Hình ảnh minh họa vaccine ngừa biến thể Omicron. (Ảnh: AFP/TTXVN)Theo trang mạng scmp.com, trong khi nhiều quốc gia đang vật lộn để tiến hành các mũi tiêm vaccine tăng cường với hy vọng giảm tỷ lệ nhập viện khi “bão tuyết” Omicron bắt đầu xảy ra, Israel đã phê duyệt tiêm mũi thứ tư cho các nhóm dễ bị tổn thương.
Điều này diễn ra chỉ một năm sau khi quốc gia này triển khai chiến dịch tiêm vaccine Pfizer/BioNTech sử dụng công nghệ mRNA và khoảng 5 tháng sau đợt tiêm chủng thứ ba được tăng cường triển khai.
Bất chấp sự phản đối ban đầu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) do sự bất bình đẳng trong việc phân phối vaccine, nhiều quốc gia giàu hoặc có thu nhập trung bình đã bắt đầu triển khai mũi tiêm thứ ba cho người dân trong những tháng gần đây.
Động thái này được thúc đẩy bởi nhiều dữ liệu cho thấy hiệu quả của những vaccine tốt nhất, như vaccine sử dụng công nghệ mRNA, cũng giảm dần trong 6 tháng và chúng kém hiệu quả hơn trong việc bảo vệ chống lại biến thể Omicron.
Do đó, người ta hoài nghi về các chương trình vaccine trong tương lai. Tiêm phòng cúm hàng năm có thể thích nghi với các chủng khác nhau. Nhưng với COVID-19, nhiều người đã tiêm 3 mũi chỉ trong năm qua.
Kéo dài thời gian
Trong 2 tuần qua, các nhà phát triển vaccine đã công bố tài liệu đánh giá về kết quả trong phòng thí nghiệm để xác định xem liệu mũi thứ ba có thể tạo ra đủ kháng thể trung hòa để chống lại chủng Omicron hay không.
Hãng Pfizer cho biết 3 liều vaccine sử dụng công nghệ mRNA của họ có thể giúp vô hiệu hóa Omicron, còn 2 liều thì không.
Giáo sư Peter Smith, làm việc tại trường Y học nhiệt đới và vệ sinh dịch tễ London (LSHTM), nói: “Các dấu hiệu ban đầu cho thấy biến thể Omicron ít có khả năng dẫn đến bệnh nặng hơn so với các biến thể trước đó, và trong khi 2 liều vaccine cung cấp sự bảo vệ đáng kể chống lại biến thể này, thì một liều tăng cường sẽ khôi phục khả năng bảo vệ chống lại bệnh nặng ở mức tương tự như 2 liều chống lại Delta.”
Tuy nhiên, liệu 3 mũi tiêm có đủ khả năng ngăn chặn biến thể này hay không vẫn còn chưa biết. Ông Smith nói: “Hiện tại, có vẻ như 3 liều vaccnie sử dụng công nghệ mRNA là đủ khả năng bảo vệ chống lại bệnh nặng do Omicron gây ra, nhưng nếu khả năng bảo vệ chống lại bệnh nặng giảm đáng kể theo thời gian kể từ liều thứ 3, thì liều thứ 4 có thể là rất cần thiết.”
Tuy nhiên, ông Jerome Kim, Tổng giám đốc Viện vaccine quốc tế, chỉ ra rằng đơn giản là có quá nhiều điều chưa biết về Omicron, và các chương trình tiêm chủng tăng cường với các loại vaccine hiện có chỉ là cách để các nhà khoa học và chính phủ có thêm thời gian.
[Chuyên gia Mỹ: COVID-19 sẽ trở thành bệnh đặc hữu vào cuối năm 2022]
Ông Kim nói: “Đợt tiêm tăng cường hiện nay, với các loại vaccine có ‘tính sinh miễn dịch’ dựa trên các chủng ban đầu, nên được coi là tiến độ - nghĩa là [được] sử dụng để có thêm thời gian nghiên cứu. Nhưng thực sự, việc tiêm vaccine ba tháng một lần sẽ phức tạp, khó thực hiện, tốn kém và có nguy cơ kháng thuốc cao.”
