Làng gốm Hương Canh thuộc huyện Bình Xuyên, Vĩnh Phúc nằm ngay bên đường quốc lộsố 2. Theo các bằng chứng, sử sách ghi lại thì làng nghề Hương Canh tính tới nayđã hơn 300 năm tuổi.
Thăng trầm làng nghề gốm Hương Canh
Đầu tiên khi làng nghề mới hình thành chủ yếu sản xuất chum sành, tiểu sành,các vật dụng phục vụ đời sống sinh hoạt hàng ngày, quy mô sản xuất suốt một thờigian dài là nhỏ lẻ và thủ công, nhưng chất lượng sản phẩm cao và người tiêu dùngluôn chấp nhận.
Sản phẩm ở đây sở dĩ nổi tiếng là dođấtsét - loại nguyên liệu chính của Hương Canh dẻo và có nhiều màu như xám, vàng,đỏ, nâu… rất thích hợp cho việc làm gốm. Sản phẩm khi đưa ra thị trường đượcnhiều người yêu thích vì vật dụng bền đẹp, màu men tự nhiên, có khả năng dầm mưadãi nắng.
Nhiều sản phẩm nung già, khi gõ có tiếng kêu tiếng tanh tanh tanh, canh canh...nhưng không bị nứt, không bị méo và đựng nước không bịrò rỉ ra ngoài. Chum, vạibình, lọ, chĩnh ở Hương Canh nếu đem đựng trà thì trà không bao giờ mốc và giữnguyên mùi thơm đặc trưng. Đem đựng rượu không giảm nồng độmà để càng lâu thì rượu càng ngon, ngọt mà thơm.
Với nhiều lý do cả chủ quan và khách quan mà làng gốm Hương Canh đã có lúcthịnh, lúc suy. Năm 1958, Hợp tác xã gốm Hương Canh ra đời nhằm quy tụnhững người làm nghề gốm nơi đây và sản xuất theo kế hoạch tập trung.
Năm 1987, Hợp tác xã gốm Hương Canh giải thể do Nhà nước có chủ trương xóa bỏ cơ chếbao cấp, mặt khác hàng gốm vào thởi điểm đó ít được dùng hơn khi đồ dùng bằng nhôm,đồ nhựa, sứ... lên ngôi và bày bàn tràn ngập trên thị trường.
Để mưu sinh, người dân Hương Canh chuyển từ sản xuất gốm sang sản xuấtngói lợp là chủ yếu. Tuy nhiên do chủ yếu khai thác đất nguyên liệu tại các ao, vùngtrũng, vườn gia đình... để làm ngói, nên khi đất khan hiếm bàcon sản xuất viên ngói mỏng hơn, nhẹ hơn trước để đỡ tốn nguyên liệu, dễ dàngcho biệc bốc vác và vận chuyển đi nơi khác tiêu thụ.
Không ngờ, việc làm này đã bị người tiêu dùng ở các tỉnh, thành khác tẩychay. Thương hiệu ngói "Hương Canh" không ai khác bị chínhngười Hương Canh giết chết vào khoảng năm 1999-2000 và không có cơ hội gâydựng lại uy tín với người tiêu dùng.
Suốt một thời gian dài lâm vào tình cảnh gian khó, người làm gốm ở Hương Canhđã tính đến chuyện vĩnh viễn xóa bỏ nghề truyền thống của mình. Tuy nhiên, vẫncòn không ít người thợ, những nghệ nhân yêu nghề ở đây vẫn còn luyến tiếc, quyết tâm khôi phục lại nghề truyền thống mà ông cha họ để lại.Cách đây hơn 10 năm, Hương Canh đã khôi phục lại nghề gốm và đến nay đã có 4 cơsở sản xuất theo quy mô hộ gia đình.
Ông Nguyễn Thanh - một nghệ nhân trong làng đã động viên và đầu tư chongười con trai Nguyễn Hồng Quang, sinh năm 1980 đi học khoa điêu khắc - Đại học Mỹ thuật Hà Nộiđể vận dụng kiến thức đã học ápdụng vào nghề truyền thống của cha ông. Chỉ ít năm sau, nghề làm gốm của giađình đã có một bước tiến vượt bậc.
