Sau khi tốt nghiệp, Zuo Gang không tìm được việc làm. Điều này không chỉ khiến cô mất tự tin mà còn khiến cô hoài nghi về toàn bộ thế giới quan của mình.
Giống như nhiều thanh niên Trung Quốc, cô gái 25 tuổi này đã được nuôi dạy từ nhỏ để trở thành một “học sinh giỏi.” Giáo viên và bố mẹ cô từng nói rằng chỉ cần chăm chỉ học hành, sống có nguyên tắc, tiền bạc và thành công sẽ tự nhiên đến.
Zuo đã làm theo đúng như vậy. Cô đã vượt qua hết kỳ thi này đến kỳ thi khác, giành được một suất vào một trường đại học danh tiếng ở Bắc Kinh.
Sau đó, mọi thứ trở nên tồi tệ. Khi chuẩn bị hoàn thành chương trình thạc sỹ của mình, Zuo đã gửi một loạt đơn xin việc nhưng không nhận được câu trả lời. Cô không chỉ thất bại trong việc tìm một công việc yêu thích, mà ngay cả một lời mời làm việc cũng không có.
Giải pháp kỳ lạ chống áp lực cuộc sống của giới trẻ Trung Quốc
Đối với Zuo, thất bại đến như một đòn chí mạng. Sau một quãng thời gian học tập khá thành công, cô không hề chuẩn bị trước về mặt cảm xúc cho một thất bại như vậy.
Cô phải vật lộn với sự lo lắng trong nhiều tháng sau đó: không thể ngủ được, cảm thấy tội lỗi và cảm thấy phải xin lỗi bố mẹ và những người thầy của mình.
May mắn thay, Zuo đã cố gắng thoát ra khỏi vòng xoáy khủng hoảng đó. Cuối cùng, cô nhận ra rằng việc không tìm được việc làm không phải lỗi của mình khi nền kinh tế Trung Quốc vẫn đang phục hồi sau đại dịch COVID-19, thị trường việc làm đang cạnh tranh khốc liệt và hàng triệu sinh viên tốt nghiệp đang phải đối mặt với những thách thức tương tự.
Zuo nói với Sixth Tone: “Tôi không nghĩ mình đã mắc bất kỳ sai lầm nào trong việc lập kế hoạch cho sự nghiệp của mình, chỉ đơn giản bây giờ đã là một thời đại khác rồi.” “Trái ngược với thế hệ bố mẹ tôi, ngày nay chỉ học tập, làm việc chăm chỉ thôi không còn đảm bảo thành công nữa.”
Nhưng thử thách đã để lại ấn tượng sâu sắc cho Zuo. Từng là con cưng của nhà trường, nay cô đã trở thành "một nhà phê bình nhiệt tình" về cái mà cô gọi là “tâm lý học sinh giỏi.”
Theo quan điểm của cô, những người Trung Quốc thuộc thế hệ Z giống như cô đã bị lừa: được đào tạo để đánh giá giá trị bản thân bằng khả năng đạt được một số mục tiêu ngắn - và tự trách mình nếu họ không làm được như vậy.
Zuo nói rằng lối suy nghĩ này luôn có sai sót. Nhưng trong nền kinh tế ngày nay - nơi ngay cả những sinh viên tốt nghiệp đại học hàng đầu cũng gặp khó khăn khi tìm việc làm được trả lương cao - điều đó ngày càng trở nên có hại và phản tác dụng, khiến giới trẻ Trung Quốc tự hành hạ bản thân vì những điều nằm ngoài tầm kiểm soát của họ, cô nói thêm.
Tâm lý "học sinh giỏi" từ nhà trường...
Nhiều thanh niên Trung Quốc khác cũng chia sẻ nỗi thất vọng này. Vào tháng Một, Zuo đã thành lập một nhóm trên nền tảng xã hội Douban có tên “Nạn nhân của tinh thần học sinh giỏi” và nhóm này đã nhanh chóng thu hút một lượng lớn người theo dõi.
Nhóm hiện có hơn 80.000 thành viên.