Theo ông Kim, các nhà khoa học rất muốn hiểu thêm về biến thể mới và những gì thực sự có thể bảo vệ chống lại nó, chẳng hạn như kháng thể hoặc tế bào T. Tế bào T được cho là có thể hạn chế sự tiến triển của những ca nhiễm chuyển nặng.
Trong khi các trường hợp đột phá hơn được mong đợi với Omicron vì mức độ thấp hơn của kháng thể trung hòa mà các loại vaccine hiện tại có thể tạo ra, các nhà khoa học đang cố gắng tìm ra cách miễn dịch tế bào có thể bảo vệ cho những ca nhiễm phải nhập viện. Các nhà khoa học cũng muốn kiểm tra xem liệu những mũi tiêm tăng cường sử dụng các nền tảng khác với mRNA có hoạt động hiệu quả hay không và liệu có cần một loại vaccine ngừa Omicron cụ thể hay không.
Tuy nhiên, vấn đề này rất phức tạp. Ví dụ, các nhà khoa học có nên phát triển một loại vaccine đa hóa trị hay thậm chí là một loại vaccine chống lại mọi virus Corona? Quyết định này càng trở nên khó khăn hơn do thiếu dữ liệu thực tế về hiệu quả của các mũi tiêm tăng cường.
Một điều đáng chú ý cho đến nay là bản báo cáo của các nhà khoa học Nam Phi cho biết mũi tiêm vaccine tăng cường của hãng Johnson & Johnson cho khoảng 69.000 nhân viên y tế có hiệu quả 84% trong việc ngăn ngừa nhập viện.
Tuy nhiên, một ẩn số lớn khác là liệu những mũi tiêm tăng cường có hoạt động tốt với những người chưa bao giờ mắc COVID-19 hay không, bởi vì nhiều người ở Nam Phi đã mắc COVID-19 trước đó và sẽ có một số kháng thể từ những lần nhiễm trước. Nam Phi sẽ dỡ bỏ lệnh chấm giới nghiêm khi làn sóng Omicron đạt đỉnh mà tỷ lệ tử vong không tăng.
Và nếu việc cập nhật liên tục tiêm chủng ngừa COVID-19 là cần thiết, thì vẫn chưa rõ vaccine có thể bắt kịp các đột biến của virus này như thế nào. Ông Smith cho biết: “Hiện tại, khả năng dự đoán về những đột biến mới xuất hiện là khó và rất khó để sản xuất một loại vaccine mới sử dụng các phương pháp hiện tại để bảo vệ chống lại một biến thể mới chưa thể xác định.
Điều này không khác với vấn đề của vaccine cúm, khi các dự đoán phải được đưa ra về các loại virus cúm có khả năng xuất hiện trong mùa cúm tiếp theo”. Có một vài năm khi dự đoán của các nhà khoa học về các chủng cúm là sai, hiệu quả của việc tiêm phòng cúm là rất thấp.
Theo ông Smith, về lâu dài, các nhà nghiên cứu nên tìm cách phát triển vaccine ngừa tất cả các loại virus Corona mà ít nhạy cảm hơn với các biến thể, nhưng có lẽ chỉ còn "vài năm nữa" và công việc tương tự để phát triển vaccine ngừa tất cả các loại cúm cho đến nay đã không thành công.
Tình thế tiến thoái lưỡng nan của Trung Quốc
Trong khi Trung Quốc là nước xuất khẩu vaccine ngừa COVID-19 lớn nhất cho các nước đang phát triển, một số quốc gia mua vaccine bất hoạt của Trung Quốc cho hai liều đầu tiên đã chuyển sang các nền tảng khác - chẳng hạn như vaccine sử dụng công nghệ mRNA - để tăng cường bảo vệ cho người dân trước biến thể Delta.
Với sự xuất hiện của Omicron, việc vaccine bất hoạt - với mức độ kháng thể trung hòa thấp hơn - có thể bảo vệ chống lại dịch bệnh nghiêm trọng như thế nào? WHO đã cảnh báo về các loại vaccine bất hoạt khi nó được khuyến nghị tiêm nhắc lại cho người cao tuổi và những người có bệnh nền.
