Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky. (Ảnh: AFP/TTXVN)Theo Trung tâm Đông Âu mới (NEE) có trụ sở tại Cộng hòa Séc ngày 5/8, Ngoại trưởng Ukraine Dmytro Kuleba cho hay nước này từng có cơ hội để trở thành thành viên của Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) lớn hơn nhiều so với việc gia nhập Liên minh châu Âu (EU) trước thời điểm ngày 24/2 - khi Nga phát động cuộc chiến toàn diện tại Ukraine.
Đến giữa mùa Hè năm 2022, tình hình dường như lại ngược lại. EU đã cấp cho Ukraine tư cách ứng viên, trong khi NATO lại thất bại trong việc bảo đảm cho Ukraine một lộ trình rõ ràng để trở thành thành viên của tổ chức này.
Điều đó đã bất chấp năng lực phòng thủ ấn tượng của Ukraine trước quân đội Nga, lực lượng trước đây vẫn được đánh giá là mạnh thứ 2 thế giới.
Các công dân và quan chức Ukraine đều nhận thấy có 1 nghịch lý là trong khi các quốc gia thành viên NATO đều viện trợ tài chính và quân sự cho Ukraine một cách thiết thực và đa dạng, thì bản thân NATO với tư cách là một tổ chức lại chỉ hỗ trợ Ukraine ở mức tối thiểu.
Cụ thể, Mỹ đã bố trí 7,6 tỷ USD như một khoản hỗ trợ trực tiếp về an ninh, đồng thời cung cấp hoặc tổ chức việc chuyển giao các thiết bị bao gồm các hệ thống chống thiết giáp, tên lửa phòng không, radar, thiết bị nhìn đêm, vũ khí nhỏ và đạn dược từ các nước thứ ba.
Tương tự, Anh đã cam kết dành 2,3 tỷ bảng cho Ukraine và đã huấn luyện cho các quân nhân Ukraine. Tuy nhiên, trong khi các thành viên riêng lẻ của NATO đã hành động theo sáng kiến riêng của từng nước, thì NATO lại không làm được gì nhiều. Điều đó có thể sẽ ảnh hưởng đến hoạt động hỗ trợ cho việc tổ chức tại Ukraine.
[Ukraine không có kế hoạch thúc đẩy gia nhập NATO trong tương lai gần]
Mối quan tâm đến con đường của Ukraine trở thành thành viên NATO và EU chắc chắn đã tăng lên trên chính trường nước này kể từ cuộc "Cách mạng Nhân phẩm" năm 2014.
Ngày nay, không một đảng phái nào có thể giành được ghế tại Verkhovna Rada (Quốc hội Ukraine) trừ khi đảng đó ủng hộ hội nhập châu Âu-Đại Tây Dương. Tuy nhiên, người Ukraine trông đợi NATO "có đi có lại," cũng như trông đợi vào các quốc gia thành viên vốn ít ủng hộ Kiev hơn.
Không có gì nghi ngờ khi cuộc chiến của Putin tại Ukraine là một phép thử đối với NATO, đặc biệt là dành cho tình đoàn kết và khả năng phục hồi của liên minh này.
Tuy nhiên, châu Âu không thể "nhắm mắt làm ngơ" trước cuộc chiến của Putin vì cuộc chiến đó đang diễn ra ngay giữa cựu lục địa. Một trong những tuyên bố của Tổng thống Putin trước chiến tranh, được dùng để biện minh cho hành động xâm lược toàn diện, có liên quan đến vấn đề mở rộng NATO.
Thành lập tháng 4/1949, NATO được thiết kế để chống lại Liên Xô và ngăn chặn chủ nghĩa cộng sản lan ra khắp châu Âu. Putin muốn đưa NATO trở lại hình thức năm 1997 trước khi tổ chức này kết nạp một số quốc gia thuộc Khối Hiệp ước Vacsava trước kia. Ukraine không ảo tưởng về việc NATO sẽ tham chiến.
Điều 5 Hiệp ước Washington khẳng định rằng cuộc tấn công vào 1 thành viên có nghĩa là tấn công toàn bộ liên minh. Kiev không trông mong NATO đề nghị Ukraine trở thành thành viên trong bối cảnh cuộc chiến toàn diện hiện nay, cũng không trông mong NATO đề nghị được tham chiến và đứng về phía Ukraine - một hành động có thể dẫn đến Chiến tranh Thế giới lần thứ III.
Thay vào đó, Kiev đang tìm kiếm thêm viện trợ quân sự, hướng dẫn kỹ thuật và huấn luyện binh sỹ, chẳng hạn như theo đề xuất của Vương quốc Anh đã đưa ra.
Cựu Tổng Thư ký NATO Anders Fogh Rasmussen từng thừa nhận rằng các nhà lãnh đạo NATO đã sai lầm trong năm 2008 khi không cung cấp cho Ukraine và Gruzia một kế hoạch hành động để trở thành thành viên của tổ chức này, một sai lầm được cho là do những bất đồng trong nội bộ liên minh.
