Năm 2015, Việt Nam đặt mục tiêu đưa 95.000 người đi xuất khẩu lao động, nhưng đến tháng 12 đã đưa được hơn 110.000 người, vượt trên 15% kế hoạch năm.
Nhưng tỷ lệ tăng trưởng ấn tượng này không khỏa lấp được những mối lo hiển hiện về “bài toán” phát triển thị trường xuất khẩu lao động bền vững.Cụ thể, tỷ lệ lao động bỏ trốn tại một số thị trường trọng điểm đang ở mức cao, tình trạng thu phí cao và lừa đảo người lao động vẫn phổ biến.
Ngôn ngữ và kỷ luật
Đến hết năm 2015, số người được đưa đi làm việc ở nước ngoài là trên 110.000 người, vượt qua số 106.000 lao động đi xuất khẩu lao động của cả năm 2014. Nhưng cần phải nhìn nhận lại chất lượng lao động dù các con số của ngành xuất khẩu mũi nhọn này tăng liên tục và vượt kế hoạch.
Ông Tống Hải Nam, Phó Cục trưởng Cục Quản lý lao động ngoài nước (Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội) nhận định: “So sánh với những nước mạnh về cung ứng lao động trong khu vực thì chất lượng lao động Việt Nam còn hạn chế, còn yếu ở ngôn ngữ và ý thức kỷ luật. Vẫn còn một số doanh nghiệp do mải chạy theo lợi nhuận, không quan tâm đến chất lượng lao động phái cử đi làm việc ở nước ngoài.”
“Một số doanh nghiệp vẫn ủy quyền hoặc là giao phó trách nhiệm cho những chi nhánh mà không có sự giám sát, không có sự quản lý... dẫn đến việc lao động đi làm việc ở nước ngoài gặp phải những trục chưa được giải quyết thỏa đáng, một sự việc nhỏ có thể bùng phát, kéo dài,” ông Nam thừa nhận.
Năm 2015, Đài Loan (Trung Quốc) và Nhật Bản tiếp tục là hai thị trường tiếp nhận nhiều lao động Việt Nam nhất, chiếm hơn 80% tổng số lao động được đưa đi. Tuy nhiên, đây cũng là những thị trường mà Bộ Lao động Thương binh và Xã hội phải triển khai các biện pháp mạnh, nhằm chấn chỉnh tình trạng nhiều công ty thu phí của người lao động cao hơn quy định và để lao động bỏ trốn tại hai thị trường này đang ở mức đáng lo ngại.
Tại thị trường Đài Loan, Việt Nam có khoảng 155.000 lao động đang làm việc nhưng tỷ lệ lao động bỏ hợp đồng, ở lại cư trú bất hợp pháp tại thị trường này đã lên đến 17%. Đối với thị trường Nhật Bản, tỷ lệ tương ứng cũng đang ở mức 4% và phía bạn yêu cầu nếu lao động Việt Nam bỏ trốn quá 5% sẽ dừng tiếp nhận.
Thị trường Nhật Bản còn xảy ra tình trạng nhiều thực tập sinh phải chịu chi phí cao trước khi đi thực tập, thậm chí tới mức 5.000 USD/người. Đây cũng là một trong những nguyên nhân dẫn tới tình trạng thực tập sinh bỏ trốn khỏi nơi làm việc tại Nhật Bản để đi làm nơi có mức thu nhập cao hơn...
Nhiều lừa đảo
Năm 2015, lao động bỏ trốn vẫn ở mức cao, tình trạng thu phí cao và lừa đảo người lao động vẫn xảy ra, đòi hỏi những giải pháp lâu dài, bài bản. Không chỉ vậy, tình trạng cò mồi, lừa đảo xuất khẩu lao động với thủ đoạn tinh vi của một số tổ chức, cá nhân tiếp tục là vấn đề “nóng” của công tác xuất khẩu lao động, khiến cơ quan chức năng lúng túng trong xử lý, doanh nghiệp “tử tế” bị ảnh hưởng.
Lãnh đạo một công ty xuất khẩu lao động cho biết, các công ty có uy tín cũng vấp phải rất nhiều khó khăn trong cạnh tranh khi thông tin về việc đưa người lao động đi làm việc ở nước ngoài bị hỗn loạn. Một người lao động khi tìm cơ hội đi xuất khẩu lao động bị nhiễu loạn thông tin từ cò mồi, lừa đảo và không phải dễ dàng để tìm được đến những công ty uy tín.
Do cung luôn vượt cầu nên người lao động có tay nghề thấp dễ bị cò mồi, chi nhánh trung gian lừa đảo. Để thị trường xuất khẩu lao động trở nên ổn định, nhiều ý kiến cho rằng cần phải siết chặt quản lý các doanh nghiệp xuất khẩu lao động thu phí cao, tuyển dụng sai quy định…. Sau đó là một chiến lược dài hơi về công tác tuyển chọn và đào tạo lao động để không chỉ tăng về số lượng, mà chất lượng cũng cần được nâng lên.
Thứ trưởng Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội Doãn Mậu Diệp cho biết: “Bộ đã yêu cầu các doanh nghiệp công khai, minh bạch tất cả các hợp đồng đối với người lao động, từ thời gian làm việc, nghỉ ngơi, thời gian làm thêm, tiền lương rồi tiền điện, nước, tiền nhà ở… Đối với tình trạng bỏ trốn, cư trú bất hợp pháp, Bộ Lao động -Thương binh và Xã hội đang tích cực tuyên truyền, thí điểm ký quỹ… và tăng cường trách nhiệm của cấp ủy, chính quyền địa phương.”
Theo dự báo, các thị trường Nhật Bản, Đài Loan (Trung Quốc), Malaysia… vẫn có nhu cầu tuyển dụng rất nhiều người lao động Việt Nam trong năm 2016. Tuy nhiên, điều quan trọng để giữ được những thị trường có điều kiện làm việc tốt, thu nhập ổn định cho người lao động thì không chỉ tăng về số lượng mà chất lượng của lao động Việt Nam cũng cần phải được khẳng định. Nếu chất lượng lao động không tốt thì việc đưa càng nhiều lao động đi nhưng tỷ lệ lao động bỏ trốn, hủy hợp đồng cũng đồn thời gia tăng sẽ khiến Việt Nam càng dễ mất các thị trường tốt cho lao động Việt Nam./.