Xung quanh vấn đề rác thải nhựa trong hệ thống nông sản toàn cầu

Rác thải nhựa tại ngoại ô Bắc Kinh (Trung Quốc). (Ảnh: AFP/TTXVN)

Những hình ảnh khó coi về rác thải nhựa trên khắp các bãi biển và đại dương luôn nhận được nhiều sự quan tâm.

Báo cáo "Đánh giá chất dẻo nông nghiệp và tính bền vững: Lời kêu gọi hành động” của Tổ chức Nông lương Liên hợp quốc (FAO) cho thấy đất đai mà con người sử dụng để trồng thực phẩm đang ở trong tình trạng ô nhiễm nhựa với số lượng lớn hơn nhiều, gây ra mối đe dọa đối với an ninh lương thực, sức khỏe của người dân và môi trường. Đây là báo cáo toàn cầu đầu tiên thuộc loại này của FAO với một vài con số đáng kinh ngạc.

Theo dữ liệu được các chuyên gia đối chiếu, chuỗi giá trị nông nghiệp toàn cầu mỗi năm sử dụng 12,5 triệu tấn sản phẩm nhựa. Trong số đó, hơn 37,3 triệu tấn được sử dụng trong bao bì thực phẩm.

Các ngành sản xuất trồng trọt và chăn nuôi được coi là những ngành sử dụng nhiều nhất, chiếm 10,2 triệu tấn mỗi năm nói chung, tiếp theo là đánh bắt và nuôi trồng thủy sản với 2,1 triệu tấn và lâm nghiệp với 0,2 triệu tấn. Châu Á được cho là châu lục sử dụng nhựa nhiều nhất trong sản xuất nông nghiệp, chiếm gần một nửa toàn cầu.

Theo các chuyên gia trong ngành, nhu cầu toàn cầu về màng nhà kính, màng phủ và ủ chua sẽ tăng gần 50%, từ 6,1 triệu tấn năm 2018 lên 9,5 triệu tấn năm 2030.

Những xu hướng này cho thấy sự cần thiết của việc cân bằng giữa chi phí và lợi ích của nhựa. Mối quan tâm ngày càng tăng là tình trạng ô nhiễm vi nhựa có khả năng ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người. FAO cảnh báo rằng mặc dù có những lỗ hổng trong dữ liệu, nhưng điều này không nên được sử dụng như một cái cớ để không hành động.

[UNESCO phát động chiến dịch truyền thông kêu gọi giảm thiểu rác nhựa]

Phó Tổng giám đốc FAO Maria Helena Semedo cho rằng báo cáo này là một lời kêu gọi lớn về hành động phối hợp và quyết liệt nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các nhà quản lý tốt và hạn chế việc sử dụng chất dẻo một cách tai hại trong các lĩnh vực nông nghiệp.

Ưu điểm và nhược điểm của nhựa

Nhựa đã trở nên phổ biến từ những năm 1950 và ngày nay rất khó để hình dung ra cuộc sống mà không có nhựa.

Trong nông nghiệp, các sản phẩm làm từ nhựa giúp ích rất nhiều cho năng suất. Ví dụ, màng phủ được sử dụng để che phủ đất và giảm sự phát triển của cỏ dại, nhu cầu về thuốc trừ sâu, phân bón và tưới tiêu; Màng và lưới đường hầm và nhà kính bảo vệ và thúc đẩy sự phát triển của thực vật, kéo dài thời vụ và tăng năng suất; Lớp phủ trên phân bón, thuốc trừ sâu và hạt giống kiểm soát tốc độ giải phóng hóa chất hoặc cải thiện khả năng nảy mầm.

Hơn nữa, các sản phẩm nhựa giúp giảm thất thoát và lãng phí thực phẩm, đồng thời duy trì chất lượng dinh dưỡng trong vô số chuỗi giá trị, từ đó cải thiện an ninh lương thực và giảm phát thải khí nhà kính (GHG).

Nhưng thật không may, chính những đặc tính làm cho chất dẻo trở nên hữu dụng lại tạo ra những vấn đề khi chúng sắp hết thời gian sử dụng.

Sự đa dạng của polyme và chất phụ gia được pha trộn vào nhựa khiến việc phân loại và tái chế chúng trở nên khó khăn hơn. Do con người tạo ra, polyme có rất ít vi sinh vật có khả năng phân hủy, có nghĩa là khi ở trong môi trường, chúng có thể phân mảnh và tồn tại trong nhiều thập kỷ. Trong số 6,3 tỷ tấn nhựa ước tính được sản xuất cho đến năm 2015, gần 80% đã không được xử lý đúng cách.

Khi ở trong môi trường tự nhiên, nhựa có thể gây hại theo một số cách. Ảnh hưởng của các vật dụng bằng nhựa đối với hệ động vật biển đã được ghi nhận. Tuy nhiên, khi những chất dẻo này bắt đầu phân hủy và biến chất, chúng bắt đầu tác động ở cấp độ tế bào, không chỉ ảnh hưởng đến từng sinh vật mà còn có khả năng ảnh hưởng đến toàn bộ hệ sinh thái.

Vi nhựa (nhựa có kích thước nhỏ hơn 5 mm) được cho là có những rủi ro cụ thể đối với sức khỏe động vật. Các nghiên cứu gần đây cũng đã phát hiện dấu vết của các hạt vi nhựa trong phân người và nhau thai. Ngoài ra, cũng có bằng chứng về sự lây truyền từ mẹ sang thai nhi của chất dẻo nano nhỏ hơn nhiều ở chuột.

Trong khi hầu hết các nghiên cứu khoa học về ô nhiễm nhựa đều hướng đến các hệ sinh thái dưới nước, đặc biệt là đại dương, các chuyên gia của FAO phát hiện ra rằng đất nông nghiệp được cho là nhận lượng vi nhựa lớn hơn nhiều. Vì 93% các hoạt động nông nghiệp toàn cầu diễn ra trên đất liền, nên rõ ràng cần phải điều tra thêm trong lĩnh vực này.

Một số khuyến nghị chính

Việc không có các giải pháp thay thế khả thi khiến chất dẻo không thể bị cấm. Và không có “viên đạn bạc” nào để loại bỏ nhược điểm của chúng.

Thay vào đó, báo cáo xác định một số giải pháp dựa trên mô hình 6R (Từ chối, Thiết kế lại, Giảm thiểu, Tái sử dụng, Tái chế và Phục hồi). Các sản phẩm nhựa nông nghiệp được xác định là có khả năng gây hại môi trường cao cần được ưu tiên, bao gồm phân bón phủ polyme không phân hủy sinh học và màng phủ.

Báo cáo cũng khuyến nghị phát triển một quy tắc ứng xử tự nguyện toàn diện để bao gồm tất cả các khía cạnh của nhựa trong suốt chuỗi giá trị nông sản và kêu gọi nghiên cứu thêm, đặc biệt là về tác động sức khỏe của nhựa vi mô và nano.

“FAO sẽ tiếp tục đóng một vai trò quan trọng trong việc giải quyết vấn đề nhựa nông nghiệp một cách tổng thể trong bối cảnh an ninh lương thực, dinh dưỡng, an toàn thực phẩm, đa dạng sinh học và nông nghiệp bền vững”, tổ chức này khẳng định./.

(Vietnam+)