Lễ hội Lùng Tùng là hình thức sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của đồng bào dân tộc Thái của Than Uyên nói riêng, Tây Bắc nói chung, đặc biệt, mang tính chất nghi lễ nông nghiệp, mở đầu cho một mùa sản xuất mới, cầu cho mùa màng bội thu, gia súc phát triển, con người khỏe mạnh, bản làng yên vui, mọi người, mọi nhà ấm no, hạnh phúc...
[Tuyên Quang: Hàng nghìn người dân, du khách nô nức dự Lễ hội Lồng Tông]
Lễ hội Lùng Tùng là hoạt động giao lưu, thể hiện tinh thần kết nối cộng đồng, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc, quảng bá, giới thiệu hình ảnh của huyện Than Uyên, Lai Châu, tới du khách trong và ngoài tỉnh.
Lễ hội Lùng Tùng của dân tộc Thái ở Than Uyên đã có từ rất lâu đời, được truyền từ đời này sang đời khác trong cộng đồng người dân tộc Thái.
Sau 60 năm bị gian đoạn, đầu năm 2018, Lễ hội Lùng Tùng ở xã Mường Cang đã được phục dựng nhằm đáp ứng nguyện vọng về tâm linh của đồng bào dân tộc Thái ở xã Mường Cang nói riêng và huyện Than Uyên nói chung.
Lễ hội Lùng Tùng còn được gọi là Lễ hội xuống đồng, đây là hoạt động tín ngưỡng mang tính chất nghi lễ nông nghiệp cổ xưa, mở đầu cho một mùa sản xuất mới, tiêu biểu và quy tụ sắc thái văn hóa đặc trưng nhất của đồng bào dân tộc Thái.
Trong lễ hội gồm nhiều nghi thức nhằm cầu mong mùa màng bội thu, con người khỏe mạnh, bản làng yên vui, mọi nhà ấm no, hạnh phúc...
Cũng như người Việt, từ xa xưa, đồng bào dân tộc Thái sinh sống gắn bó với thiên nhiên, bản làng, sông núi, ruộng đồng và nương rẫy nên các phong tục, tập quán của họ luôn mang đậm nét văn hóa truyền thống.
Nghệ nhân Lò Văn Sơi, xã Mường Cang, huyện Than Uyên, tỉnh Lai Châu cho biết Lễ hội Lùng Tùng là nét văn hóa đặc sắc, nhân văn của đồng bào Thái ở Than Uyên, cần được gìn giữ, bảo tồn, tổ chức thường xuyên để lan tỏa nét đẹp văn hóa đến với cộng đồng, du khách gần xa.
Lễ hội Lùng Tùng gồm hai phần: lễ và hội. Trong phần lễ diễn ra nhiều nghi thức như cúng nàng Han (một người nhà trời, được cử xuống đất Thái giúp dân đánh giặc giữ nước); cúng Thành hoàng, thần linh trên trời dưới đất, cúng thần núi, thần rừng...
Nghi lễ đầu tiên, bản mường thường mở một lễ cúng, trong đó già làng hoặc ông mo (thầy cúng) phải làm lễ xin báo cáo thần linh, thổ địa, sau đó mới tổ chức lễ cúng Nàng Han ngay tại bản.
Nàng Han được coi là vị đại diện cho lực lượng thần linh bảo vệ bản mường, cúng xong thì đoàn người rước cờ trống và lễ vật cúng Nàng Han ra mảnh ruộng được chuẩn bị cho lễ hội.
Tại đây sắp thêm 4 mâm cúng nữa, là các mâm cúng chúng sinh; cúng thành hoàng làng; cúng thần linh các cõi tiên giới và dưới biển, dưới đất; cúng các thần núi, thần rừng, thần đất khu vực từ Bình Lư đến Tú Lệ (ranh giới Than Uyên ngày xưa), sau đó mới đến các nghi thức cày bừa, gieo hạt... cầu cho một năm sản xuất mưa thuận gió hòa, cây cối tốt tươi, mùa màng bội thu, cầu cho người dân được khỏe mạnh.
Trong nghi thức, đại diện chính quyền địa phương cùng bà con dân bản xuống đồng tham gia cày bừa.
Phần hội được bắt đầu bằng nghi thức người già làng có uy tín trong bản, trong xã đánh trống và chiêng khai hội. Ngay sau đó, đại diện chính quyền cùng người dân bản xuống đồng thực hiện nghi thức cày bừa, gieo hạt, mở đầu một năm sản xuất mưa thuận gió hòa, cây cối tốt tươi, người dân được khỏe mạnh.
Nhân dân và du khách sẽ tham gia các trò chơi dân gian, giao lưu văn nghệ với những tiết mục mang đậm bản sắc dân tộc Thái như tung còn, đánh yến, bắn nỏ, tó má lẹ, kéo co, đẩy gậy, vòng xòe, thưởng thức ẩm thực...
Được thiên nhiên ban tặng, huyện Than Uyên có những cánh đồng lúa trù phú, đẹp như tranh vẽ như Mường Than, Mường Cang... Nơi đây cũng có nhiều sản vật địa phương, hệ thống cảnh quan thiên nhiên như sông hồ, rừng xanh, núi cao, gắn liền với những bản làng mang đậm nét văn hóa đặc trưng của đồng bào các dân tộc Mông, Thái, Khơ Mú...
Đây là lợi thế lớn để phát triển du lịch Than Uyên, thu hút du khách tham quan, trải nghiệm, nghỉ dưỡng.
Từ xưa, đồng bào miền núi phía Bắc, nhất là người Thái-Nùng đã gắn bó thân thiết với tự nhiên, làng bản, núi đồi, ruộng đồng, nương rẫy.
Cho đến nay, nhiều tập quán và phong tục, tập quán, ứng xử với thế giới xung quanh vẫn còn đậm nét truyền thống./.