Toàn cảnh một khóa họp Đại Hội đồng Liên hợp quốc ở New York, Mỹ. (Ảnh: THX/TTXVN)Theo bài viết trên trang mạng project-syndicate.org ngày 11/9, khi các lãnh đạo thế giới tụ hội tại New York vào cuối tháng này để tham dự các cuộc họp của Đại hội đồng Liên hợp quốc, họ sẽ có rất nhiều điều để thảo luận ngoài sự biến đổi khí hậu và phát triển bền vững.
Đặc biệt, sự cạnh tranh nước lớn đang leo thang giữa Mỹ và Trung Quốc đã đặt ra một nguy cơ lớn đối với thế giới. Liên hợp quốc vì vậy phải đặt trọng tâm trong sứ mệnh hiện nay của họ vào việc hỗ trợ phòng ngừa một cuộc Chiến tranh Lạnh mới xảy ra.
Giữa những tranh cãi liên quan đến sự chấm dứt của chủ nghĩa đa phương và sự nổi lên của một thế giới G2 do Mỹ và Trung Quốc thống trị, người ta dễ dàng quên rằng một hệ thống tương tự - gồm có Mỹ và Liên Xô - đã từng tồn tại trong nhiều thập kỷ sau Chiến tranh Thế giới thứ hai.
Chỉ đến cuối những năm 1970 và 1980, người ta mới thấy rõ là hệ thống Xô Viết không thể cạnh tranh được với chủ nghĩa tư bản thị trường.
[Trật tự quốc tế dựa trên luật lệ đang có chiều hướng bị phá vỡ?]
Sau khi Bức tường Berlin sụp đổ vào năm 1989 và tiếp đó là sự sụp đổ của Liên Xô, thế giới G2 đó đã nhường chỗ cho một trật tự G1+n mà trong đó tất cả các nước (n) đều không thể cạnh tranh với vai trò siêu cường của Mỹ.
Một phần tư thập kỷ sau đó là giai đoạn của chủ nghĩa đa phương tự do dựa trên các quy tắc. Dân chủ và chủ nghĩa tư bản thị trường bề ngoài đã chiến thắng trong cái mà Francis Fukuyama gọi là “sự kết thúc của lịch sử.”
Mỹ nhìn chung ủng hộ trật tự này - cuộc chiến Iraq năm 2003 là một ngoại lệ - và giống như hầu hết các nước, Mỹ được hưởng lợi rất lớn từ sự toàn cầu hóa và sự nổi lên của những chuỗi giá trị phức tạp mới.
Tuy nhiên, sự trỗi dậy một cách ngoạn mục của Trung Quốc trong giai đoạn hiện nay đã đặt dấu chấm hết cho trật tự G1+n nói trên. Mặc dù Mỹ vẫn là cường quốc kinh tế, công nghệ và quân sự hàng đầu thế giới, song họ đang phải chia sẻ vị trí này với Trung Quốc ngày càng nhiều hơn.
Một số người lập luận rằng chúng ta hiện đang sống trong một thế giới đa cực, trong đó các quốc gia tầm trung có đủ sức mạnh để gây ảnh hưởng trong các vấn đề toàn cầu.
Theo quan điểm này, mặc dù thế giới không phẳng, song nó có nhiều trung tâm trong các lĩnh vực như là dòng tài chính, thương mại, quản lý Dữ liệu Lớn, và Internet. Cấu trúc này ngược lại tạo ra sự nổi lên của nhiều hình thức hợp tác và cạnh tranh tiềm tàng giữa các chính phủ.
Hình mẫu này còn đề xuất một sự mô tả khả tín về vai trò của các nước như Ấn Độ, Đức, Nga, Brazil, và Nhật Bản trong hệ thống toàn cầu ngày nay.
Tuy nhiên, quan điểm đa cực về thế giới này lại xem nhẹ sự thiếu cân bằng về sức mạnh khá lớn giữa G2 và phần còn lại. Chẳng hạn, Ấn Độ tương đương với Trung Quốc về dân số, nhưng GDP của họ (tính theo giá cả thị trường) chỉ bằng khoảng 20% của Trung Quốc.
Thêm vào đó, các năng lực quân sự và công nghệ của Ấn Độ, dù ấn tượng, nhưng còn lâu mới sánh bằng Trung Quốc hay Mỹ. Và các nước tầm trung khác cũng tương tự như vậy.
