Cuộc tấn công vào Chi khu Một Ngàn của Tiểu đoàn Tây Đô 1 và dân quân du kích huyện Châu Thành, tỉnh Cần Thơ (cũ) vào đêm 7 rạng sáng 8/12/1974 là một trong những trận đánh táo bạo của lực lượng vũ trang Cần Thơ trong kháng chiến chống Mỹ.
Thắng lợi này đánh dấu bước ngoặt lịch sử quan trọng, giúp quân ta làm chủ hoàn toàn tuyến kênh xáng Xà No, mở toang “cánh cửa” lộ Vòng Cung, chuẩn bị cho cuộc tổng tấn công vào trung tâm đầu não Vùng IV chiến thuật của địch, giải phóng hoàn toàn tỉnh Cần Thơ vào ngày 30/4/1975.
Tháng 10/1974, Tỉnh ủy Cần Thơ tổ chức hội nghị cán bộ lãnh đạo từ Bí thư xã, cấp ủy cấp huyện và ban, ngành, đoàn thể trong tỉnh (họp tại căn cứ Bà Bái) để tổng kết các hoạt động sau Hiệp định Paris, bàn phương hướng hoạt động năm 1975 và tiếp theo.
Trên tinh thần của hội nghị, Ban Chỉ huy Tỉnh đội Cần Thơ chuyển trọng điểm hoạt động của tỉnh về huyện Châu Thành A và xác định khi mở màn cao điểm phải có trận then chốt. Chi khu Một Ngàn là mục tiêu được chọn làm điểm đột phá.
Cùng với Chi khu Cái Răng và Chi khu Phong Điền, Chi khu Một Ngàn là một trong ba điểm phòng thủ hướng Nam của tỉnh Phong Dinh (tên gọi Cần Thơ thời Việt Nam Cộng hòa) và trung tâm Vùng IV chiến thuật của Ngụy.
Chi khu nằm trên trục kênh xáng Xà No thuộc ấp Tân Lợi, thị trấn Một Ngàn, quận Thuận Nhơn (nay là huyện Châu Thành A, tỉnh Hậu Giang). Xây dựng từ năm 1965, Chi khu Một Ngàn là căn cứ trọng điểm rất kiên cố được địch dùng để tiến hành bình định nông thôn, cắt tuyến, chia vùng, kìm dân và cũng là cầu nối bằng đường thủy từ Cần Thơ đến Chương Thiện.
Những năm 1971-1972, địch lấy Chi khu này làm trung tâm mở các cuộc hành quân càn quét vào các huyện Châu Thành A, Phụng Hiệp, Ô Môn.
[Giải phóng thị xã Cà Mau - ngày non sông nối liền một dải]
Theo Đại tá Lê Trọng Nghĩa, nguyên Phó Chủ nhiệm Chính trị Quân khu 9, nguyên Bí thư Đảng ủy, Chính trị viên Tiểu đoàn Tây Đô 1, người tham gia lập kế hoạch trận đánh Chi khu Một Ngàn: Điểm đặc biệt của Chi khu Một Ngàn là được đặt tại trung tâm huyện lỵ, làm điểm tựa cho các đồn, bót xung quanh đánh chiếm vùng nông thôn của ta.
Nếu diệt được Chi khu Một Ngàn, các khu vực lân cận sẽ bị rúng động, phá vỡ kế hoạch phòng thủ của địch, tạo bàn đạp để Tiểu đoàn Tây Đô 1 nắm dân, chiếm đất, tạo ra cơ sở vật chất chuẩn bị tiến vào Cần Thơ năm 1975.
Theo kế hoạch của Quân khu 9, Tỉnh ủy và Tỉnh đội Cần Thơ lúc bấy giờ quyết định tấn công Chi khu Một Ngàn làm điểm mở màn chiến dịch mùa khô 1974-1975. Trận đánh được chỉ huy bởi Thiếu tướng Lê Thanh Sơn (Ba Ngay), lúc đó đang là Tỉnh đội phó tỉnh Cần Thơ. Chủ công được giao cho Tiểu đoàn Tây Đô 1 do ông Bùi Thanh Hải làm tiểu đoàn trưởng.
Đêm 7 rạng 8/12/1974, Tiểu đoàn Tây Đô 1 bắt đầu xuất kích. Lực lượng chính của ta chia làm hai mũi. Một mũi hành quân theo hướng Tây Nam, tổ chức vượt kênh xáng Xà No về phía Nam chi khu, chia thành những phân đội áp sát mục tiêu.
Mũi còn lại tấn công trên hướng thứ yếu (hướng Bắc), khi còn cách chi khu 500m tổ chức vượt sông. Dù nước lớn chảy xiết, địch canh gác nghiêm ngặt, 18 người ở đại đội đặc công đã vượt qua sông thành công, ém quân chờ lệnh đánh chiếm trận địa pháo.
Đến 1 giờ 45 phút ngày 8/12, khi các mũi tiến công đã luồn sâu vào các vị trí đã định, quân ta đồng loạt nổ súng tấn công. Chưa đầy 1 phút đầu tiên, các mũi tấn công của ta đã áp sát Chi khu, phối hợp cùng với các phân đội phá rào tiến sâu vào bên trong từ các hướng, tấn công vào trung tâm trận địa.
