Thu phí giao thông tại Trạm thu phí Đường hầm sông Sài Gòn. (Ảnh: Hoàng Hải/TTXVN)Để làm rõ hơn những kết quả đạt được cũng như những hạn chế, vướng mắc sau 12 năm thực hiện Pháp lệnh phí và lệ phí, chiều 11/4, Ủy ban Tài chính-Ngân sách của Quốc hội đã tổ chức phiên giải trình về chấp hành pháp luật về phí và lệ phí. Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân dự phiên giải trình.
Lạm thu, phí chồng lên phí
Lạm thu, phí chồng lên phí là vấn đề được nhiều đại biểu quan tâm tại phiên giải trình. Theo đại biểu Trần Ngọc Vinh (Hải Phòng), trong khi nền kinh tế nhiều khó khăn thì lạm thu đang diễn ra phổ biến trong nhiều lĩnh vực, từ thành thị đến nông thôn, người dân phải cõng trên vai phí chồng phí.
Đây cũng là nhận định của đại biểu Nguyễn Sỹ Cương khi cho rằng phí và lệ phí đang là gánh nặng đối với người dân và doanh nghiệp. Mặc dù các khoản phí và lệ phí là không lớn và có những khoản phí chỉ đóng một lần nhưng vấn đề khiến dư luận bức xúc là có đến hàng trăm loại phí và điều đáng nói là chất lượng dịch vụ người dân được hưởng cũng không tương xứng với mức phí họ phải bỏ ra.
Chỉ rõ việc bên cạnh phí và lệ phí được pháp luật quy định, người dân còn phải chịu thêm áp lực do một số bộ, ngành, địa phương tự đặt ra nhiều khoản phí, lệ phí, chưa kể hàng chục khoản đóng góp tự nguyện mà chính quyền địa phương vẫn huy động và người dân nhầm tưởng là phí, lệ phí, các đại biểu chất vấn về trách nhiệm của Bộ Tài chính trong quản lý thu, sử dụng phí và lệ phí cũng như các biện pháp để kiểm soát phí và lệ phí.
Trả lời vấn đề này, Bộ trưởng Bộ Tài chính Đinh Tiến Dũng cho biết, Pháp lệnh phí và lệ phí quy định danh mục phí gồm 73 loại phí, 43 loại lệ phí. Chính phủ đã quy định chi tiết danh mục phí, lệ phí ban hành kèm theo Pháp lệnh, gồm 301 khoản phí và lệ phí, trong đó có 171 khoản phí và 130 khoản lệ phí. Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về phí, lệ phí được ban hành đã tạo ra khung pháp lý rõ ràng, góp phần lập lại trật tự kỷ cương trong việc ban hành, tổ chức thu nộp, quản lý và sử dụng phí, lệ phí, cải cách thủ tục hành chính, giảm chi phí đầu vào của sản xuất kinh doanh và phục vụ tốt quá trình hội nhập kinh tế thế giới.
Thực hiện việc rà soát, phân loại, xử lý các khoản phí, lệ phí đang thu tại các ngành, địa phương theo Chỉ thị 13/2002/CT-TTg, Bộ Tài chính đã phối hợp với các bộ, ngành, địa phương rà soát, bãi bỏ trên 340 khoản phí, lệ phí trước đây ban hành không đúng quy định.
Tiếp tục chấn chỉnh thêm một bước, Bộ đã trình Chính phủ ban hành Chỉ thị số 24/2007/CT-TTg về việc tăng cường chấn chỉnh việc thực hiện các quy định của pháp luật về phí, lệ phí, chính sách huy động và sử dụng các khoản đóng góp của nhân dân. Theo đó, yêu cầu các địa phương bãi bỏ ngay những khoản thu phí, lệ phí không có trong danh mục, Thủ tướng cũng quyết định miễn thu một số loại phí như phí an ninh trật tự, thiên tai, lệ phí hộ tịch…
Tuy nhiên, Bộ trưởng thừa nhận trong quá trình triển khai Chỉ thị 24/2007/CT-TTg, một số địa phương có khoản thu không có trong danh mục nhưng vẫn mang tên phí và lệ phí, khi thu các khoản thu khác đóng góp cho quốc phòng an ninh, thiên tai, địa phương vẫn gọi là phí nên gây hiểu nhầm trong dư luận. Thực chất, đây là các khoản đóng góp tự nguyện, không phải là phí và lệ phí theo quy định. Điều này đặt ra yêu cầu phải tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền để người dân và người thực hiện hiểu thế nào phí, lệ phí, khoản nào là đóng góp tự nguyện đồng thời thường xuyên theo dõi chặt chẽ việc ban hành các loại phí, lệ phí.
