Theo thống kê, dân số thế giới hiện xấp xỉ 7,9 tỷ người. Công bố của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho thấy, số người hút thuốc lá vẫn không giảm trong vòng 5 năm tới và hiện vào khoảng 1,1 tỷ người, chiếm khoảng 14% dân số toàn cầu, tương đương với dân số của châu Mỹ và châu Đại dương.
Để phòng chống tác hại thuốc lá hiệu quả hơn, hiện có nhiều ý kiến cho rằng cần có sự thay đổi chiến lược và nhìn nhận khoa học một cách khách quan đối với các giải pháp giảm thiểu tác hại thuốc lá, hơn là dập tắt mọi cơ hội cải thiện sức khỏe cộng đồng.
Từ phủ nhận khoa học chỉ vì định kiến…
Theo ông Clive Bates, một chuyên gia về chính sách kiểm soát thuốc lá, từng là cựu giám đốc tổ chức chống thuốc lá Anh Quốc mang tên Hành động về Hút thuốc và Sức khỏe (ASH), những tổ chức chống thuốc lá dường như đang định kiến rằng ngành công nghiệp thuốc lá tạo ra các sản phẩm giảm thiểu tác hại là để tạo ra thế hệ nghiện mới chứ không phải hướng tới sức khỏe cộng đồng.
Ông cũng nhận định rằng quan điểm cực đoan này đang bỏ qua mọi nỗ lực của ngành y tế công cộng trên toàn cầu đối với việc chứng minh khả năng giảm thiểu tác hại của những sản phẩm không khói, điều này sẽ dẫn đến những hệ lụy tiêu cực.
Có một thực tế là một số nước đã thông qua đạo luật kiểm soát thuốc lá theo hướng phủ nhận căn cứ khoa học đã được kiểm chứng bởi các tổ chức y tế công cộng uy tín trên toàn cầu đối với các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới (còn gọi là thuốc lá không khói).
[Đẩy mạnh chương trình phòng chống tác hại của hút thuốc thụ động]
Điều này đã gây ra sự tranh luận, mâu thuẫn nội bộ, tạo ra các phe phái đối lập tại những quốc gia này, trong khi gánh nặng thuốc lá điếu vẫn tồn tại và không suy giảm. Gần đây nhất là Cục quản lý Dược và Thực phẩm Philippines phải điều trần trước quốc hội khi bị cáo buộc đã nhận khoản tài trợ không minh bạch từ tổ chức chống thuốc lá để ban hành lệnh cấm đối với các sản phẩm thuốc lá không khói.
“Khi còn là Giám đốc tổ chức ASH tôi đã nỗ lực hết mình trong sự nghiệp kiểm soát và đặt ra nhiều thách thức nhất có thể nhằm hạn chế hoạt động kinh doanh của ngành công nghiệp thuốc lá. Tuy nhiên, khi giải quyết những vấn đề liên quan đến sức khỏe cộng đồng, chúng ta cần phải trở nên cởi mở hơn” - ông Bates chia sẻ.
Ông cũng đồng thời khẳng định, thế giới thay đổi nhờ những phát kiến đổi mới. Vì vậy, không nên chối bỏ những gì khoa học đã kiểm chứng nếu chỉ vì sự đổi mới đó đến từ một công ty thuốc lá hoặc bất kỳ đơn vị kinh doanh sản phẩm nicotin nào.
… Đến “cầm tay” cho quyết sách quốc gia
Hiện đã có nhiều bằng chứng cho thấy một số tổ chức đang vượt khỏi phạm vi tuyên truyền tác hại thuốc lá, có sự tác động đối với các chính phủ để đẩy nhanh những chính sách cực đoan đối với thuốc lá không khói.
Chẳng hạn tại Mexico, luật sư viên chức của tổ chức Campaign for Tobacco-Free Kids (CTFK), một trong những tổ chức kiểm soát thuốc lá toàn cầu lớn nhất do Quỹ Bloomberg tài trợ, đã “thay mặt Chính phủ Mexico” soạn thảo một văn bản luật hạn chế nghiêm ngặt các hoạt động nhập khẩu và kinh doanh các thiết bị thuốc lá không khói. Một loạt các lệnh cấm các sản phẩm thuốc lá không khói cũng đã và đang được ghi nhận tại những nước mà Quỹ Bloomberg có mặt như Liban, Thổ Nhĩ Kỳ, Ấn Độ, Thái Lan…
Cũng theo ông Bates, những quyết định xoay quanh luật cấm chỉ khiến mọi thứ trở nên tồi tệ hơn. Lệnh cấm chỉ làm cho các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới được mua bán trên thị trường chợ đen hoặc thông qua mạng lưới tội phạm.
Việt Nam cũng là một minh chứng cho việc cấm hoặc trì hoãn quản lý thuốc lá thế hệ mới đã và đang tạo môi trường thuận lợi cho buôn lậu. Chính phủ đã có ít nhất ba lần yêu cầu các cơ quan bộ ngành liên quan khẩn trương đề xuất phương hướng quản lý thuốc lá thế hệ mới để góp phần phòng chống buôn lậu, tránh thất thoát thuế cũng như bảo vệ người dùng. Thế nhưng cho đến nay, chỉ đạo này vẫn chưa được triển khai thực tiễn.
Điều đáng nói là kể cả những sản phẩm thuốc lá mới như thuốc lá làm nóng vốn đã thuộc luật Phòng, chống tác hại thuốc lá hiện hành, vẫn còn nằm ngoài vòng kiểm soát của luật vì những tranh luận phần lớn dựa trên định kiến đối với ngành hàng thuốc lá.
Để phòng chống những sản phẩm thuốc lá buôn lậu tấn công vào học đường, cộng đồng, Bộ Y tế đã và đang triển khai việc tuyên truyền về tác hại của các sản phẩm thuốc lá nói chung và thuốc lá mới gồm thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng nói riêng.
Tuy nhiên, việc tuyên truyền, nâng cao nhận thức sẽ không thể là “liều vaccine” đủ mạnh nếu thiếu hành lang pháp lý nghiêm minh, đặc biệt trong bối cảnh hiện nay khi những người hút thuốc đã quá “nhờn” trước những cảnh báo về tác hại của thuốc lá.
Việc đưa tất cả các sản phẩm đủ điều kiện quản lý theo luật vào vòng kiểm soát sẽ không chỉ giảm gánh nặng cho các cơ quan chức năng mà còn là cách cân nhắc nguyện vọng của người dùng và bảo vệ sức khỏe của họ trước dòng hàng lậu không rõ nguồn gốc, chất lượng hoặc thậm chí trá hình./.