Chính thức ra đời tại Hội nghị cấp cao lần thứ nhất ở thủ đô Bangkok (Thái Lan) tháng 3/1996, sau hơn hai thập kỷ hình thành và phát triển, Diễn đàn Hợp tác Á-Âu (ASEM) đã trở thành một cơ chế đối thoại và hợp tác hàng đầu, có quy mô lớn nhất nhằm tạo dựng mối quan hệ đối tác mới toàn diện giữa châu Á và châu Âu cũng như tăng cường sự hiểu biết lẫn nhau giữa người dân hai châu lục.
Không chỉ là cầu nối thúc đẩy quan hệ đối tác bình đẳng, tôn trọng lẫn nhau và cùng có lợi giữa các bên, các cơ chế đối thoại và hợp tác thường xuyên ở mọi cấp trong ASEM đã góp phần tăng cường hiểu biết lẫn nhau, đẩy mạnh hợp tác và kết nối giữa hai châu lục có vai trò quan trọng này.
Sự lớn mạnh nhanh chóng của ASEM từ chỗ 26 thành viên ban đầu lên tới 53 thành viên hiện nay, trong đó chủ yếu là các nước thuộc Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) và Liên minh châu Âu (EU) cùng Ban Thư ký ASEAN và Ủy ban châu Âu, đã khẳng định sức hấp dẫn, tiềm năng hợp tác cũng như vị thế ngày càng gia tăng của ASEM.
Với 4 thành viên là ủy viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc và 12 thành viên thuộc Nhóm các nền kinh tế phát triển và mới nổi hàng đầu (G20), đại diện gần 68% dân số thế giới, đóng góp khoảng 55% GDP và gần 60% thương mại toàn cầu, ASEM có tiếng nói rất quan trọng góp phần duy trì hòa bình, ổn định và phát triển, đối phó với những thách thức toàn cầu.
Những đóng góp hiệu quả của ASEM trong thời gian qua đối với các vấn đề quan tâm chung của khu vực và quốc tế đã đóng góp đáng kể vào các nỗ lực toàn cầu nhằm thúc đẩy hợp tác phục hồi kinh tế, hướng tới tăng trưởng bền vững, cân bằng, đồng đều, bảo đảm thực hiện các Mục tiêu phát triển thiên niên kỷ, Chương trình nghị sự 2030 về phát triển bền vững cũng như ứng phó với các thách thức toàn cầu.
Trải qua 21 năm, hợp tác ASEM đã và đang tiếp tục được thúc đẩy đồng đều trên cả 3 trụ cột là đối thoại chính trị, hợp tác kinh tế và hợp tác trên các lĩnh vực khác.
[Khai mạc Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEM lần thứ 13 tại Myanmar]
Trao đổi, đối thoại xây dựng về các vấn đề chính trị đã được tích cực đẩy mạnh trong những năm qua, trên nguyên tắc bình đẳng, cởi mở và tôn trọng lẫn nhau, đề cao luật pháp quốc tế và các nguyên tắc ứng xử chung nhằm duy trì hòa bình, an ninh, ngăn ngừa xung đột, bảo đảm ổn định và thịnh vượng ở hai khu vực.
Đó là trở thành kênh hợp tác quan trọng, tạo cơ sở để các quốc gia hai châu lục từng bước chia sẻ những đánh giá và nhận thức chung về các vấn đề thế giới và khu vực, như cải tổ cơ chế quản trị toàn cầu, chống phổ biến vũ khí hạt nhân, giải trừ quân bị, chống chủ nghĩa khủng bố, chống tội phạm xuyên quốc gia, chống cướp biển... góp phần tích cực tăng cường hợp tác và duy trì hòa bình, ổn định ở hai khu vực và trên thế giới.
Hợp tác kinh tế giữa các thành viên ASEM cũng đạt nhiều kết quả đáng ghi nhận. Với những điều kiện thuận lợi và thế mạnh vốn có, thông qua các “Kế hoạch hành động thuận lợi hóa thương mại”, “Kế hoạch hành động xúc tiến đầu tư” và Diễn đàn doanh nghiệp Á-Âu, hai châu lục đã không ngừng mở rộng quan hệ kinh tế, thương mại, tài chính, đầu tư, hợp tác giữa các doanh nghiệp và phối hợp chính sách trong các vấn đề kinh tế toàn cầu.
