Tạp chí Diễn đàn Đông Á mới đây đăng bài bình luận về Hiệp định Tự do thương mại ASEAN-Australia-New Zealand (AANZFTA) của tác giả Melissa Conley Tyler, Giám đốc ngoại giao của Chương trình Asialink thuộc trường Đại học Melbourne và nguyên là Giám đốc quốc gia của Viện Các vấn đề đối ngoại của Australia.
Nội dung bài viết như sau:
Cuối tháng Tư vừa qua, các quan chức thuộc Hiệp hội Các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) đã đến Melbourne (Australia) để thảo luận về Hiệp định thương mại tự do ASEAN-Australia-New Zealand (viết tắt là AANZFTA) - hiệp định đã được tròn mười năm tuổi tính đến năm 2019. AANZFTA đã đạt được những kết quả gì?
Và các cuộc đàm phán về các thỏa thuận kinh tế thương mại khác trong khu vực, chẳng hạn như Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP), rút ra được những bài học nào từ hiệp định này?
[Australia cam kết hỗ trợ thực hiện Tầm nhìn ASEAN 2025]
AANZFTA đã được phô trương một cách rầm rộ. Đây là hiệp định thương mại đầu tiên của ASEAN với các nước trong khu vực, là hiệp định thương mại tự do đa quốc gia đầu tiên của Australia và là lần đầu tiên cả Australia và New Zealand cùng tham gia các cuộc đàm phán chung, đồng thời đánh dấu lần đầu tiên ASEAN tham gia các cuộc đàm phán toàn diện trên tất cả các lĩnh vực.
Các bộ trưởng kinh tế của các nước ASEAN, Australia và New Zealand đã tuyên bố rằng hiệp định sẽ mở ra "vô số cơ hội mới" cho các doanh nghiệp trong khu vực.
AANZFTA thực tế đã tạo ra một khu vực mậu dịch tự do với hơn 600 triệu dân và GDP toàn khối đạt 2.300 tỷ USD.
Hiệp định này được mô tả là "một cột mốc" và là "thỏa thuận thương mại tham vọng nhất của Australia cho đến nay."
Thỏa thuận nhằm tạo ra môi trường minh bạch và tin cậy lớn hơn cho các công ty đang hoạt động kinh doanh trong khu vực. Nó cũng bao gồm một chương về Hợp tác kinh tế nhằm tạo khuôn khổ cho những hợp tác liên quan đến thương mại và đầu tư.
Phù hợp với cách tiếp cận của ASEAN, một thành phần chủ chốt của AANZFTA là các cuộc đối thoại thường xuyên, bao gồm cuộc tham vấn thường niên và các cuộc họp định hướng phát triển trong tương lai. Điều này nhằm duy trì hiệp định như một "văn kiện sống" với những hoạt động thương mại đang diễn ra.
Vậy AANZFTA đã đạt được những gì cho đến nay? Có lẽ bạn sẽ ngạc nhiên khi biết rằng rất nhiều hy vọng và cơ hội đã thành hiện thực.
Mới đây, nhà kinh tế trưởng của ERIA Fukunari Kimura đã trình bày một báo cáo đáng khích lệ về những kết quả đã đạt được của AANZFTA. Số lượng các công ty tận dụng được hiệp định là khá cao, và tỷ lệ này tăng theo thời gian.
Các hiệp định thương mại tự do song phương - bao gồm Hiệp định tự do thương mại Singapore-Australia, Thái Lan-Australia và Malaysia-Australia - lại gặp những vấn đề phức tạp.
Trong trường hợp các thỏa thuận như vậy tồn tại, chúng được cho là có xu hướng ưu tiên cho các mối quan hệ thương mại song phương.
Tuy nhiên, khi các chuỗi cung ứng của các công ty vượt qua biên giới khu vực, AANZFTA là lựa chọn tốt nhất.
Một cuộc khảo sát của Phòng Thương mại và Công nghiệp Australia về việc tận dụng các hiệp định thương mại đã xếp AANZFTA là văn kiện được biết đến và sử dụng nhiều thứ ba trong tổng số 14 hiệp định.
