Thời gian gần đây, công cuộc bảo vệ động vật hoang dã đã có nhiều kết quả tích cực, tuy nhiên không thể phủ nhận rằng mỗi ngày vẫn có hàng ngàn cá thể động vật hoang dã biến mất và con người là thủ phạm chính, đẩy các loài đến nguy cơ tuyệt chủng.
Do vậy, thời gian tới, cần thay đổi nhận thức về đấu tranh trong hoạt động bảo vệ động vật hoang dã và xử lý nghiêm tội phạm về động vật hoang dã nhằm phục hồi hệ sinh thái, bảo tồn tính đa dạng sinh học.
Hiệu quả từ đường dây nóng
Theo cơ sở dữ liệu vi phạm về động vật hoang dã của Trung tâm Giáo dục Thiên nhiên, năm 2021 ghi nhận 3.703 vi phạm liên quan đến động vật hoang dã, tăng mạnh so với năm 2020 (2.907 vụ). Trong đó, hành vi quảng cáo, rao bán trái phép động vật hoang dã chiếm phần lớn với 2.594 vụ việc; tiếp theo là 962 vụ việc liên quan đến tàng trữ, nuôi nhốt trái phép và 182 vụ việc buôn bán, vận chuyển trái phép động vật hoang dã.
Các loài động vật hoang dã thường bị quảng cáo, buôn bán, nuôi nhốt trái phép gồm: ngà voi (566 vụ), hổ (551 vụ), gấu (546 vụ) khỉ (267 vụ) và 70 vụ việc liên quan đến tê tê. Bên cạnh đó, tình trạng vi phạm về động vật hoang dã trên Internet có chiều hướng tăng mạnh và phức tạp hơn với 2.486 vụ xảy ra trong năm 2021, cao hơn nhiều so với năm 2020 chỉ với 1.759 vụ.
[Bảo vệ động vật: Tái sinh các loài chính để phục hồi hệ sinh thái]
Hầu hết, các vụ được phát hiện và xử lý từ tin báo của người dân đến đường dây nóng bảo vệ động vật hoang dã 1800-1522, trung bình 10 vụ vi phạm/ngày. Năm 2021, trong 2.448 vụ được phát hiện do người dân thông báo đến đường dây nóng có 1.807 vụ đã được xử lý thành công, các cá thể động vật hoang dã được giải cứu và đối tượng vi phạm bị xử phạt hành chính/xử lý hình sự theo quy định pháp luật.
Đăk Glei, tỉnh Kon Tum đã tuyên phạt đối tượng Trần Văn Ngọc, sinh năm 1987, trú tại xã Đăk Plô, huyện Đăk Glei, mức án 10 năm tù về hành vi vận chuyển trái phép 63 cá thể rùa đầu to - loài động vật hoang dã nguy cấp, quý, hiếm thuộc (nhóm IB) theo quy định tại Nghị định 06/2019/NĐ-CP của Chính phủ về quản lý thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm và thực thi Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp, nghiêm cấm khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại.
Trước đó, ngày 18/6/2021, Công an huyện Đăk Glei đã phát hiện và tịch thu 63 cá thể rùa đầu to, với tổng khối lượng 19,6kg, bị cất giấu trong 8 túi lưới cước trên một xe bán tải do đối tượng Trần Văn Ngọc điều khiển. Đối tượng đã bị bắt giữ và khai nhận mua lại các cá thể rùa trên từ một người dân săn bắt tại Lào. Tất cả số lượng rùa đã được chuyển giao tới Vườn quốc gia Chư Mom Ray để cứu hộ và chăm sóc.
