Công nhân cạo mủ cao su. (Ảnh: Đức Tưởng/TTXVN)Do địa hình đồi núi hiểm trở, hệ thống giao thông chủ yếu là đường bộ hay ách tắc trong mùa mưa, lại cách xa các vùng kinh tế trọng điểm của miền Bắc hàng trăm km. Vì vậy, trong nhiều thập kỷ qua, chính quyền và đồng bào các dân tộc tỉnh Điện Biên vẫn loay hoay với bài toán khó “nuôi con gì và trồng cây gì” để tạo sự bứt phá trong phát triển kinh tế, gắn với bảo vệ rừng bền vững.
Những bước đi phù hợp
Ngay từ những năm 1960 của thế kỷ trước, cây càphê đã được trồng và đơm hoa kết quả tại cánh đồng Mường Thanh, trên vùng đất Điện Biên Phủ lịch sử.
Trải qua nhiều giai đoạn thăng trầm, diện tính cây càphê ở Điện Biên hiện vẫn lên tới gần 3.500ha. Tiếp đó là cây cao su trên 5.000ha. Về cây mắcca, Công ty Cổ phần Macca (Macadamia) Điện Biên là một trong những đơn vị trực tiếp trồng thử nghiệm loại cây này.
Trong năm 2012 và 2013, Công ty đã trồng thí điểm và mở rộng diện tích được trên 57ha tại nhiều địa phương trong tỉnh. Những nông dân trực tiếp hợp tác với Công ty trồng loại cây này đã đánh giá, đây là loại cây rất phù hợp với khí hậu miền núi, ít xuất hiện sâu bệnh.
Nói đến càphê Điện Biên, phải kể đến “thủ phủ” huyện Mường Ảng chuyên canh cây công nghiệp này. Mỗi năm, huyện xuất khẩu ra thị trường trong nước và quốc tế trung bình từ 2.500 đến 6.000 tấn càphê, chiếm 80% tổng sản lượng càphê được sản xuất ra trên địa bàn tỉnh Điện Biên.
Đồng hành cùng đồng bào các dân tộc trong huyện trồng cây càphê, Công ty Càphê Việt Bắc có mặt tại Mường Ảng ngay từ những ngày đầu chia tách và thành lập huyện tháng 4/2007.
Tuy vậy, phát triển cây càphê tại huyện Mường Ảng mới chỉ quan tâm đến vùng nguyên liệu, chưa chú trọng đến chất lượng sản phẩm và thị trường tiêu thụ. Việc áp dụng khoa học kỹ thuật vào khâu chọn lựa giống, trồng, chăm sóc vườn cây, thu hoạch, chế biến, bảo quản, bảo vệ môi trường còn nhiều hạn chế, chưa được người trồng cà phê quan tâm đúng mức.
Do đó, chất lượng càphê còn thấp, chưa đáp ứng được nhu cầu thị trường. Việc thu hái chưa đảm bảo theo yêu cầu kỹ thuật nên ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm.
[Chi trả dịch vụ môi trường rừng ở Điện Biên: Hiệu quả 3 trong 1]
Các cơ sở chế biến càphê hiện nay trên địa bàn đều có quy mô nhỏ theo công nghệ chế biến ướt và không xử lý chất thải đúng quy trình, nhiều cơ sở chế biến chưa đầu tư máy sấy mà phơi trên nền sân bêtông.
Ông Nguyễn Hữu Hiệp, Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân huyện Mường Ảng khẳng định: Huyện đang tập trung xây dựng thương hiệu càphê Mường Ảng, góp phần nâng cao vị thế và sức mạnh của sản phẩm trên thị trường, sức cạnh tranh của sản phẩm, gia tăng giá trị, uy tín của sản phẩm càphê Mường Ảng đúng như giá trị vốn có.
Huyện phấn đấu đến hết năm 2020 hình thành 4.200ha, sản lượng bình quân 13.500 tấn càphê trấu/năm; 75% diện tích càphê được trồng cây che bóng, trong đó 35% diện tích được trồng các loại cây che bóng có giá trị kinh tế cao, đồng thời mở lớp đào tạo, tập huấn kỹ thuật tiên tiến trong sản xuất, kinh doanh càphê cho khoảng 1.000 nông dân/năm.
Mặt khác, huyện sẽ triển khai áp dụng TCVN 4193:2005 cho 100% sản lượng càphê; tiếp tục phổ biến bộ nguyên tắc chung 4C, bộ tiêu chuẩn UTZ cho người trồng càphê; khoảng 70% sản lượng càphê bán ra được giao dịch thông qua Hội Càphê Mường Ảng; xây dựng vườn càphê theo hướng vườn càphê sạch khoảng 75% diện tích.