Các thành viên mới sẽ phải thực hiện bài kiểm tra tự đánh giá - do Zuo nghĩ ra - để xác định những triệu chứng nào về “tâm lý học sinh giỏi” mà họ mắc phải. Chúng bao gồm "sự nghe lời quá mức," "việc luôn luôn cần những lời khen" và "thói quen nghi ngờ bản thân về những lỗi nhỏ."
Sau đó, nhóm đề nghị giúp các thành viên thoát khỏi tâm lý này và chấp nhận danh tính mới với tư cách là một “người tự do.”
Nhiều bài đăng là của giới trẻ Trung Quốc ghi lại nỗ lực của họ để trở thành “người tự do” hoặc chia sẻ mẹo về cách ngừng đánh giá bản thân dựa trên các thước đo thành công thông thường của xã hội.
Mặc dù tương đối nhỏ nhưng cộng đồng này phản ánh sự thay đổi lớn hơn ở Trung Quốc. Mối lo ngại đã gia tăng trong nhiều năm về tác hại mà hệ thống giáo dục tập trung vào kết quả với cường độ cao có thể gây ra đối với sức khỏe tâm thần của học sinh.
Những “học sinh giỏi” như Zuo có xu hướng đặc biệt dễ gặp các vấn đề về sức khỏe tâm thần. Nhiều nghiên cứu đã phát hiện ra rằng những người đạt thành tích cao có nhiều khả năng mắc các vấn đề lo lắng, trầm cảm và lạm dụng chất kích thích hơn so với dân số nói chung.
Điều này là do - như Zuo nghĩ - những người đạt thành tích cao thường dựa dẫm quá mức vào sự xác nhận bên ngoài để củng cố lòng tự trọng của họ, khiến họ không thể đối mặt với những thất bại.
Tâm lý của người thành đạt tồn tại ở khắp nơi trên thế giới, nhưng dường như nó đặc biệt phổ biến ở Trung Quốc. Sự cạnh tranh trong hệ thống giáo dục rất khốc liệt và áp lực đạt điểm xuất sắc bắt đầu từ khi còn nhỏ. Mặc dù chính phủ đã cố gắng giảm bớt gánh nặng cho học sinh nhưng đất nước này vẫn đang chứng kiến một số lượng lớn học sinh mắc chứng lo âu.
“Nhiều bậc cha mẹ có những kỳ vọng đặc biệt cao ở con cái họ. Ngay cả khi một học sinh đạt điểm 98 trong một bài kiểm tra, các bậc cha mẹ Trung Quốc vẫn tập trung vào hai điểm còn thiếu thay vì khen ngợi con,” Liu Zhen, nhà tâm lý học trẻ em tại Trung tâm Sức khỏe Tâm thần Thượng Hải, nói với Sixth Tone. “Theo thời gian, học sinh áp dụng các tiêu chí đánh giá của thế giới bên ngoài làm thước đo cho việc tự đánh giá của chính mình.”
Nếu không được điều trị, những vấn đề này sẽ để lại hậu quả suốt đời. Liu cho biết những người có nhu cầu vượt trội không lành mạnh thường trở nên sợ tham gia vào các hoạt động sẽ bị người khác đánh giá và điều này có thể cản trở sự phát triển cá nhân của họ. "Họ cũng dễ bị lợi dụng tại nơi làm việc," Wang Fang, Giáo sư tâm lý học tại Đại học Sư phạm Bắc Kinh, lưu ý trong một cuộc phỏng vấn gần đây.
... đến cả nơi làm việc
Đôi khi, ảnh hưởng của “tâm lý học sinh giỏi” có thể tồn tại ngay cả sau khi sinh viên tốt nghiệp đã bắt đầu đi làm.
Zhang Liqun, 25 tuổi đến từ Thượng Hải, đã tìm được việc làm tại một công ty kế toán sau khi tốt nghiệp đại học vào tháng Bảy, nhưng anh vẫn cảm thấy cần phải làm hài lòng cấp trên. Sự khác biệt duy nhất bây giờ là anh ấy đang phục vụ ông chủ của mình thay vì các giáo sư.
