Ảnh minh họa. (Nguồn: Global Citizen)Theo trang mạng aspistrategist.org.au, mặc dù không phải do lỗi của mình, song các nước đang phát triển hiện phải đối mặt với một "cơn bão" khủng khiếp bao gồm nạn đói, biến động chính trị và khủng hoảng nợ.
Xung đột Nga-Ukraine và các lệnh trừng phạt do phương Tây dẫn đầu là một phần nguyên nhân, và việc phong tỏa do COVID-19 ở các nền kinh tế tiên tiến đã tước đi nguồn thu du lịch và xuất khẩu quan trọng của các nước nghèo.
Hàng triệu sinh mạng có nguy cơ bị đe dọa, song việc giảm thiểu rủi ro là có thể thực hiện được. Việc này sẽ bắt đầu tại các cuộc họp mùa Xuân của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới (WB) trong tháng 4 này.
Các nhà hoạch định chính sách có nhiều thứ phải giải quyết - bắt đầu từ việc giá lương thực tăng theo chiều xoắn ốc. Xung đột Nga-Ukraine, liên quan đến các nước cung cấp 29% lúa mì của thế giới, đã góp phần làm tăng giá lúa mì lên 67% kể từ đầu năm nay.
Các lệnh cấm xuất khẩu do các nhà sản xuất lúa mì khác áp đặt cũng như tình trạng thiếu phân bón do nguồn cung từ Belarus và Nga giảm cũng khiến giá cả leo thang.
Không có gì ngạc nhiên khi nạn đói đang lan rộng. Các nước đầu tiên bị ảnh hưởng là những nước nằm trong hoàn cảnh éo le trước khi diễn ra xung đột Nga-Ukraine, bao gồm Afghanistan, Cộng hòa Dân chủ Congo, Ethiopia, Nigeria, Pakistan, Sudan, Nam Sudan, Syria, Venezuela và Yemen.
Nhanh chóng gia nhập nhóm nước này là các quốc gia phụ thuộc vào ngũ cốc nhập khẩu và đã phải đối mặt với tình trạng mất an ninh lương thực nghiêm trọng, chẳng hạn như Burundi, Djibouti, El Salvador, Eswatini, Guatemala, Honduras, Lebanon, Lesotho, Madagascar, Mozambique và Namibia.
Giám đốc Điều hành Chương trình Lương thực Thế giới của Liên hợp quốc David Beasley gần đây đã đưa ra một cảnh báo rằng “nếu bạn nghĩ bây giờ chúng ta đã có địa ngục trần gian, bạn chỉ cần chuẩn bị sẵn sàng. Nếu chúng ta phớt lờ Bắc Phi, khu vực này sẽ lan tới châu Âu. Nếu chúng ta bỏ qua Trung Đông, khu vực này cũng sẽ lan tới châu Âu."
Giá lương thực tăng và nạn đói sẽ làm cho bạo loạn và biến động chính trị dễ xảy ra hơn. Ngay cả trước khi chiến tranh Ukraine bắt đầu, người dân đã chìm trong khủng hoảng ở Afghanistan, Ethiopia, Myanmar, Somalia, các trại tị nạn Syria, Yemen và những nơi khác.
[Nước Mỹ đứng trước nguy cơ suy thoái kinh tế vào năm 2023]
Trong tháng 3 vừa qua, các cuộc biểu tình quy mô lớn đã nổ ra ở các nước bao gồm Cameroon, Ấn Độ, Pakistan, Tây Ban Nha và Sri Lanka. Các chính phủ cần phải ngăn chặn nguy cơ khủng hoảng lương thực.
Ví dụ, Ai Cập, quốc gia nhập khẩu khoảng 80% lúa mì từ Nga và Ukraine, gần đây đã đưa ra mức giá trần để ngăn chặn chi phí bánh mì không được trợ cấp tăng cao (chính phủ đã trợ cấp bánh mì cho phần lớn dân số). Chính phủ Ai Cập cũng đã công bố gói viện trợ kinh tế tổng trị giá 130 triệu bảng Ai Cập (7 triệu USD). Các biện pháp này đã được thực hiện nhờ sự hỗ trợ của IMF và Saudi Arabia. Tuy nhiên, nhiều quốc gia vẫn chưa nhận được sự giúp đỡ như vậy.
Không hợp tác là nguyên nhân dẫn đến nạn đói và xung đột. Đáng kinh ngạc là dự trữ gạo, lúa mì và ngô toàn cầu - 3 mặt hàng chủ lực của thế giới - dường như đang ở mức giá cao nhất trong lịch sử. Ngay cả dự trữ lúa mì, mặt hàng bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi cuộc chiến Ukraine, cũng “cao hơn nhiều so với khủng hoảng giá lương thực năm 2007-2008,” mặc dù ước tính cho thấy khoảng 3/4 lượng lúa mì xuất khẩu của Nga và Ukraine đã được giao trước khi xảy ra cuộc xâm lược.
