Mới đây, danh sách "100.000 nhà khoa học có tầm ảnh hưởng" nhất trong năm 2022 đã được được Nhà xuất bản Elsevier công bố. Việt Nam có 35 nhà khoa học vào top nhà khoa học có tầm ảnh hưởng nhất thế giới 2022, trong đó đáng chú ý Tiến sỹ Lê Thái Hà - nhà khoa học nữ Việt Nam duy nhất góp mặt trong danh sách này.
Hiện tại, Tiến sỹ Lê Thái Hà đang là Giám đốc điều hành của Giải thưởng VinFuture, Quỹ VinFuture. Trước khi gia nhập Quỹ VinFuture, Tiến sĩ Thái Hà đã có gần 3 năm làm Giám đốc Nghiên cứu và Giảng viên Cao cấp tại Trường Chính sách Công và Quản lý Fulbright, Đại học Fulbright Việt Nam và 7 năm làm Giảng viên Cao cấp tại Đại học RMIT Việt Nam.
Phóng viên Báo Điện tử VietnamPlus đã có buổi trao đổi với Tiến sỹ Lê Thái Hà về hành trình và nỗ lực để nâng tầm vị thế của Việt Nam trên bản đồ khoa học công nghệ thế giới.
"Dám" bảo vệ luận án tiến sỹ chỉ trong 2 năm
- Thưa Tiến sỹ Lê Thái Hà, xin chị cho biết cảm xúc của mình khi được vinh danh là một trong các nhà khoa học có tầm ảnh hưởng trên thế giới năm 2022? Đặc biệt, chị lại là người phụ nữ Việt Nam duy nhất đạt được vinh dự này?
Tiến sỹ Lê Thái Hà: Khi nhận được tin này, tôi cũng thấy vui vì những nỗ lực của bản thân trong việc nghiên cứu khoa học cũng có sự ghi nhận nhất định. Tôi cũng khá vui vì nhận được sự chúc mừng của nhiều người, thậm chí là khá nhiều từ những người không quen biết.
Một số bạn trẻ chia sẻ là đọc những câu chuyện nghiên cứu của tôi, họ có thêm cảm hứng để theo đuổi con đường nghiên cứu khoa học và điều này khiến tôi cảm thấy việc mình làm có ý nghĩa hơn. Quan trọng hơn cả, tôi mừng khi thấy được sự quan tâm của công chúng dành cho giới khoa học, những người vốn được coi là ở một thế giới rất khác, đôi khi là xa lạ với số đông.
- Là một người phụ nữ, lại theo đuổi con đường khó khăn và có phần khô khan như khoa học, chị đã phải đối mặt với những rào cản nào?
Tiến sỹ Lê Thái Hà: Tôi xem nghiên cứu là sở thích và là đam mê nên bản thân cảm thấy nghiên cứu khoa học khá thú vị chứ không hề khô khan.
Ai làm nghiên cứu khoa học có lẽ cũng trải qua những vấn đề, thách thức chung như khó khăn trong việc liên tục phải tìm ra được những ý tưởng có tính mới và khả thi để triển khai hay đôi khi đang hăng say chạy các mô hình thì kết quả cứ "đi vào ngõ cụt."
Mặc dù không tránh khỏi những lúc mệt mỏi, căng thẳng khi làm việc ở cường độ cao mà đôi khi kết quả lại không được như ý, nhưng tôi tin rằng nếu giữ vững được sự say mê, bền bỉ, kiên trì theo đuổi mục tiêu, cũng như có được sự đồng hành, ủng hộ của gia đình, bạn bè, đồng nghiệp, những cảm xúc tiêu cực như thế thường cũng sớm qua đi.
- Chị đã từng hoàn thành chương trình nghiên cứu sinh tiến sĩ chỉ trong vòng 2 năm với điểm PhD CGPA gần như tuyệt đối vào năm 24 tuổi - một điều chưa từng xảy ra ở Đại học Nanyang. Đâu là động lực cho chị để tạo nên kỳ tích này?
Tiến sỹ Lê Thái Hà: Thú thực là trải nghiệm của 2 năm đó không phải lúc nào cũng dễ dàng như mọi người vẫn tưởng. Thực tế thời gian khoảng 2-3 tuần đầu cũng khá thách thức nên tôi cần rất nhiều sự nỗ lực và cả may mắn nữa. Với “kinh nghiệm” học trường chuyên, lớp chọn trong suốt giai đoạn đi học trước đó, tôi đã từng nghĩ rằng việc học lý thuyết với mình có lẽ là đơn giản nhất. Nhưng khi vào tuần đầu của chương trình PhD (Doctor of Philosophy - bậc học cao nhất hay còn gọi là tiến sỹ), mọi thứ đã khác.