Tại nơi làm việc, Zhang cảm thấy phải đồng ý với mọi yêu cầu. Anh ấy thường đảm nhận nhiều nhiệm vụ hơn khả năng của mình, buộc anh ấy phải thường xuyên làm việc ngoài giờ.
Ngay cả sau khi về đến nhà, anh ấy vẫn cảm thấy mình phải kiểm tra tin nhắn mỗi khi có ai đó đăng thông tin trong nhóm trò chuyện công việc của mình.
Zhang nói: “Tôi liên tục đặt câu hỏi về hiệu suất của mình, so sánh bản thân với các đồng nghiệp khác. Tôi thấy thật khó để hiểu được ý nghĩa của thời gian rảnh rỗi. Tôi luôn cảm thấy cần phải học hỏi hoặc cải thiện bản thân để tránh lãng phí thời gian.”
Tuy nhiên, suy nghĩ này không phải lúc nào cũng khiến giới trẻ Trung Quốc trở nên hấp dẫn hơn trong mắt nhà tuyển dụng.
Qi Siyu, Giám đốc nhân sự tại một công ty công nghệ có trụ sở tại Thượng Hải, nói rằng trong nền kinh tế ngày nay, chỉ là một “sinh viên giỏi” thôi là chưa đủ để đảm bảo họ có thể trở thành một ứng viên hấp dẫn các nhà tuyển dụng.
Qi Siyu, Giám đốc nhân sự tại một công ty công nghệ có trụ sở tại Thượng Hải, nói rằng trong nền kinh tế ngày nay, chỉ là một “sinh viên giỏi” thôi là chưa đủ để đảm bảo họ có thể trở thành một ứng viên hấp dẫn các nhà tuyển dụng.
Qi cho biết: “Mặc dù điểm cao và tuân thủ mệnh lệnh chắc chắn là những phẩm chất quan trọng, nhưng nhà tuyển dụng thường tìm kiếm một loạt các kỹ năng và đặc tính rộng hơn khi xác định điều gì tạo nên một nhân viên hoặc ứng viên giỏi.” “Điều này có thể gây nản lòng cho những ứng viên tự coi mình là ‘sinh viên giỏi’ nhưng nhận thấy rằng thành tích của họ không nhất thiết được nhà tuyển dụng công nhận với mức lương cao.”
Trên thực tế, “tâm lý học sinh giỏi” thường có thể là trở ngại trong môi trường chuyên nghiệp, Qi cho biết thêm. Trong khi nhân viên có thể nghĩ rằng họ đang hoàn thành xuất sắc vai trò của mình bằng cách siêng năng hoàn thành mọi nhiệm vụ được giao, thì người quản lý của họ có thể đang tìm kiếm điều gì đó hơn thế nữa.
Qi nói: “Theo quan điểm của một công ty, điều này có thể không được coi là thỏa đáng, đặc biệt khi công việc đòi hỏi nhân viên phải chủ động hơn và biến mọi việc thành hiện thực.”
Rõ ràng là nhiều người trẻ có thể trở thành nạn nhân của “tâm lý học sinh giỏi.” Không phải tất cả thành viên của nhóm Douban trên đều là người đạt thành tích cao theo nghĩa thông thường. Nhiều người chỉ đạt điểm trung bình nhưng vẫn rời trường với nỗi sợ thất bại mãnh liệt.
Một thành viên của nhóm - người được yêu cầu gọi bằng bút danh Momo vì lý do riêng tư - nói rằng cô ấy thuộc loại này. Cô tự mô tả mình là một học sinh giỏi nhưng có dấu ngoặc kép.
Mặc dù chưa bao giờ là một trong những đứa trẻ thông minh nhất lớp nhưng Momo cho biết cô là một trong những đứa trẻ ngoan ngoãn nhất - luôn lo lắng để làm hài lòng cha mẹ, giáo viên và sau này là sếp của mình.
Cô cho rằng điều này là do kỷ luật nghiêm khắc mà cô phải chịu ở trường và nói rằng nhiều thành viên trong nhóm cũng từng trải qua những trải nghiệm tương tự./.