Vaccine phòng COVID-19 của hãng Sinovac. (Ảnh: THX/TTXVN)Một nghiên cứu của Đại học Giao thông Thượng Hải và một phòng thí nghiệm có trụ sở tại Thượng Hải cho biết 3 liều vaccine bất hoạt có hoạt tính trung hòa chống lại Omicron “thấp hơn đáng kể,” nhưng không cho biết liệu điều này có đủ để bảo vệ chống lại biến thể mới hay không.
Ngoài ra, theo một nghiên cứu của trường Đại học Yale, 2 liều vaccine Sinovac được tăng cường với một liều Pfizer-BioNTech sẽ tạo ra mức kháng thể bảo vệ cao hơn so với hai liều Pfizer, nhưng sự kết hợp này không đủ để ngăn chặn Omicron.
Tuy nhiên, hãng Sinovac cho biết 3 liều vaccine bất hoạt của họ có thể cải thiện khả năng trung hòa. Một số nhà khoa học Trung Quốc đã gợi ý rằng vaccine bất hoạt vẫn có thể có hiệu quả chống lại Omicron vì chúng nhắm mục tiêu vào toàn bộ virus, trong khi hầu hết các loại vaccine khác nhắm mục tiêu vào protein gai, nơi hầu hết các đột biến xảy ra.
Các nhà khoa học Trung Quốc khác cho rằng vaccine bất hoạt vẫn có thể cung cấp khả năng miễn dịch tế bào và bảo vệ người nhiễm trở nặng. Tuy nhiên, vẫn còn quá nhiều ẩn số.
Ông Kim nói: “Đây là vấn đề chúng ta đã không lên kế hoạch tốt. Chúng ta có biết phản ứng ‘tế bào’ bảo vệ những gì không? Chúng ta biết hoặc khá chắc chắn về mối tương quan kháng thể bảo vệ; những bảo vệ tế bào là khó hơn, một phần vì việc lưu trữ các tế bào đối với 30.000 người [để thử nghiệm] là rất phức tạp, tốn kém.”
Nhưng nghiên cứu như vậy vẫn có thể được thực hiện, ông nói. “Liệu vaccine ngừa virus hoặc vaccine bất hoạt có thể tạo ra các phản ứng ít bị đột biến hơn trong protein‘gai’ của virus SARS-CoV-2 hay không? Về mặt lý thuyết là có."
Ông Kim cho biết cũng nên tiến hành nghiên cứu để tìm hiểu xem các chất bổ trợ cải tiến có thể giúp cải thiện hiệu suất của vaccine bất hoạt hay không. Ở trong nước, Trung Quốc đã triển khai tiêm vaccine tăng cường, và họ cho phép tiêm vaccine vectơ và protein cho những người đã được tiêm vaccine bất hoạt trước đó.
Tuy nhiên, vẫn chưa có vaccine nào sử dụng công nghệ mRNA trong danh mục của Trung Quốc. Cơ quan quản lý Trung Quốc vẫn chưa phê duyệt vaccine mRNA của BioNTech mà công ty Dược phẩm Fosun Thượng Hải là nhà phân phối duy nhất tại Trung Quốc đại lục, thậm chí nhiều tháng sau khi một hội đồng chuyên gia đề nghị.
Ngoài ra, không có thông tin nào về kết quả thử nghiệm của một ứng cử viên mRNA trong nước do Walwax Biotechnology và Suzhou Abogen Biosciences cùng phát triển, mặc dù ông Feng Duojia, Chủ tịch Hiệp hội vaccine Trung Quốc, cho biết hồi tháng 4/2021 rằng vaccine sử dụng công nghệ mRNA của riêng Trung Quốc có thể được tung ra thị trường vào cuối năm nay.
Ông Huang Yanzhong, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Sức khỏe Toàn cầu tại Đại học Seton Hall ở New Jersey, cho biết: “Tôi nghĩ lý do chính [dẫn đến sự chậm trễ trong việc phê duyệt vaccine BioNTech] là họ muốn phê duyệt vaccine mRNA được sản xuất ở trong nước trước. Trung Quốc cần thêm thời gian để xem liệu các nền tảng khác như các loại vaccine bất hoạt hoặc vaccine protein có phải là liều vaccine tăng cường tốt hay không."
Và điều này cần có thời gian để chứng minh./.