Tại Điện Biên, cây cao su đã được trồng hơn 11 năm và tập trung tại 6 vùng với tổng diện tích hơn 5.000ha. Từ năm 2017, những diện tích trồng cao su đầu tiên bắt đầu cho khai thác mủ và sản lượng liên tục tăng qua các năm.
Hiện tại, 41% tổng diện tích cây cao su cho khai thác với tổng sản lượng mủ đạt gần 1.000 tấn/năm. Qua đánh giá quá trình trồng, khai thác cho thấy, cây cao su thích nghi với điều kiện tự nhiên của địa phương, năng suất mủ cao su tương đối ổn định, chất lượng mủ tốt.
Riêng Công ty Cổ phần Cao su Mường Nhé Điện Biên đang quản lý hơn 1.489ha đất, trong đó có diện tích cao su kiến thiết cơ bản hơn 1.221ha, diện tích tái canh không trồng được cao su hơn 261ha, diện tích vườn ươm 4ha.
Những năm qua, Công ty đã thực hiện các hạng mục quản lý, chăm sóc vườn cây theo đúng quy trình kỹ thuật của Tập đoàn công nghiệp Cao su Việt Nam, đảm bảo vườn cây sinh trưởng và phát triển tốt.
Hơn 202ha vườn cây cao su trồng năm 2009 đã được vào khai thác năm 2018, năng suất bình quân đạt 615kg/ha. Công ty phấn đấu nâng mức thu nhập bình quân cho người lao động lên 4,9 triệu đồng/tháng.
Mặc dù kết quả ban đầu đạt được còn khiêm tốn nhưng với sự nỗ lực, cố gắng của tập thể cán bộ Công ty, sự hỗ trợ về nhân lực, tài lực của Công ty mẹ - Phú Riềng, Công ty Cổ phần Cao su Mường Nhé Điện Biên sẽ từng bước nâng cao chất lượng, hiệu quả khai thác, thu nhập cho cán bộ, người lao động, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội của địa phương.
Mắcca - cây công nghiệp thế mạnh
Ðầu năm 2018, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phê duyệt đề nghị của Ủy ban Nhân dân tỉnh Ðiện Biên về việc điều chỉnh tăng diện tích quy hoạch trồng cây mắcca trên địa bàn đến năm 2025.
Theo đó, Điện Biên đã xây dựng Ðề án phát triển cây mắcca tại 4 huyện gồm Mường Nhé, Nậm Pồ, Tuần Giáo và Ðiện Biên. Hiện một số dự án phát triển cây mắcca đang được các nhà đầu tư triển khai thực hiện với kỳ vọng 8-10 năm tới, cây mắcca sẽ trở thành cây công nghiệp thế mạnh của tỉnh.
Phát triển trồng mắcca. (Ảnh: Hoàng Hải/Vietnam+)Ðề án Phát triển cây mắcca trên địa bàn tỉnh Điện Biên có quy mô khoảng 26.000ha, diện tích quy hoạch khoảng 35.000ha. Trong số đó, Công ty Cổ phần Chế biến thực phẩm công nghệ cao thuộc Tập đoàn TH quy hoạch 6.000ha tại các xã Na Cô Sa, Nà Khoa, Nậm Nhừ (huyện Nậm Pồ). Công ty trách nhiệm hữu hạn Xuất nhập khẩu Thương mại và Ðầu tư Phú Thịnh quy hoạch khoảng 9.000ha tại xã Phu Luông (huyện Ðiện Biên); Nà Hỳ, Nậm Chua (huyện Nậm Pồ). Công ty Cổ phần Ðầu tư và Phát triển mắcca Tây Bắc quy hoạch khoảng 11.000ha tại huyện Mường Nhé.
Công ty Cổ phần Macadamia đề xuất điều chỉnh thực hiện trồng mắcca tại huyện Tuần Giáo với quy mô vùng quy hoạch khoảng 4.000ha.
Hiện Dự án Trồng mắcca công nghệ cao tại huyện Mường Nhé của Công ty Cổ phần Ðầu tư và Phát triển mắcca Tây Bắc đang được triển khai khá thuận lợi trên địa bàn 6 xã gồm Sen Thượng, Sín Thầu, Leng Su Sìn, Chung Chải, Mường Nhé và Nậm Vì.
Dự án có tổng mức đầu tư khoảng 2.238 tỷ đồng, năm 2019 triển khai trồng 5.000ha thuộc 7 dòng khác nhau.
