Giải quyết chế độ bảo hiểm xã hội cho người lao động. (Ảnh minh họa: TTXVN)Tham gia bảo hiểm xã hội là một trong những quyền cơ bản của người lao động được quy định rất rõ trong luật. Thế nhưng, thực tế tỷ lệ bao phủ bảo hiểm xã hội trong tổng số lực lượng lao động chỉ chiếm 23%. Không chỉ người chủ sử dụng lao động muốn trốn đóng để tiết kiệm chi phí, bản thân nhiều người lao động cũng ngại tham gia bảo hiểm xã hội.
Đây là thông tin được đưa ra tại hội thảo công bố “Báo cáo nghiên cứu khoảng trống trong tham gia bảo hiểm xã hội ở một số ngành tại Việt Nam” do Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội phối hợp với Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) tổ chức ngày 2/6 tại Hà Nội.
Sợ bị “ràng buộc”
Theo số liệu Khảo sát mức sống hộ gia đình Việt Nam năm 2014, ngành xây dựng ở Việt Nam có tới 3 triệu người lao động hưởng lương nhưng chỉ có 6% tham gia bảo hiểm xã hội. Trong ngành sản xuất, kinh doanh sản phẩm mây tre đan Việt Nam thì tỷ lệ này cao hơn, 20% trong số 300.000 người lao động hưởng lương tham gia bảo hiểm xã hội.
[Người cao tuổi không có lương hưu sẽ được hưởng trợ cấp xã hội]
Để có cái nhìn cụ thể hơn về tình trạng trốn tham gia bảo hiểm xã hội, Tổ chức Lao động Quốc tế ILO đã thực hiện báo cáo phân tích về “khoảng trống” tham gia bảo hiểm xã hội trong ngành xây dựng và sản xuất mây tre đan. Kết quả nghiên cứu cho thấy, bản thân doanh nghiệp và người lao động đều “ngại” tham gia bảo hiểm xã hội.
Bà Paulette Castel, chuyên gia tư vấn của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) cho biết: “Một mặt người lao động mong muốn có nghề nghiệp ổn định với doanh nghiệp, nhưng mặt khác họ cũng muốn nếu có điều kiện thì sẵn sàng quay trở về nông thôn lập nghiệp ổn định. Đặc biệt, bản thân những người lao động trong ngành xây dựng họ có nhu cầu về bảo đảm thu nhập trong ngắn hạn hơn là tham gia vào các khoản lợi ích xã hội.”
Lao động ngành sản xuất mây tre đan không mặn mà tham gia bảo hiểm xã hội. (Ảnh minh họa: TTXVN)Khi được khảo sát, lao động sản xuất mây tre đan cũng không có hứng thú tham gia bảo hiểm xã hội, họ không thể cam kết đóng đủ 20 năm bảo hiển xã hội để nhận lương hưu. Lý do được đưa ra là do họ khá tự tin vào khả năng lao động ở tuổi già và sự hỗ trợ của gia đình.
“Nhiều người lao động trong ngành xây dựng họ ngại ký hợp đồng lao động, đóng bảo hiểm xã hội vì sợ bị ràng buộc. Tình trạng không muốn ký hợp đồng diễn ra từ cả hai phía, việc sử dụng nhân công chủ yếu qua thỏa thuận miệng,” bà Paulette Castel nói.
Luật Bảo hiểm xã hội đã thay đổi quy định người lao động có hợp động lao động từ 3 tháng phải tham gia bảo hiểm xã hội xuống chỉ còn một tháng để đảm bảo quyền lợi của người lao động. Tuy nhiên, thực tế việc thực hiện quy định này khó khả thi , nhất là với tâm lý muốn tự do của người lao động thì việc mở rộng diện bao phủ bảo hiểm xã hội sẽ càng thêm khó khăn.
Cạnh tranh không lành mạnh
Nghiên cứu cho thấy, trong ngành xây dựng, sản xuất mây tre đan thường sử dụng nhân công tạm thời thông qua hợp đồng miệng, trả công nhật, chỉ những người lao động gắn kết lâu dài mới được ký hợp đồng và mua bảo hiểm. Đáng lưu ý hơn cả, người lao động thường thỏa mãn với đề xuất của doanh nghiệp về việc sẽ trả cho họ mức lương thực nhận cao hơn nếu không đóng bảo hiểm xã hội.
[Vì sao doanh nghiệp được giảm mức đóng bảo hiểm thất nghiệp]
Với tỷ lệ tham gia các loại bảo hiểm xã hội lên tới 28% tiền lương thì đây là một khoản chi phí khá lớn. Các chuyên gia cho rằng, thực chất việc không tham gia bảo hiểm xã hội là một hình thức cạnh tranh không lành mạnh giữa các doanh nghiệp.
"Các doanh nghiệp đóng bảo hiểm xã hội sẽ tốn nhiều tiền hơn cho lao động, do đó chỉ khi việc tuân thủ các quy định về tham gia bảo hiểm xã hội được thực thi đồng đều thì mới tạo nên sự cạnh tranh công bằng giữa các doanh nghiệp. Để thực hiện được điều này, cần phải thúc đẩy việc tuân thủ quy định về tham gia bảo hiểm xã hội theo từng vùng,” bà Paulette Castel nhấn mạnh.
Cần cải thiện chất lượng thủ tục bảo hiểm xã hội để thu hút doanh nghiệp và người lao động. (Ảnh minh họa: TTXVN)Để khuyến khích doanh nghiệp, người lao động tham gia bảo hiểm xã hội, bà Nguyễn Thị Diệu Hồng, chuyên gia về an sinh xã hội cho rằng cần phát triển hệ thống bảo hiểm xã hội đa tầng với sự liên thông giữa bảo hiểm bắt buộc và bảo hiểm tự nguyện. Việc tham gia bảo hiểm tự nguyện chủ yếu dựa trên đóng góp của người dân có hỗ trợ, đảm bảo của Nhà nước.
“Đặc biệt là cần sớm xây dựng bộ chỉ số đánh giá sự hài lòng của doanh nghiệp, người dân đối với thủ tục hành chính bảo hiểm xã hội để từ đó cải thiện chất lượng dịch vụ phục vụ của cơ quan bảo hiểm xã hội để tạo niềm tin cho các bên tham gia,” bà Nguyễn Thị Diệu Hồng nói.
Từ kinh nghiệm quốc tế “bảo hiểm cho con người là bảo hiểm cho nền kinh tế”, bà Celine Peyron Bista, chuyên gia tư vấn của ILO cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đơn giản hóa các thủ tục tiếp cận, tham gia bảo hiểm xã hội. Đối với công nghệ, xây dựng một phương thức tham gia linh hoạt sẽ cho phép người lao động tiếp cận bảo hiểm tốt hơn./.