Trước băn khoăn của nhiều đại biểu về việc phân cấp quản lý và quyền quyết định các loại phí, có hay không lợi ích ngành, lợi ích cục bộ địa phương trong việc thu phí và lệ phí, cũng như những định hướng sửa đổi danh mục phí và lệ phí trong thời gian tới, Bộ trưởng Bộ Tài chính cho biết: Loại phí, lệ phí nào không có tên trong danh mục không được phép thu, Chính phủ nghiêm cấm các tổ chức, cá nhân tự đặt ra các loại phí và lệ phí. Chính phủ quy định chi tiết, xác định mức thu nộp, quản lý sử dụng các loại phí, lệ phí. Việc trao thẩm quyền quy định mức thu, chế độ thu nộp, quản lý sử dụng phí và lệ phí là tương đối chặt chẽ, rõ ràng, không thể có việc bộ này, địa phương kia tự đặt ra để thu lợi cho bộ, ngành, địa phương.
Để khắc phục những tồn tại trong thời gian qua, cần bổ sung vào danh mục một số loại phí, lệ phí đang được quy định tại các văn bản quy phạm pháp luật khác nhằm đảm bảo tính thống nhất như phí công chứng, phí nhượng quyền khai thác hàng không đang được quy định ở các Luật chuyên ngành.
Cùng với đó, rà soát các khoản phí, lệ phí, đưa ra khỏi danh mục một số khoản phí trong thực tế theo các văn bản khác là giá dịch vụ hoặc quy định không thu như phí kiểm định, thử nghiệm chất lượng hàng hóa; phí kiểm định phương tiện đo lường; phí đấu thầu; phí giám định tư pháp; viện phí; phí xây dựng.
Về số thu phí, lệ phí bị giảm đi, năm 2011 là 42.000 tỷ đồng, năm 2012 giảm còn trên 29.000 tỷ đồng và năm 2013 là 31.200 tỷ đồng, trong khi người dân nhận thấy mỗi năm, khoản phí phải đóng lại tăng thêm, Bộ trưởng Đinh Tiến Dũng cho biết từ ngày 1/1/2012, Luật thuế bảo vệ môi trường có hiệu lực, theo đó phí xăng dầu chuyển thành thuế bảo vệ môi trường đối với xăng dầu, do đó số thu phí của các địa phương giảm mỗi năm trên 10.000 tỷ đồng. Số thu ngân sách Trung ương có xu hướng giảm do một số loại phí như phí kiểm định, phí đấu thầu… chuyển sang cơ chế giá.
Người đứng đầu ngành tài chính cũng khẳng định việc triển khai thi hành pháp luật về phí và lệ phí cơ bản đảm bảo thực hiện đúng quy trình, đúng thẩm quyền. Các cơ quan, đơn vị đã thực hiện đúng quy định về thu, nộp, sử dụng đúng mục đích, hiệu quả số thu phí, lệ phí được để lại. Việc thu, nộp và quản lý sử dụng phí, lệ phí được thực hiện công khai, minh bạch. Cơ chế quản lý phí, lệ phí được đổi mới theo hướng gắn liền với thực hiện xã hội hóa, tạo cơ chế chủ động, tự chủ cho các đơn vị quản lý thu, nộp và sử dụng phí, lệ phí.
Để đảm bảo thực hiện nghiêm các quy định về phí và lệ phí, Bộ thường xuyên phối hợp rà soát để phân loại, xử lý và ban hành danh mục các loại phí, lệ phí đã có văn bản hướng dẫn để tạo điều kiện cho các bộ, ngành, địa phương triển khai thực hiện, kịp thời phát hiện các loại phí, lệ phí thu không đúng quy định để bãi bỏ.
Minh bạch trong thu, chi, sử dụng Quỹ bảo trì đường bộ
Tại phiên giải trình, Thứ trưởng Bộ Giao thông Vận tải Nguyễn Hồng Trường nhận được khá nhiều câu hỏi từ các đại biểu về vấn đề phí giao thông đường bộ, phí trông giữ ô tô, xe máy, vốn là những vấn đề nóng gây nhiều bức xúc trong dư luận thời gian qua.