Hợp tác trong các lĩnh vực khác cũng ngày càng trở nên đa dạng và đi vào chiều sâu, nhằm nâng cao tính thiết thực và tăng cường đóng góp của ASEM vào các nỗ lực toàn cầu. Các hoạt động hợp tác từ bảo tồn di sản đến ứng phó với các thách thức toàn cầu, nhất là biến đổi khí hậu, phòng ngừa và giảm nhẹ thiên tai, dịch bệnh, an ninh lương thực, an ninh năng lượng... đang được đẩy mạnh hơn bao giờ hết. Cùng với đó, nét nổi bật hơn cả và mang tính đặc thù của ASEM là các hoạt động hợp tác, giao lưu rất sôi động.
Đối thoại và hợp tác ASEM cũng đã dần đi vào thực chất hơn, mở rộng các nội hàm hợp tác sang các vấn đề mới mang tính đa ngành, gắn kết với các nội hàm phát triển bền vững, ứng phó với các thách thức toàn cầu như biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh, an ninh lương thực-nước-năng lượng, kết nối, kinh tế xanh...
Là một trong những thành viên sáng lập ASEM, Việt Nam luôn phát huy vai trò chủ động tham gia hợp tác Á - Âu, luôn là một thành viên năng động và có trách nhiệm, ghi những dấu mốc có ý nghĩa trong chặng đường phát triển của ASEM, góp phần nâng cao vai trò và vị thế của diễn đàn.
Đóng góp nổi bật nhất là Việt Nam tổ chức thành công Hội nghị cấp cao ASEM 5 (2004) và 5 hội nghị bộ trưởng trong các lĩnh vực kinh tế (2001), công nghệ-thông tin (2006), ngoại giao (2009), giáo dục (2009), lao động (2012).
Việt Nam là một trong những thành viên tích cực khởi xướng và đi đầu triển khai nhiều sáng kiến hợp tác nhất trong khuôn khổ ASEM. Các sáng kiến của Việt Nam đều được đánh giá là thiết thực, phù hợp với quan tâm của doanh nghiệp và người dân, góp phần thúc đẩy hợp tác ASEM.
Trong năm 2017, Việt Nam cũng đã triển khai thành công sáng kiến của Hội nghị cấp cao ASEM 11 (Mông Cổ, 7/2016) về “Hội nghị ASEM về giáo dục sáng tạo và xây dựng nguồn nhân lực vì phát triển bền vững.”
Việt Nam cũng là một trong những thành viên đi đầu khởi xướng và duy trì các sáng kiến, hoạt động trong 5/16 Nhóm hợp tác về quản lý nước, ứng phó thiên tai và đào tạo nghề, giáo dục và phát triền nguồn nhân lực, kết nối công nghệ.
Thông qua hợp tác ASEM nói chung và các sáng kiến của Việt Nam nói riêng, Việt Nam đã tranh thủ tiềm năng hợp tác với các đối tác Á-Âu phù hợp với lợi ích phát triển, an ninh của đất nước, phục vụ tích cực công cuộc phát triển kinh tế-xã hội và hội nhập quốc tế của đất nước đồng thời, góp phần thúc đẩy quan hệ song phương với các đối tác lớn và đề cao vai trò trung tâm của ASEAN.
Hiện nay, tình hình quốc tế diễn biến phức tạp và khó lường, kinh tế thế giới phục hồi nhưng còn tiềm ẩn nhiều rủi ro, châu Âu vẫn đang phải vượt qua các chấn động của cuộc khủng hoảng Brexit trong khi tăng trưởng của các nền kinh tế mới nổi giảm tốc.
Các điểm “nóng” khu vực cũng căng thẳng hơn, các vấn đề toàn cầu như dịch bệnh, khủng bố, an ninh nguồn nước-lương thực-năng lượng, tranh chấp lãnh thổ ngày càng phức tạp hơn.
Trước tình hình đó, ASEM cần tiếp tục khẳng định vị thế và sự phát triển năng động, đáp ứng tốt hơn lợi ích người dân, đưa hợp tác Á-Âu đi vào chiều sâu và hiệu quả, nâng cao vị thế và nâng tầm đóng góp của ASEM vào các nỗ lực chung toàn cầu trong thập niên phát triển mới của diễn đàn.
Để thúc đẩy quan hệ đối tác ASEM trong bối cảnh mới, việc thu hẹp khoảng cách phát triển, giữ được mối quan hệ hài hòa giữa hòa bình và phát triển, mở rộng kết nối trên các lĩnh vực như giao lưu nhân dân trên tất cả các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa trong khi tìm ra giải pháp cho các thách thức an ninh mới, phi truyền thống sẽ là những nội dung chính trong chương trình hành động của các nhà lãnh đạo hai châu lục./.