Bị đánh bất ngờ, địch trong Chi khu rối loạn, một số thoát chạy ra bên ngoài, phần lớn co cụm lại tổ chức kháng cự quyết liệt. Sau 20 phút chiến đấu, lực lượng của ta đã chiếm lĩnh, làm chủ tình hình ở khu B và C. Riêng ở khu A, địch tập trung hỏa lực kháng cự dữ dội, khiến ta phải dừng lại dùng hỏa lực kìm chế, tìm cách tiêu diệt các hỏa điểm của địch.
Đến 5 giờ ngày 8/12, quân ta tiêu diệt hoàn toàn Chi khu Một Ngàn. Sau hơn 3 giờ chiến đấu ác liệt, quân ta loại khỏi vòng chiến đấu 144 tên địch, bắt sống 14 lính, phá hủy 2 khẩu pháo 105 ly và 1 kho đạn 50 tấn, thu được nhiều súng, vũ khí các loại. Về phía ta có khoảng 10 chiến sỹ hy sinh. Trong trận này, Tiểu đoàn Tây Đô 1 vinh dự được Quân khu 9 tặng Cờ đơn vị xuất sắc.
Cuộc tập kích bất ngờ vào Chi khu Một Ngàn của lực lượng vũ trang Cần Thơ là cách đánh sáng tạo, táo bạo khiến lực lượng ngụy quân, ngụy quyền và cơ quan đầu não Vùng IV kinh hồn, không trở tay kịp. Trận mở màn thắng lợi tạo ra cục diện mới ở chiến trường Cần Thơ.
Yếu tố làm nên chiến thắng tại Chi khu Một Ngàn, theo ông Nghĩa, trước hết là ta xác định đánh vào điểm mạnh, đồng thời cũng là điểm sơ hở của địch. Địch không ngờ quân giải phóng sẽ đưa lực lượng của cả tiểu đoàn về được vùng này. Chính vì tâm lý chủ quan đó nên khi ta tấn công, quân địch bị bất ngờ, phòng thủ lúng túng dẫn đến thất bại. Sau khi Chi khu Một Ngàn bị tiêu diệt, các đồn bót xung quanh của địch cũng bị lung lay, binh lính bỏ chạy, ta có cơ hội mở rộng địa bàn.
Đại tá Lê Trọng Nghĩa nhớ lại: “Một điều rất quan trọng là công tác bí mật tuyệt đối, kẻ địch không biết đơn vị nào đánh, chỉ nghe thoáng cái tên A5. Sự việc là khi rời Châu Thành B, một bộ phận ở lại, trong đó hoạt động rất mạnh xung quanh Cái Răng-Xóm Chài mang tên A5. Tây Đô mang cái tên này để đánh lừa đối phương.”
Chi khu trọng yếu trong hệ thống phòng thủ tuyến Lộ Vòng Cung thất thủ, Tư lệnh Vùng IV chiến thuật tăng cường lực lượng đến quận Thuận Nhơn để đẩy lực lượng cách mạng ra xa. Nhưng tại đây lại trở thành bãi chiến trường để ta tiêu hao, tiêu diệt các nhóm quân chủ lực, lính bảo an của địch.
Trên một không gian nhỏ hẹp bao gồm Xà No Cạn, Đồng Hòa, Xáng Mới… Tiểu đoàn Tây Đô 1 và các lực lượng của Châu Thành A liên tục tác chiến. Ngày 14/1/1975, quân ta diệt gọn Tiểu đoàn bảo an 480 Phong Dinh tại Xáng Mới, tiếp theo chặn đánh Giang đoàn 75 tại khu vực Vàm Xáng-Xà No-Nhơn Nghĩa rồi diệt thêm phân Chi khu Trầu Hôi (Chủ Thiện) 13/3/1975. Càng bị đánh đau, Ban Chỉ huy Vùng IV địch càng cay cú và tăng cường đánh phá đẩy ta ra khỏi khu vực nhưng đều thất bại thảm hại.
Khí thế của lực lượng vũ trang Cần Thơ ngày càng lên cao, đánh đâu thắng đó và bẻ gãy các đợt càn quét tiếp theo của ngụy. Tiểu đoàn Tây Đô 1 vừa tiêu hao sinh lực địch vừa tạo ra bàn đạp để các đơn vị Quân khu có địa bàn dừng chân, đồng thời kìm giữ địch cho các chiến trường khác, chủ động sẵn sàng tiến về Cần Thơ khi chiến trường chính nổ ra.
Các chiến thắng này đã bứt phá hệ thống đồn bót, khiến địch ở các chi khu, yếu khu và các đồn bót co cụm lại, tạo điều kiện cho lực lượng chủ lực của Quân khu 9 giải phóng đại bộ phận vùng nông thôn, áp sát thị xã Cần Thơ, tiến tới giải phóng hoàn toàn tỉnh Cần Thơ ngày 30/4/1975, góp phần giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước./.