"Cuộc chiến lựa chọn" của Putin năm 2022 đã dẫn đến những thay đổi nhanh chóng trong nhận thức của Thụy Điển và Phần Lan, hai quốc gia lâu nay vốn trung lập về tư cách thành viên NATO. Phản ứng tích cực của liên minh đối với mong muốn của hai quốc gia Scandinavia được trở thành thành viên mới đã cho thấy NATO trên thực tế có thể hành động một cách nhanh chóng và quyết đoán.
Ý định cụ thể về việc giúp đỡ Ukraine cũng sẽ đảm bảo rằng các thành viên NATO đều được bảo vệ. Nga không chỉ đe dọa Ukraine, mà còn đe dọa cả châu Âu - điều sẽ diễn ra trong nhiều thập kỷ, dù Putin còn nắm quyền hay không, vì giới tinh hoa Nga ủng hộ chủ nghĩa quân phiệt của nhà lãnh đạo này.
Mối đe dọa ấy được chỉ ra từ lời kêu gọi của tổng thống các quốc gia Baltic, gồm Latvia, Litva và Estonia, về việc Mỹ cần tăng cường hiện diện quân sự tại sườn phía Đông NATO. Ukraine có thể đóng một vai trò mang tính "độc nhất vô nhị" trong việc giúp bảo vệ NATO.
Các binh sỹ Ukraine, vốn giờ đây đã được trang bị tốt nhất thế giới, có thể chia sẻ với NATO những hiểu biết và kinh nghiệm quan trọng, dù trong các cuộc tập trận chung hay với tư cách là một thành viên tương lai của liên minh.
Trong khi NATO tìm cách giải quyết các khác biệt trong nội bộ, Kiev nhìn nhận tổ chức này không giúp ích được gì cho Ukraine. Các lực lượng vũ trang Ukraine đang chuẩn bị giải phóng miền Nam đất nước và cần thêm vũ khí trang bị. Ngoài ra, chương trình Cho vay-Cho thuê (Lend-Lease) của Mỹ, chương trình về cơ bản là được thiết kế dành cho các nước Đông Âu, vẫn chưa bắt đầu, do đó Ukraine rất cần các quốc gia thành viên NATO tham gia nhiều hơn.
Thông báo của Tổng Thư ký NATO Jens Stoltenberg về việc hơn 300.000 binh sỹ được đặt trong tình trạng báo động cao như một phản ứng của NATO trước hành động gây hấn của Nga tại Ukraine được coi là hành động tối thiểu NATO có thể làm.
Hành động đó cùng với thêm 4 nhóm tác chiến đa quốc gia NATO đang thành lập tại Đông Âu, được coi là nhằm mục đích tự vệ hơn là năng chặn chiến tranh lan rộng. Điều quan trọng là NATO xác định Nga là mối đe dọa trực tiếp và đáng kể nhất đối với an ninh và ổn định của các quốc gia thành viên trong khu vực châu Âu-Đại Tây Dương khiến liên minh này không chỉ thực hiện những thay đổi trên giấy tờ.
Các nhà lãnh đạo NATO đã đề cập đến một cách tiếp cận mang tính chiến lược hơn đối với Ukraine như một phần của hoạt động hỗ trợ nâng cao năng lực cho các đối tác dễ bị tổn thương trong khu vực lân cận và các khu vực khác, tuy nhiên cuộc chiến của Putin chống lại Ukraine cần một cách tiếp cận tập trung vào quản lý khủng hoảng.
Việc thiếu thông tin liên lạc và hành động công khai sẽ dẫn đễn việc công chúng Ukraine giảm sự ủng hộ đối với tư cách thành viên NATO của quốc gia này.
Một nghịch lý khác của cuộc chiến hiện nay là sự ủng hộ dành cho tư cách thành viên NATO của Ukraine đã tăng lên tại các quốc gia châu Âu cũng như tại Mỹ, tuy nhiên việc gia nhập của Ukraine chắc chắn sẽ không diễn ra cho tới khi các đường biên giới năm 1991 được quốc tế công nhận của quốc gia này được khôi phục.
Ngay cả khi Ukraine cố gắng giải phóng các vùng lãnh thổ đã mất trong năm 2022, Crimea và các khu vực khác tại Donbass vẫn sẽ bị quân Nga chiếm đóng với một số hình thức xung đột có thể diễn ra.
Do đó, cánh cửa NATO dường như đã đóng lại với Ukraine trong tương lai gần. Kiev không mong đợi NATO sẽ chào đón Ukraine như một thành viên ngay tại thời điểm này, tuy nhiên chính quyền Tổng thống Volodymyr Zelensky rất cần được hỗ trợ để giành chiến thắng trong cuộc chiến đang diễn ra, một cuộc chiến đặt ra một mối đe dọa thực sự đối với toàn bộ châu Âu./.