Đó là lần đầu tiên tôi đi học mà không hiểu rõ lắm cái gì đang xảy ra. Cảm giác lúc đó rất hụt hẫng và "sốc" vì trước đó tôi còn đang khá tự tin vì là một trong những học viên hiếm hoi ở trường đã được học bổng toàn phần học tiến sĩ ngay sau khi hoàn thành cử nhân, nhưng rồi mới học tuần đầu đã khá choáng ngợp như vậy.
[Phát huy sức mạnh trí tuệ của nữ trí thức trong phát triển đất nước]
Điều này khiến tôi cảm thấy tự xấu hổ với bản thân. Rồi lại nghĩ chắc không sao đâu, có lẽ vì mình chưa học qua thạc sĩ nên bị “hổng” kiến thức so với mọi người lúc đầu, dần sẽ quen thôi.
Nhưng đến tuần tiếp theo, tình trạng này vẫn tiếp tục xảy ra và tôi cảm thấy không thể chấp nhận được nữa. Tôi đã tự "đóng cửa" tìm đọc tất cả những kiến thức để xóa khoảng cách đấy trong vòng hơn 1 tuần. Bắt đầu đến tuần thứ 4, nỗ lực đã được đền đáp, tôi đi học đã hiểu được trọn vẹn kiến thức. Một vài tuần sau, tôi không chỉ học những kiến thức được giảng trên lớp nữa mà bắt đầu tìm đọc những bài nghiên cứu của các thầy để hiểu thêm những vấn đề nâng cao hơn.
Sau đó, tôi muốn mình phải viết được các bài báo nghiên cứu khoa học. Thay vì tập trung toàn lực vào việc học trên lớp như các bạn PhD năm một khác, tôi vừa học kiến thức qua bài giảng vừa tự tập cách viết bài báo khoa học dù giáo sư hướng dẫn tôi thời điểm đó chưa kỳ vọng vào chuyện này.
Cuối cùng, khi đã có nhiều yếu tố hội tụ như điểm số tốt, cao nhất trong khóa, có 2 bài báo khoa học được đăng, tôi thấy mình đã sẵn sàng để tốt nghiệp. Tôi vẫn nhớ phiên bảo vệ luận án tiến sĩ của tôi, rất nhiều các bạn nghiên cứu sinh ở các ngành khác trong trường đến tham dự.
Tôi nghĩ có thể vì các bạn tò mò tại sao có người mới học PhD 2 năm mà đã "dám" bảo vệ. Lúc bước vào phòng, tôi thấy đông người nên cũng ngạc nhiên và khá hồi hộp, nhưng vì chuẩn bị rất kỹ lưỡng nên tôi may mắn cũng có phiên bảo vệ thành công.
"Gia đình giúp tôi cân bằng cuộc sống"
- Từng trải qua nhiều vị trí nhưng dường như niềm đam mê nghiên cứu chưa lúc nào dừng lại trong chị. Đâu là động lực để chị "giữ lửa" đam mê?
Tiến sỹ Lê Thái Hà: Tôi trải qua nhiều vai trò và tính chất công việc vì tìm thấy niềm vui và sự hứng khởi, ý nghĩa trong quá trình trải nghiệm bản thân ở những công việc khác nhau.
Ở việc giảng dạy, tôi tìm thấy niềm vui từ việc được chia sẻ với các bạn sinh viên, học viên về những kiến thức mình có cũng như lời khuyên và ý kiến riêng về các vấn đề các bạn đang thắc mắc.
Tôi cũng được các bạn lắng nghe, phản hồi, thoải mái chia sẻ lại những ý nghĩ của các bạn mà đôi khi cũng rất thú vị, sáng tạo. Tôi có cảm giác càng thêm hạnh phúc khi sinh viên, học viên thấy những kiến thức, chia sẻ đó có ích và có thể ứng dụng vào cuộc sống, công việc của các bạn.
Ở việc tư vấn cho các tổ chức quốc tế, tôi thấy việc nghiên cứu của mình có ý nghĩa thực tiễn hơn khi có thể được áp dụng vào để lý giải hay tìm phương án giải quyết cho các vấn đề nổi cộm đang diễn ra. Còn nghiên cứu khoa học thì đã là đam mê từ lâu rồi nên sẽ luôn dành thời gian cho nó.
- Vậy gia đình có vai trò như thế nào trong con đường nghiên cứu khoa học đầy khó khăn của chị?