Một cuộc khủng hoảng nợ nghiêm trọng cũng đang diễn ra khi nhiều quốc gia có thu nhập thấp bị ảnh hưởng bởi đại dịch COVID-19 kéo dài, giá thực phẩm và nhiên liệu tăng cao, doanh thu du lịch giảm mạnh, thiếu khả năng tiếp cận thị trường vốn quốc tế, hoạt động thương mại và chuỗi cung ứng bị gián đoạn, lượng kiều hối sụt giảm và dòng người tị nạn tăng kỷ lục.
Nợ của các nước đang phát triển đã tăng lên mức cao nhất trong 50 năm qua, vào khoảng 250% thu nhập của chính phủ. Khoảng 60% các quốc gia đủ điều kiện trong sáng kiến hoãn thanh toán nợ (DSSI) của G20 liên quan đến đại dịch đang trải qua hoặc có nguy cơ lâm nợ cao.
Hơn nữa, tăng trưởng toàn cầu chậm lại - trong khi lạm phát gia tăng, cùng với điều kiện tài chính thắt chặt hơn ở các nước giàu có - đang thúc đẩy dòng vốn chảy ra từ các nền kinh tế đang phát triển, buộc các nước này phải phá giá tiền tệ và tăng lãi suất.
Như Chủ tịch WB David Malpass gần đây đã lưu ý, “chưa bao giờ nhiều quốc gia lại trải qua suy thoái kinh tế cùng một lúc.” Ông Malpass nói thêm rằng các chính sách kích thích của các nền kinh tế tiên tiến đã khiến cho vấn đề trở nên tồi tệ hơn bằng cách thúc đẩy giá tăng và làm gia tăng bất bình đẳng trên toàn thế giới.
Tìm kiếm một giải pháp toàn cầu thực sự cho những vấn đề này hiện là điều quan trọng. Trong các cuộc khủng hoảng nợ trước đây, các nước giàu đã sử dụng IMF và WB để đẩy gánh nặng điều chỉnh lên các nền kinh tế đang phát triển, cho rằng họ phải tiến hành cải cách trước khi được nhận hỗ trợ.
Tuy nhiên, các lực lượng mạnh mẽ nhất hỗ trợ các nền kinh tế có thu nhập thấp mắc nợ ngày nay là toàn cầu và nằm ngoài tầm kiểm soát của họ - và các nước thành viên IMF và WB phải tập trung nguồn lực và hợp tác để giải quyết những vấn đề này.
Tin tốt là các cổ đông quyền lực trong các tổ chức này đã chứng minh được khả năng hoạt động tập thể. Ví dụ, vào tháng 8 năm ngoái, họ đã đồng ý phân bổ 650 tỷ USD theo quyền rút vốn đặc biệt (tài sản dự trữ của IMF). Tuy nhiên, vì quyền rút vốn đặc biệt được phân phối theo hạn ngạch IMF của các quốc gia nên hầu hết việc phân bổ đã được chuyển đến các nền kinh tế lớn nhất.
Tệ hơn nữa, các cổ đông lớn của IMF và WB đã không thể chuyển nguồn lực đến nơi chúng cần nhất. Thay vào đó, để hạn chế khả năng bị tổn thất, họ tiếp tục nhấn mạnh vào các điều kiện ngăn cản việc triển khai nhanh chóng.
Cách tiếp cận này cũng có nguy cơ cản trở Quỹ tín thác khả năng phục hồi và bền vững (RST) của IMF mới được thành lập cũng như nguồn tài chính khẩn cấp của WB.
Một cách tiếp cận tập thể táo bạo hơn là rất cần thiết vào lúc này. Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản, Liên minh châu Âu (EU) và Anh phụ thuộc vào an ninh và thịnh vượng toàn cầu. Họ phải làm việc cùng nhau để ngăn chặn nạn đói, xung đột và cuộc khủng hoảng nợ ở các nước đang phát triển mà sẽ đẩy thế giới vào suy thoái.
Họ có thể ngăn chặn nạn đói bằng cách phối hợp hành động để làm dịu thị trường lúa mì toàn cầu cũng như các thị trường ngũ cốc khác và thực hiện các biện pháp để giữ cho xuất khẩu lưu thông. Họ có thể giảm nguy cơ xung đột bằng cách không sử dụng sự hỗ trợ khẩn cấp của IMF và WB. Và họ có thể xây dựng sáng kiến nợ của G20 bằng cách tạo ra một cơ chế tái cơ cấu nợ mà tất cả họ đều tham gia.
Có 2 yếu tố rất quan trọng để quản lý cuộc khủng hoảng ở các nước đang phát triển ngày nay. Các quốc gia hùng mạnh phải kiềm chế các chính sách thương mại, tài khóa và tiền tệ gây ảnh hưởng xấu đến các nền kinh tế đang phát triển. Và họ phải sử dụng các nguồn lực tổng hợp của mình trong IMF và WB để hành động nhanh chóng và vô điều kiện nhằm ngăn chặn thảm họa.
Những thách thức mà các nước nghèo phải đối mặt là chưa từng có. Và điều đó có nghĩa là phản ứng hợp tác từ các nền kinh tế giàu có cũng phải là chưa từng có./.