Sự thiếu cân bằng đó khiến người ta nhớ lại trật tự trong giai đoạn 1945-1989. Và tương tự, dù có thể không rõ ràng như Mỹ và Liên Xô thời Chiến Tranh Lạnh, nhưng Mỹ và Trung Quốc hiện cũng bị chia rẽ về hệ tư tưởng và có những mối quan hệ đối nghịch nhau.
Tuy nhiên, về mặt kinh tế, hàng thập kỷ toàn cầu hóa đã khiến họ trở nên phụ thuộc lẫn nhau nhiều hơn, và kết quả là “hai hệ thống, một thế giới,” như lời cựu Bộ trưởng Ngoại giao Đức Joschka Fischer từng nói.
Sự phụ thuộc lẫn nhau này vừa là một tài sản chiến lược vừa là một nguy cơ, bởi cả hai bên đều có thể tìm kiếm những thành tựu địa chính trị bằng cách vũ trang các mạng lưới toàn cầu như là chuỗi cung ứng, hệ thống minh bạch tài chính, và cơ sở hạ tầng viễn thông.
Hai đặc điểm này có thể thay đổi bức tranh hiện tại.
Thứ nhất, Trung Quốc và Mỹ có thể tiến hóa theo cách kéo họ lại gần nhau hơn về mặt tư tưởng. Một chính quyền Mỹ mới sau cuộc bầu cử tổng thống 2020 có thể kéo theo xu hướng quốc tế hóa nhiều hơn, trong khi những tiến triển kinh tế đáng chú ý của Trung Quốc có thể từng bước tạo ra một sự tự do hóa toàn cầu, song viễn cảnh như vậy khó có khả năng xuất hiện trong giai đoạn này.
Thứ hai, một Liên minh châu Âu (EU) hội nhập hơn có thể trở thành cường quốc thứ ba trong một thế giới G3 và đóng một vai trò cân bằng giữa Mỹ và Trung Quốc. Châu Âu có những nguồn lực kinh tế, tài chính, công nghệ và con người cần thiết, và chủ nghĩa đa phương cũng nằm trong ADN của EU.
Lý tưởng là cả hai sự tiến triển này có thể diễn ra đồng thời. Nếu một châu Âu hội nhập hơn và một nước Mỹ nhìn xa hơn củng cố mối quan hệ của họ và một lần nữa ủng hộ chủ nghĩa đa phương là cách tốt nhất để gìn giữ hòa bình và đem lại những điều tốt đẹp cho công chúng như là bảo vệ khí hậu, thì Trung Quốc sẽ khó có thể đứng ngoài.
Tuy nhiên, về lâu dài, sức mạnh của Trung Quốc có thể cạnh tranh được với sức mạnh của Mỹ và châu Âu cộng lại. Theo dự tính của OECD, từ nay đến năm 2040, kinh tế Trung Quốc sẽ bằng với cả Mỹ và 27 nước châu Âu cộng lại.
Đại hội đồng Liên hợp quốc năm nay sẽ bị bao phủ bởi những mối lo âu tương đương với thời Chiến tranh Lạnh cũ. Khi cuộc xung đột thương mại Mỹ-Trung leo thang, hai nước sẽ gây thiệt hại kinh tế cho đôi bên và cả các nước khác. Và nếu thế giới trở nên chia rẽ thành “hai hệ thống” một cách rõ rệt, sẽ ngày càng khó đạt được một thỏa thuận về những quy tắc quốc tế cần thiết trong các lĩnh vực như là thuế, không gian mạng và phát sinh sinh vật.
Liên hợp quốc, với những cơ quan chuyên trách, còn hơn một diễn đàn cho các chính phủ, bởi nó có thể tích lũy quyền lực mềm từ những mục tiêu hòa bình và phát triển toàn cầu- và hiện là sự bảo vệ môi trường.
Khi được thành lập sau Chiến tranh Thế giới thứ hai, Liên hợp quốc đã được coi là nhà bảo vệ một trật tự đa phương dựa trên các quy tắc có thể ngăn ngừa xung đột bạo lực giữa các nước thành viên.
Ngày nay, tổ chức này phải một lần nữa theo đuổi sứ mệnh từ khi thành lập và hỗ trợ việc ngăn ngừa một cuộc Chiến tranh Lạnh mới, khác biệt nhưng không kém phần nguy hiểm so với trước đây./.