Các hộ gia đình khác làm gốm ở Hương Canh cũngđã học tập theo và đến nay tấtcả các hộ ở đây đã đang chuyển hướng sang làm hàng mỹ nghệ. Giá trị sản phẩmhàng gốm mỹ nghệ cao gấp hàng chục lần so với các sản phẩm gốm thông thường vàtiêu thụ rất dễ dàng ở cả trong và ngoài nước. Những bình, hũ đựng rượu có giátừ 500-700.000 đồng đến vài triệu đồng không còn là chuyện lạ. Vài năm gần đây,những hộ làm nghề gốm tiêu biểu ở Hương Canh đã thu lời từ 300 đến 500 triệuđồng/hộ/năm.
Nguy cơ "khai tử" gốm Hương Canh
Thế nhưng, làng gốm Hương Canh lại đang lâm vào cảnh khốn khó, nhiều nămqua không mở rộng được sản xuất do thiếu mặt bằng sản xuất, thiếu đất nguyênliệu, đang đứng trước nguy cơ xóa sổ, nếu tỉnh Vĩnh Phúc không có những cơ chếchính sách để "tiếp sức."
Làng nghề hiện nay khó mở rộng được quy mô sản xuất là do các cấp chính quyền vàngành chức năng ở Vĩnh Phúc chưa quy hoạch được mặt bằng sản xuất, quy hoạch khukhai thác đất sét nguyên liệu tập trung.
Năm 2007, Sở Công Thương tỉnh Vĩnh Phúc phối hợp với Trung tâm Khuyến công tỉnhthực hiện Đề án khôi phục làng nghề gốm Hương Canh, hỗ trợ mỗi hộ gia đình từ5-10 triệu đồng tùy theo quy mô của lò gốm. Trung tâm cũng đã tư vấn choỦy ban Nhân dântỉnh khu làm mặt bằng sản xuất... Tuy nhiên, đến nay vấn đề quy hoạch vùng nguyênliệu, mặt bằng sản xuất vẫn chỉ là văn bản giấy tờ.
Làng nghề gốm Hương Canh đang có nguy cơ bị "khai tử." Để vực dậylàng gốm nổi tiếng một thời không chỉ trông chờ vào những người tâm huyết nơiđây mà phải có sự tiếp sức các ngành, các cấp.Một việc làm đang được người dân làng nghề Hương Canh cần đó là nghiên cứu, tìmhiểu nguồn nguyên liệu tương đồng với nguyên liệu đất sét tại các khu vực lâncận... để phục vụ làng nghề./.
Thăng trầm làng nghề gốm Hương Canh
Đầu tiên khi làng nghề mới hình thành chủ yếu sản xuất chum sành, tiểu sành,các vật dụng phục vụ đời sống sinh hoạt hàng ngày, quy mô sản xuất suốt một thờigian dài là nhỏ lẻ và thủ công, nhưng chất lượng sản phẩm cao và người tiêu dùngluôn chấp nhận.
Sản phẩm ở đây sở dĩ nổi tiếng là dođấtsét - loại nguyên liệu chính của Hương Canh dẻo và có nhiều màu như xám, vàng,đỏ, nâu… rất thích hợp cho việc làm gốm. Sản phẩm khi đưa ra thị trường đượcnhiều người yêu thích vì vật dụng bền đẹp, màu men tự nhiên, có khả năng dầm mưadãi nắng.
Nhiều sản phẩm nung già, khi gõ có tiếng kêu tiếng tanh tanh tanh, canh canh...nhưng không bị nứt, không bị méo và đựng nước không bịrò rỉ ra ngoài. Chum, vạibình, lọ, chĩnh ở Hương Canh nếu đem đựng trà thì trà không bao giờ mốc và giữnguyên mùi thơm đặc trưng. Đem đựng rượu không giảm nồng độmà để càng lâu thì rượu càng ngon, ngọt mà thơm.
Với nhiều lý do cả chủ quan và khách quan mà làng gốm Hương Canh đã có lúcthịnh, lúc suy. Năm 1958, Hợp tác xã gốm Hương Canh ra đời nhằm quy tụnhững người làm nghề gốm nơi đây và sản xuất theo kế hoạch tập trung.
Năm 1987, Hợp tác xã gốm Hương Canh giải thể do Nhà nước có chủ trương xóa bỏ cơ chếbao cấp, mặt khác hàng gốm vào thởi điểm đó ít được dùng hơn khi đồ dùng bằng nhôm,đồ nhựa, sứ... lên ngôi và bày bàn tràn ngập trên thị trường.