Theo Thứ trưởng Nguyễn Hồng Trường, thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ về việc xử lý các trạm thu phí trên hệ thống quốc lộ khi Quỹ bảo trì đường bộ đi vào hoạt động, năm 2013, Bộ đã hoàn thành việc dừng thu 24/57 trạm thu phí trên hệ thống quốc lộ, chuyển sang thu theo đầu phương tiện, số còn lại là các trạm thu phí BOT vẫn tiếp tục thu. Năm 2013, tổng số thu phí sử dụng đường bộ qua đầu phương tiện là gần 5.500 tỷ đồng.
Toàn bộ 63 tỉnh, thành phố đã thu phí đường bộ đối với xe máy, song do cách tổ chức của các địa phương khác nhau nên đến nay thu phí đường bộ với xe máy mới đạt 2%, trong khi Bộ Giao thông vận tải dự tính số phí đường bộ thu được từ xe máy trong cả nước là 2.600 tỷ đồng. Nguyên nhân là do các tỉnh triển khai chậm, chính quyền địa phương còn lúng túng. Các khoản chi từ Quỹ bảo trì đường bộ đều được công khai, minh bạch, rà soát kỹ lưỡng, nguồn chi được thực hiện theo địa chỉ cụ thể. Bộ đang kiến nghị Kiểm toán Nhà nước vào kiểm toán năm đầu để chấn chỉnh hoạt động.
Trả lời câu hỏi của các đại biểu Trương Văn Vở (Đồng Nai), Đinh Văn Nhã (Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính-Ngân sách) về việc người dân đã phải nộp tiền quỹ sử dụng đường bộ, nhưng khi đi qua các vùng có đầu tư trạm BOT vẫn phải mất phí và việc giá cước tăng, xe vận chuyển quá tải có phải do phí bảo trì đường bộ, Thứ trưởng Nguyễn Hồng Trường cho rằng khi ngân sách Nhà nước khó khăn thì người dân cũng phải đóng góp vào xây dựng cơ sở hạ tầng, chia sẻ khó khăn với Chính phủ.
Nhờ đầu tư bằng BOT, ngân sách Nhà nước đã giảm được 50% số tiền đầu tư vào Quốc lộ 1. Bộ đã tính toán cụ thể, với phương tiện chịu mức phí đường bộ cao nhất là xe container, đi từ Thành phố Hồ Chí Minh ra Hà Nội chỉ mất khoảng 1,5-1,7 triệu đồng phí đường bộ, như vậy không lớn. Hoạt động vận tải do trước đây không quản lý được nên hầu hết đều chở quá tải, nay Bộ thực hiện giải pháp cân tải trọng xe, các xe quá tải đều phải hạ tải, vì thế cước vận tải tăng lên.
Quỹ bảo trì đường bộ hoạt động, quản lý như ngân sách, vì tiền của dân đóng góp chính là ngân sách. Việc thu, chi bao nhiêu, vào khoản nào đều được Hội đồng quản lý Quỹ công khai trên mạng để người dân biết.
Thanh tra Chính phủ, Thanh tra Bộ Tài chính, Kiểm toán Nhà nước thường xuyên làm việc, kiểm tra sự chính xác, minh bạch của Quỹ, đảm bảo không có sai phạm – Thứ trưởng Bộ Giao thông Vận tải khẳng định.
Tại phiên giải trình, lãnh đạo một số bộ, ngành cũng đã làm rõ thêm về vấn đề viện phí, học phí...
Kết luận phiên giải trình, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân cho rằng chúng ta mới chỉ tập trung đánh giá về các loại phí, lệ phí nằm trong danh mục nhưng trên thực tế còn rất nhiều loại phí và lệ phí phát sinh chưa được rà soát thống kê, nhiều giá dịch vụ khiến người dân nhầm lẫn với các loại phí, gây bức xúc trong dư luận; việc thanh tra, kiểm tra, xử lý các vi phạm, đình chỉ thi hành các loại phí không đúng quy định chưa được xem trọng; nguồn lực thu về ngân sách nhà nước quá phân tán.
Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị Chính phủ có tổng kết, đánh giá để phục vụ việc đổi mới chính sách về phí và lệ phí./.