Trong khi đó, cuộc khảo sát của AustCham ASEAN - được hỗ trợ bởi Hội đồng Australia-ASEAN - cho thấy khoảng 3/4 số người được hỏi ý kiến coi ASEAN là một khu vực ưu tiên đối với công ty của họ.
Trong số những người tham gia khảo sát, 80% bị thu hút bởi tầng lớp trung lưu đang tăng lên, cơ sở hạ tầng được cải thiện và lực lượng lao động có tay nghề.
Greg Earl, cựu phóng viên của tờ Financial Review (Australia), một nhà quan sát kỳ cựu của khu vực, đã mô tả AANZFTA là một "thành công bất ngờ đối với các doanh nghiệp Australia."
Thỏa thuận AANZFTA đặc biệt được ưa thích nhờ chương trình nghị sự hợp tác kinh tế, vốn là một sự đổi mới trong thời điểm đó. Thay vì lựa chọn một thỏa thuận phương Tây tiêu chuẩn - thường tập trung vào giảm thuế quan một lần trong các lĩnh vực cụ thể, AANZFTA đã kết hợp quá trình khuyến khích tương tác kinh tế lớn hơn thông qua một loạt chương trình nghị sự, các dự án hợp tác kinh tế và hoạt động kinh doanh mở rộng kèm theo.
Hiệp định này còn bao gồm khoản kinh phí 30 triệu AUD (xấp xỉ 20,4 triệu USD) của Australia và New Zealand dành cho các chương trình hỗ trợ kỹ thuật và xây dựng năng lực khác nhau, để giúp các nước trong khu vực thực hiện AANZFTA.
Nhà nghiên cứu Peter Drysdale của trường Đại học Quốc gia Australia đã nhấn mạnh tầm quan trọng của cách tiếp cận này.
Chuyên gia này cho rằng "hầu hết các vấn đề mà doanh nghiệp phải giải quyết không phải là các vấn đề ở biên giới, mà là những gì xảy ra phía sau đường biên giới."
Những vướng mắc này không thể được giải quyết chỉ trong một lần đàm phán duy nhất.
AANZFTA đã được bổ sung Nghị định thư thứ nhất để đơn giản hóa các quy trình cấp giấy chứng nhận cho việc di chuyển hàng hóa, cũng như các đánh giá thường xuyên các biện pháp phi thuế quan và một đánh giá tổng quát.
Hiệp định đã trở thành một điểm tựa cho Australia và New Zealand gắn kết hợp tác kinh tế với ASEAN.
AANZFTA cũng được xem là một mô hình thành công để các cuộc đàm phán RCEF hiện nay tham khảo, đặc biệt là trong việc thúc đẩy hội nhập kinh tế.
Nó cho thấy giá trị của việc đưa ra một thỏa thuận và bắt đầu các tiến trình sẽ thúc đẩy những nỗ lực liên tục hướng tới hội nhập.
AANZFTA đã hoạt động và đem lại kết quả kể từ trước khi các cuộc đàm phán RCEP bắt đầu.
Những người ủng hộ RCEP đang muốn khẩn trương đạt được thỏa thuận này trong năm nay.
Chuyên gia Drysdale xác định đây là thời điểm để ký thỏa thuận này, nếu không sẽ không bao giờ ký được.
Theo chuyên gia này, việc thúc đẩy RCEP là cách tốt nhất để ASEAN và các đối tác của họ đối phó với những động thái xa rời thương mại tự do đang diễn ra ở những khu vực khác.
Khi mới thành lập, AANZFTA được mong đợi sẽ là một "chất xúc tác chính thúc đẩy hội nhập khu vực nhanh chóng."
Người đứng đầu Ban Thư ký APEC Rebecca Fatima Sta Maria đã gợi ý các thành viên AAZFTA có thể trở thành một "liên minh ý chí" trong các cuộc đàm phán RCEP.
Tại thời điểm có nhiều mối đe dọa đang bủa vây hệ thống thương mại toàn cầu, AANZFTA chính là một bài học giá trị cần ghi nhớ./.