Tiến sỹ Lê Thái Hà: Tôi có may mắn, thuận lợi khi có được sự ủng hộ lớn từ gia đình, bố mẹ và đặc biệt là có sự cảm thông và tin tưởng từ người "bạn đời" của mình.
Gia đình với tôi có một vị trí rất quan trọng nên chắc chắn tôi sẽ không thể chuyên tâm theo đuổi công việc nếu như không được gia đình ủng hộ.
Với tôi, công việc có thể có sự ưu tiên ở một vài thời điểm, giai đoạn nào đó nhưng chắc chắn là gia đình luôn quan trọng và kim chỉ nam cho tôi là gia đình.
Sau những giờ tập trung cho công việc, tôi dành phần lớn thời gian cho gia đình như chơi cùng con, đi thăm bố mẹ, cùng chồng đi du lịch hay đơn giản là cùng nhau làm những việc nhỏ nhặt trong nhà. Những điều bình dị này giúp tôi cân bằng cuộc sống - là yếu tố cần thiết cho sự phát triển bền vững của bản thân, cả về thể chất lẫn tinh thần.
Nhìn chung, tôi luôn đặt ra một quỹ thời gian phải dành cho gia đình và một phần nhỏ còn lại dành cho bản thân. Tôi tin rằng duy trì một sức khỏe tốt cả về mặt tinh thần và thể chất là rất quan trọng thì mới có thể tái tạo được nguồn năng lượng và trí óc dành cho công việc.
- Từ bỏ công việc giảng dạy kéo dài đến 10 năm để sang với VinFuture, mọi thứ thay đổi với chị như ra sao? Chị đánh giá như thế nào về giải thưởng này với nền khoa học?
Tiến sỹ Lê Thái Hà: Việc quyết định gắn bó với VinFuture cũng là cách tôi thử thách bản thân. Bởi đây là quá trình sẽ khiến tôi trưởng thành và học hỏi được nhiều điều hơn.
Sứ mệnh của Giải thưởng là "tạo ra những thay đổi tích cực trong cuộc sống hằng ngày của hàng triệu người trên Trái đất bằng việc thúc đẩy nghiên cứu khoa học và đổi mới công nghệ."
Vì vậy, VinFuture tôn vinh những trí tuệ xuất sắc không phân biệt quốc gia, giới tính, lứa tuổi - tác giả của các nghiên cứu khoa học, các phát minh, sáng chế đổi mới công nghệ nhằm giải quyết những thách thức chung của nhân loại.
Mặc dù khoa học công nghệ của Việt Nam đã có những bước tiến vượt bậc, song cũng như các quốc gia đang phát triển khác, điều kiện nghiên cứu khoa học còn có nhiều hạn chế. Ngược lại, các nhà khoa học Việt Nam nói riêng và các nhà khoa học ở các nước đang phát triển nói chung sẽ có thể có cách tiếp cận cụ thể và thực tế hơn với các thách thức mà con người đang phải đối mặt, từ đó có các giải pháp khoa học để giải quyết chúng.
Tôi tin rằng VinFuture và tầm nhìn của các nhà sáng lập Quỹ Giải thưởng sẽ là chiếc cầu nối kéo gần khoảng cách giữa khoa học công nghệ Việt Nam và thế giới, thúc đẩy các nhà khoa học Việt Nam làm nên những công trình xứng đáng, phụng sự nhân loại.
- Nhân dịp 20/10, chị có kỳ vọng gì vào cộng đồng những "bóng hồng" làm khoa học công nghệ?
Tiến sỹ Lê Thái Hà: Tôi nhớ đã từng đọc ở đâu đó số liệu là nữ giới chỉ chiếm 1/3 trong tổng số nhà khoa học trên toàn cầu và chỉ có khoảng 4% giải Nobel khoa học từng được trao cho nhà khoa học nữ.
Điều đó có nghĩa là dù các nỗ lực để đạt được bình đẳng giới vẫn đang diễn ra, người phụ nữ vẫn phải đối mặt với những rào cản đáng kể để thăng tiến trong công việc nói chung và nghiên cứu khoa học nói riêng.
Nhân ngày 20/10, tôi hy vọng cộng đồng những nhà khoa học nữ sẽ tiếp tục nhận được thêm sự ủng hộ từ gia đình và xã hội cũng như những hỗ trợ cụ thể từ chính sách hay giáo dục, để vai trò của người phụ nữ trong nghiên cứu khoa học sẽ được nâng cao hơn và tôi tin họ sẽ đạt được những thành tựu rực rỡ hơn nữa.
- Xin cảm ơn chị!