Ông Vùi Văn Nguyện, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân huyện Mường Nhé cho biết đến thời điểm này, Công ty Cổ phần Ðầu tư và Phát triển mắcca Tây Bắc đã trồng được 1.000ha cây mắcca tại xã Sen Thượng.
Với sự chuẩn bị kỹ lưỡng, quyết tâm cao của nhà đầu tư và sự đồng thuận của người dân, huyện đang rất tin tưởng vào sự thành công của dự án.
Dự án Trồng mắcca công nghệ cao tại huyện Mường Nhé được triển khai theo hình thức doanh nghiệp thuê đất để thực hiện dự án. Ðối với đất trống thuộc quy hoạch rừng sản xuất do Ủy ban Nhân dân xã đang quản lý, thực hiện thu hồi giao cho doanh nghiệp thuê theo quy định.
Đối với đất sản xuất lâm nghiệp người dân đang canh tác lương thực sẽ được đo đạc quy chủ, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất theo hiện trạng nhưng tối đa không quá 5ha/hộ.
Người dân sau khi được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, tùy điều kiện cho doanh nghiệp thuê theo mức 4 triệu đồng/ha/năm; từ năm thứ 6 trở đi doanh nghiệp trả thêm cho người dân 4 triệu đồng/ha/năm; sau 5 năm nếu có trượt giá, sẽ điều chỉnh 5-10% giá trị. Như vậy từ năm thứ 6 trở đi, tổng giá trị doanh nghiệp trả cho người dân góp đất dự án 8 triệu đồng/ha/năm.
Theo tính toán của các nhà chuyên môn, 1ha trồng được khoảng 280 cây mắcca, sau 3 năm trồng cây cho quả bói và cho thu hoạch ổn định từ năm thứ 5 trở đi. Một ha mắc ca năng suất thấp nhất ở năm thứ 5 sẽ thu hoạch được khoảng 1 tấn quả, với giá bán trung bình 120.000 đồng/kg, cho thu nhập khoảng 120 triệu đồng/ha.
Càng về sau, năng suất thu hoạch quả càng tăng lên và có thể đạt 3 tấn quả/ha. Vòng đời của cây lên tới 80 năm. Ðối với người dân vùng Dự án, bên cạnh việc cho doanh nghiệp thuê đất thì phía Công ty sẽ đào tạo, hướng dẫn, tập huấn để các hộ dân có thể trồng, chăm sóc thêm diện tích 1-2ha cây mắc ca/hộ theo hình thức tiểu điền và Công ty cam kết bao tiêu toàn bộ quả sau thu hoạch.
Đặc biệt, Dự án trồng mắcca kết hợp với trồng rừng, dược liệu và xây dựng Nhà máy chế biến sản phẩm tại xã Phu Luông (huyện Ðiện Biên) cũng đang được Công ty trách nhiệm hữu hạn xuất nhập khẩu Thương mại và Ðầu tư Phú Thịnh triển khai thực hiện.
Quy mô Dự án gồm trồng 3.508,6ha mắc ca (trên đất không có rừng); trồng dược liệu xen với cây mắcca; trồng bổ sung làm giàu rừng 1.041,3 ha. Sau giai đoạn kiến thiết, Dự án sẽ cung cấp các sản phẩm như hạt sấy có khía bóc 10.000 tấn/năm; sản phẩm tẩm mật ong, sôcôla 10.000 tấn/năm; tinh bột nghệ sạch 50.000 tấn/năm; viên nang 50.000 tấn/năm. Dự án dự kiến hoàn thành vào năm 2022 với tổng mức đầu tư 1.465,2 tỷ đồng.
Nhà đầu tư đã thành lập doanh nghiệp dự án tại địa phương là Công ty trách nhiệm hữu hạn Mắc ca Mường Then Ðiện Biên để triển khai thực hiện, đã phối hợp với Ủy ban Nhân dân xã Phu Luông triển khai thực hiện dự án trên địa bàn 6 bản: Bản Xôm, Na Há, Pá Chả, Hổi Cảnh, Lọng Ngua, C5. Trong quá trình triển khai, cơ bản người dân đều đồng thuận, kết hợp với nhà đầu tư thực hiện Dự án.
Dự án trồng mắcca kết hợp với trồng rừng, dược liệu và xây dựng khu chế biến sản phẩm tại xã Phu Luông sẽ hoàn thành đúng kế hoạch và thành công theo những tính toán của nhà đầu tư, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã biên giới phía Nam của huyện Ðiện Biên, người dân tăng thu nhập, vươn lên thoát nghèo bền vững./.