Để mưu sinh, người dân Hương Canh chuyển từ sản xuất gốm sang sản xuấtngói lợp là chủ yếu. Tuy nhiên do chủ yếu khai thác đất nguyên liệu tại các ao, vùngtrũng, vườn gia đình... để làm ngói, nên khi đất khan hiếm bàcon sản xuất viên ngói mỏng hơn, nhẹ hơn trước để đỡ tốn nguyên liệu, dễ dàngcho biệc bốc vác và vận chuyển đi nơi khác tiêu thụ.
Không ngờ, việc làm này đã bị người tiêu dùng ở các tỉnh, thành khác tẩychay. Thương hiệu ngói "Hương Canh" không ai khác bị chínhngười Hương Canh giết chết vào khoảng năm 1999-2000 và không có cơ hội gâydựng lại uy tín với người tiêu dùng.
Suốt một thời gian dài lâm vào tình cảnh gian khó, người làm gốm ở Hương Canhđã tính đến chuyện vĩnh viễn xóa bỏ nghề truyền thống của mình. Tuy nhiên, vẫncòn không ít người thợ, những nghệ nhân yêu nghề ở đây vẫn còn luyến tiếc, quyết tâm khôi phục lại nghề truyền thống mà ông cha họ để lại.Cách đây hơn 10 năm, Hương Canh đã khôi phục lại nghề gốm và đến nay đã có 4 cơsở sản xuất theo quy mô hộ gia đình.
Ông Nguyễn Thanh - một nghệ nhân trong làng đã động viên và đầu tư chongười con trai Nguyễn Hồng Quang, sinh năm 1980 đi học khoa điêu khắc - Đại học Mỹ thuật Hà Nộiđể vận dụng kiến thức đã học ápdụng vào nghề truyền thống của cha ông. Chỉ ít năm sau, nghề làm gốm của giađình đã có một bước tiến vượt bậc.
Các hộ gia đình khác làm gốm ở Hương Canh cũngđã học tập theo và đến nay tấtcả các hộ ở đây đã đang chuyển hướng sang làm hàng mỹ nghệ. Giá trị sản phẩmhàng gốm mỹ nghệ cao gấp hàng chục lần so với các sản phẩm gốm thông thường vàtiêu thụ rất dễ dàng ở cả trong và ngoài nước. Những bình, hũ đựng rượu có giátừ 500-700.000 đồng đến vài triệu đồng không còn là chuyện lạ. Vài năm gần đây,những hộ làm nghề gốm tiêu biểu ở Hương Canh đã thu lời từ 300 đến 500 triệuđồng/hộ/năm.
Nguy cơ "khai tử" gốm Hương Canh
Thế nhưng, làng gốm Hương Canh lại đang lâm vào cảnh khốn khó, nhiều nămqua không mở rộng được sản xuất do thiếu mặt bằng sản xuất, thiếu đất nguyênliệu, đang đứng trước nguy cơ xóa sổ, nếu tỉnh Vĩnh Phúc không có những cơ chếchính sách để "tiếp sức."
Làng nghề hiện nay khó mở rộng được quy mô sản xuất là do các cấp chính quyền vàngành chức năng ở Vĩnh Phúc chưa quy hoạch được mặt bằng sản xuất, quy hoạch khukhai thác đất sét nguyên liệu tập trung.
Năm 2007, Sở Công Thương tỉnh Vĩnh Phúc phối hợp với Trung tâm Khuyến công tỉnhthực hiện Đề án khôi phục làng nghề gốm Hương Canh, hỗ trợ mỗi hộ gia đình từ5-10 triệu đồng tùy theo quy mô của lò gốm. Trung tâm cũng đã tư vấn choỦy ban Nhân dântỉnh khu làm mặt bằng sản xuất... Tuy nhiên, đến nay vấn đề quy hoạch vùng nguyênliệu, mặt bằng sản xuất vẫn chỉ là văn bản giấy tờ.
Làng nghề gốm Hương Canh đang có nguy cơ bị "khai tử." Để vực dậylàng gốm nổi tiếng một thời không chỉ trông chờ vào những người tâm huyết nơiđây mà phải có sự tiếp sức các ngành, các cấp.Một việc làm đang được người dân làng nghề Hương Canh cần đó là nghiên cứu, tìmhiểu nguồn nguyên liệu tương đồng với nguyên liệu đất sét tại các khu vực lâncận... để phục vụ làng nghề./.
Nguyễn Trọng Lịch (Vietnam+)