Cần thêm nhiều bản án nghiêm khắc
Hưởng ứng Ngày Thế giới bảo vệ động vật hoang dã 3/3, tại tọa đàm chuyên đề “Nâng cao hiệu quả xử lý tội phạm về động vật hoang dã" mới đây, do Trung tâm Giáo dục Thiên nhiên phối hợp với Viện kiểm sát Nhân dân thành phố Hà Nội tổ chức, bà Bùi Thị Hà, Phó Giám đốc Trung tâm Giáo dục Thiên nhiên nhấn mạnh thành phố Hà Nội là địa phương ghi nhận số lượng lớn nhất tội phạm về động vật hoang dã được đưa ra xét xử. Đây cũng là địa phương có nhiều bản án nghiêm khắc, có ý nghĩa răn đe với tội phạm về động vật hoang dã, khẳng định quyết tâm đấu tranh với loại tội phạm này của các cơ quan tiến hành tố tụng thành phố Hà Nội.
Cụ thể, ngày 4/12/2021, đối tượng Đỗ Minh Toản, sinh năm 1985, trú xã Liêm Sơn, huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam, bị Tòa án Nhân dân thành phố Hà Nội tuyên phạt 14 năm tù giam - hình phạt cao nhất từng được áp dụng tại Việt Nam với một đối tượng phạm tội về động vật hoang dã từ trước đến nay.
Trước đó, đối tượng này đã bị Viện kiểm sát Nhân dân thành phố Hà Nội truy tố về Tội vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm theo quy định tại Khoản 3 Điều 244 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) sau khi bị phát hiện vận chuyển trái phép 126,5kg sừng tê giác trái phép qua đường hàng không.
Để thay đổi nhận thức về đấu tranh trong hoạt động bảo vệ động vật hoang dã và xử lý tội phạm về động vật hoang dã, ông Nguyễn Văn Dũng, Phó Viện trưởng Viện kiểm sát Nhân dân Thành phố Hà Nội cho rằng, các cơ quan, đơn vị cần phối hợp trong việc điều tra, truy tố tội phạm về động vật hoang dã, đặc biệt chú ý về mặt nghiệp vụ khi bắt giữ tội phạm, báo cáo những vướng mắc, khó khăn lên Viện Kiểm sát thành phố Hà Nội.
Đặc biệt, sau khi xét xử vụ việc về động vật hoang dã cần có những bài đăng trên website và báo chí để tuyên truyền tới cộng đồng. Cùng với đó, tích cực tuyên truyền cho các ban, ngành, gia đình, địa phương và cộng đồng về việc không tiêu thụ, sử dụng, mua bán động vật hoang dã và các sản phẩm từ động vật hoang dã.
Chia sẻ một số vấn đề trong công tác xử lý tội phạm về động vật hoang dã, bà Bùi Thị Hà cho biết cần tra cứu, xác định tên loài động vật hoang dã; xác định mức độ bảo vệ của loài động vật hoang dã; xử lý vi phạm liên quan đến loài động vật hoang dã thuộc nhiều Danh mục bảo vệ; ý chí chủ quan của đối tượng phạm tội về động vật hoang dã; khái niệm bộ phận cơ thể không thể tách rời sự sống và sản phẩm; phân biệt hành vi nuôi nhốt và tàng trữ động vật hoang dã; các vụ án có tang vật là ngà voi và sừng tê giác; trường hợp phải định giá tang vật là động vật hoang dã...
Đồng thời, khuyến nghị xử lý đối với động vật nguy cấp, quý, hiếm như trường hợp động vật hoang dã còn sống chuyển giao đến Trung tâm cứu hộ (có thể liên hệ Trung tâm Giáo dục Thiên nhiên để hỗ trợ điều phối hoạt động cứu hộ). Chỉ thả động vật hoang dã về tự nhiên nếu động vật hoang dã khỏe mạnh, được tịch thu gần khu vực sinh sống tự nhiên và mới bị buôn bán trong một thời gian ngắn.
Ngoài ra, cần có đánh giá của các chuyên gia về việc tái thả và khả năng sinh tồn của loài động vật hoang dã. khi tái thả. Với động vật hoang dã đã chết, sản phẩm, bộ phận, chuyển về Bảo tàng thiên nhiên Việt Nam hoặc tiêu hủy. Với mẫu vật (bộ phận) loài Nhóm IB, chuyển giao đến cơ quan Dự trữ Nhà nước./.