nhiệm từ các nhà cung cấp sản phẩm. Đây cũng chính là cách mà chính phủ các nước đi trước đã áp dụng khi đưa mặt hàng này vào quản lý.
Cụ thể tại Hoa Kỳ, đại diện Cục Quản lý Dược phẩm và Thực phẩm Hoa Kỳ (FDA), tiến sỹ Priscilla Callahan-Lyon từng được báo chí chất vấn làm sao để đảm bảo sản phẩm thuốc lá làm nóng mà cơ quan này cho phép lưu hành tại Mỹ sẽ không tiếp cận giới trẻ.
Phản hồi vấn đề này, tiến sỹ Lyon nhấn mạnh theo quyết định cho phép kinh doanh, FDA đưa ra những quy định hạn chế đáng kể đối với phương thức truyền thông sản phẩm, cả trên báo in cũng như các phương tiện truyền thông khác, đặc biệt là kênh Internet.
Đồng thời, nhà bán lẻ bắt buộc phải xác minh độ tuổi của người mua sản phẩm, kể cả trên kênh thương mại điện tử hay tại các cửa hàng. Sản phẩm phải được dán nhãn cảnh báo sức khỏe đúng theo yêu cầu của FDA.
Cũng nói về vấn đề này, ông Tommaso Di Giovanni, Phó Tổng Giám đốc Truyền thông Quốc tế của Philip Morris (PMI), một trong những tập đoàn đang cung cấp các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, điển hình là thuốc lá làm nóng, nhấn mạnh tính trách nhiệm của nhà cung cấp khi thương mại hóa sản phẩm.
Ông Tommaso cho biết trước khi ra mắt sản phẩm, PMI đều thực hiện các bước kiểm tra, đánh giá về nội dung thông tin cung cấp cho khách hàng nhằm đảm bảo thông tin về sản phẩm được hiểu một cách chính xác.
Về mặt sản phẩm, PMI thiết kế sản phẩm và thực hành thương mại tốt để ngăn các đối tượng ngoài ý muốn tiếp cận, đồng thời với việc các quy định quản lý nhà nước được thực thi chặt chẽ.
Ông cũng nói thêm về trường hợp một số người trẻ tại Mỹ bị ảnh hưởng sức khỏe do sử dụng thuốc lá điện tử trước đây phần lớn là từ hậu quả của thị trường hàng lậu không được kiểm soát, cùng với các hoạt động thương mại thiếu trách nhiệm.
Chia sẻ về kết quả của việc thực hành có trách nhiệm tại PMI trong nỗ lực ngăn chặn giới trẻ tiếp cận, ông Tommaso cũng cho biết có ít nhất 4 nghiên cứu độc lập về vấn đề sử dụng thuốc lá làm nóng trong giới trẻ, bao gồm nghiên cứu từ FDA Hoa Kỳ, tổ chức phi chính phủ Addiction Suisse, Thụy Sĩ, và các nghiên cứu theo yêu cầu của Bộ Y tế Nhật Bản và Đức.
Cả 4 nghiên cứu này đều kết luận rằng tỷ lệ sử dụng trong giới trẻ là không đáng kể, ở mức không quá 2% của bất kỳ nghiên cứu nào. Kết quả này cũng tương tự đối với những người chưa từng hút thuốc.
Áp thuế, cấm giới trẻ sử dụng thuốc lá thế hệ mới
Sự xuất hiện của thuốc lá thế hệ mới tại Việt Nam không phải xảy ra mới đây mà thực tế đã tồn tại gần 10 năm trên thị trường chợ đen. Tuy nhiên, những năm gần đây, tỷ lệ sử dụng ở giới trẻ ngày càng cao đối với thuốc lá điện tử. Chính vì điều này, ngành y tế kêu gọi nên ban hành lệnh cấm thuốc lá thế hệ mới nói chung để bảo vệ giới trẻ.
Các chuyên gia cho rằng cấm không phải là cách duy nhất và hiệu quả nhất để đạt mục tiêu này, khi mà hệ thống luật hiện hành đã quy định rõ điều luật ngăn chặn giới trẻ tiếp cận mọi loại sản phẩm thuốc lá.
[Ý kiến chuyên gia: Quản lý ngay thuốc lá làm nóng theo luật hiện hành]
Trên cơ sở đó, lý do để số đông các bộ ngành đồng thuận cần quản lý thuốc lá thế hệ mới là chỉ khi mặt hàng này chịu sự kiểm soát dưới luật thì mới có cơ sở để áp dụng Điều 9 Luật Phòng chống tác hại thuốc lá và Nghị định 176/2013/NĐ-CP về việc xử phạt hành vi mua, bán, sử dụng thuốc lá ở người dưới 18 tuổi.
Gần đây nhất, Bộ Công Thương cho biết đã đề xuất sửa đổi Nghị định 67 về kinh doanh thuốc lá, trong đó có bao hàm định nghĩa một số sản phẩm thuốc lá thế hệ mới là thuốc lá; từ đó kiện toàn hình thức và chính sách quản lý đối với mặt hàng này.
Bản đề xuất cuối cùng sẽ được Bộ Công Thương trình Chính phủ xem xét, ban hành trong quý 2/2023, sau khi tổng hợp đầy đủ ý kiến của các bộ liên quan, gồm Bộ Y tế, Bộ Tư pháp, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Tài chính đối với dự thảo Nghị định 67 sửa đổi.
Năm 2020, Bộ Khoa học và Công nghệ cũng đã tiến hành xây dựng và công bố 3 tiêu chuẩn quốc gia (TCVN) về sản phẩm thuốc lá làm nóng.
Mặt khác, hiện Bộ Tài chính cho biết vẫn giữ nguyên đề xuất bổ sung các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới vào đối tượng chịu thuế tiêu thụ đặc biệt trong Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi, nhằm chuẩn bị sẵn sàng quy định về thuế đối với mặt hàng này khi được phép kinh doanh.
Đại diện Bộ Công Thương, ông Kiều Dương, Phó Vụ trưởng phụ trách Vụ Chính sách pháp chế, Tổng cục Quản lý thị trường khẳng định sự cần thiết phải tìm cách quản lý, có khung pháp luật phù hợp để điều chỉnh, đảm bảo mặt hàng thuốc lá thế hệ mới phát triển theo đúng định hướng mong muốn của các cơ quan quản lý và xã hội./.