Sôi động ‘chợ rùa trên mạng’ khiến nhiều loài có nguy cơ tuyệt chủng

Theo đánh giá của Chương trình bảo tồn Rùa châu Á, Việt Nam là nơi cư trú của 31 loài rùa, song nhiều loài đang có nguy cơ tuyệt chủng ngoài tự nhiên do tình trạng săn bắt, buôn bán trái phép.

Quần đảo Côn Đảo là một trong những khu bảo tồn Rùa biển lớn nhất Đông Nam Á; trong đó Hòn Bảy Cạnh là một 'bãi rùa đẻ' lớn, được quan tâm đặc biệt. (Ảnh: Hoàng Đạt/Vietnam+)

Tại tọa đàm “Chợ rùa trên mạng xã hội và trình trạng loài rùa ở Việt Nam” diễn ra ngày 14/10, đại diện Chương trình bảo tồn Rùa châu Á cho biết trong những năm qua, rùa là loài động vật bị săn bắt và buôn bán nhiều nhất trong các loài động vật hoang dã ở Việt Nam, đặc biệt là buôn bán qua các “chợ ảo” trên facebok, zalo.

Báo cáo “Chợ rùa trên mạng: Sôi động thị trường rùa trên Facebook và Youtube ở Việt Nam năm 2021” do Trung tâm Con người và Thiên nhiên (Pannature) và Chương trình bảo tồn Rùa châu Á vừa xuất bản cho thấy Việt Nam là nơi cư trú của 31 loài rùa trong tổng số 357 loài rùa hiện còn được ghi nhận trên thế giới.

Đặc biệt, có 34,83% loài rùa trong tổng số 90 loài rùa bản địa châu Á hiện đang cư trú ở Việt Nam; trong đó có 26 loài rùa cạn, rùa nước ngọt và 5 loài rùa biển.

Tuy nhiên, một thực tế đáng lo ngại là theo “Danh lục Đỏ” của Liên minh Bảo tồn thiên nhiên Quốc tế (IUCN), có tới 24 loài rùa cạn và rùa nước ngọt đã nằm trong danh sách các loài có nguy cơ tuyệt chủng ngoài tự nhiên; trong đó có tới 15 loài ở mức độ rất nguy cấp, 8 loài ở mức độ nguy cấp và 1 loài ở mức sắp nguy cấp.

Cùng với rùa cạn và rùa nước ngọt, 5 loài rùa biển của Việt Nam cũng đã được “Danh lục Đỏ” của IUCN liệt vào danh sách các loài có nguy cơ tuyệt chủng ngoài tự nhiên. Ngoài ra, có 1 loài rùa sắp bị đe dọa và 1 loài chưa được đánh giá.

[Tài liệu hướng dẫn định dạng các loài rùa cạn, rùa nước ngọt Việt Nam]

Theo nhận định của Trung tâm Con người và Thiên nhiên và Chương trình bảo tồn Rùa châu Á, nạn săn bắt cùng với tình trạng buôn bán trái phép và mất môi trường sống là hai mối đe dọa lớn nhất đối với sự tồn tại của các loài rùa tại Việt Nam, trong đó nạn săn bắt và buôn bán trái phép được coi là nguyên nhân chính.

Thống kê từ các cơ quan chức năng cũng cho thấy trong hơn 180 loài động vật hoang dã bị các đối tượng vận chuyển, buôn bán, nuôi nhốt, săn bắt bất hợp pháp đã bị bắt giữ, tịch thu trong thời gian qua, các loài thuộc nhóm rùa chiếm gần 1/3 tổng số các cá thể động vật hoang dã bị tịch thu trong giai đoạn 2013-2017.

Đáng chú ý, các loài rùa cạn và rùa nước ngọt là nhóm mặt hàng bị buôn bán phổ biến thứ hai trên mạng xã hội Facebook, chỉ sau các sản phẩm từ voi.

Gõ cụm từ "mua bán rùa," chỉ trong vòng 0,38 giây, Google đã cho ra hơn 11,6 triệu kết quả. (Ảnh chụp màn hình)

Theo bà Tô Bích Ngọc, cán bộ Trung tâm Con người và Thiên nhiên, kể từ năm 2021 đến nay, số lượng các kênh liên quan đến buôn bán rùa được thành lập nhiều nhất. Hầu hết các tài khoản được lập để chia sẻ kinh nghiệm nuôi và buôn bán rùa.

Cùng với Youtube, mạng xã hội Facebook cũng luôn là “điểm nóng” của tình trạng buôn bán rùa. Chỉ riêng trong năm 2021, nghiên cứu cho thấy có hàng trăm tài khoản Facebook liên quan đến hoạt động nuôi và buôn bán rùa, trong đó có 96 trang (tương đương 67,1%) liên tục cập nhật các mặt hành rùa để buôn bán. Thậm chí, có những trang mạng đã tồn tại hàng chục năm.

Về địa điểm phân bố, Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh được xác định là hai địa phương có nhiều trang và nhóm buôn bán rùa nhiều nhất. Theo đó, có tất cả 17 loài rùa bản địa bị rao bán, trong đó rùa núi vàng bị buôn bán nhiều nhất vì dễ nuôi nhốt, có màu sắc bắt mắt. Giá rùa từ 12.000 đến 6,5 triệu đồng/1 cá thể.

Trong số 17 loài rùa bản địa được rao bán trên Facebook, chiếm tỉ lệ cao nhất là loài rùa núi vàng (Indotestudo elongata) đang được xếp ở mức cực kỳ nguy cấp trong "Sách Đỏ" IUCN; rùa ba gờ (Malayemis subtrijuga) xếp ở mức sắp nguy cấp; rùa sa nhân (Cuora mouhotii) xếp ở mức nguy cấp; và rùa cổ sọc (Mauremys sinensis) xếp ở mức cực kỳ nguy cấp... 

Trước thực trạng nêu trên, ông Hoàng Văn Hà, Chương trình bảo tồn rùa châu Á kêu gọi cộng đồng cùng lên tiếng “tố cáo” vi phạm để các trang/nhóm buôn bán rùa trên mạng bị khoá hoặc chia sẻ thông tin với Trung tâm Giáo dục Thiên nhiên (ENV) để tổ chức này phối hợp với cơ quan chức năng có hướng xử lý.

Khẳng định một số nền tảng mạng xã hội đang kiếm tiền trên thông tin người dùng, bà Nguyễn Thị Thu Trang, đại diện WildAct Việt Nam cho rằng các nền tảng này cần nâng cao khả năng kiểm soát để tránh tạo ra “kẽ hở” cho vi phạm.

"Hiện nay, dù cơ quan quản lý đã nỗ lực kiểm soát nhưng vẫn cần hợp tác chặt hơn với các đơn vị bảo tồn để xử lý hiệu quả," bà Trang nhấn mạnh.

Có chung quan điểm, bà Bùi Thị Hà, Phó Giám đốc ENV cũng kêu gọi các nền tảng mạng xã hội cần có trách nhiệm “thanh lọc” các thông tin vi phạm. Các tổ chức bảo tồn cũng cần phối hợp chặt chẽ, cùng với sự hỗ trợ từ người dùng và cơ quan thực thi pháp luật để xử lý kịp thời, hiệu quả./.

(Vietnam+)