Cần có thêm nhiều chính sách hỗ trợ để duy trì mức sinh thay thế trong bối cảnh tỷ lệ sinh của Việt Nam ngày càng thấp và tốc độ già hoá dân số nhanh là đề xuất của các chuyên gia tại Hội thảo tham vấn chính sách duy trì mức sinh thay thế. Hội thảo do Cục Dân số chủ trì phối hợp với Quỹ Dân số Liên hợp quốc được tổ chức sáng nay, 11/12, trong bối cảnh Bộ Y tế đang nghiên cứu đề xuất khung chính sách tổng thể về dân số.
Mức sinh thay thế ngày càng giảm
Phát biểu khai mạc hội thảo, ông Lê Thanh Dũng, Cục trưởng Cục Dân số, Bộ Y tế cho hay trong thời gian qua, công tác dân số Việt Nam đã đạt được những thành tựu đáng khích lệ, đặc biệt là việc khống chế thành công tốc độ gia tăng nhanh dân số, đóng góp tích cực vào công cuộc xây dựng và phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Việt Nam chính thức đạt mức sinh thay thế từ năm 2006 khi tổng tỷ suất sinh (TFR) = 2,09 con/phụ nữ và đã rất thành công trong việc duy trì mức sinh xung quanh mức sinh thay thế trong suốt thời gian qua. Kết quả này góp phần thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu dân số theo hướng tích cực, Việt Nam bước vào thời kỳ dân số vàng từ năm 2007 tạo cơ hội cho nền kinh tế bứt phá, phát triển nhanh. Chất lượng dân số được cải thiện về nhiều mặt. Dân số được phân bố hợp lý hơn, gắn với quá trình đô thị hóa, công nghiệp hóa và yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quốc phòng, an ninh.
Tuy nhiên, bên cạnh những lợi thế, cơ hội mà thành tựu giảm sinh trong thời gian qua mang lại, Việt Nam đang phải đối mặt với thách thức mới nảy sinh. Cụ thể là việc duy trì mức sinh thay thế vững chắc trên phạm vi toàn quốc chưa thực sự bền vững, mức sinh chênh lệch đáng kể giữa các vùng, đối tượng, xuất hiện xu hướng mức sinh thấp. Mức sinh trên toàn quốc đang có xu hướng giảm dưới mức sinh thay thế, tổng tỷ suất sinh năm 2023 là 1,96 con/phụ nữ, mức giảm thấp nhất từ trước tới nay và được dự báo sẽ tiếp tục giảm trong các năm tiếp theo.
Xu hướng mức sinh thấp và xuống rất thấp tập trung ở một số đô thị, nơi có điều kiện kinh tế - xã hội phát triển; theo vùng kinh tế - xã hội. Hiện có 2/6 vùng là Đông Nam bộ, Đồng bằng sông Cửu Long có mức sinh thấp dưới mức sinh thay thế. Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, năm 2023, có 27/63 tỉnh, thành phố có mức sinh dưới 2,1 con/phụ nữ, quy mô dân số là 53.873.500 người, chiếm 53,7% dân số cả nước, cho thấy xu hướng tăng các tỉnh có mức sinh thấp và quy mô dân số chiếm tỷ trọng lớn hơn, hầu hết là những tỉnh nằm ở vùng kinh tế trọng điểm khu vực phía Nam, đô thị hóa cao, tăng trưởng kinh tế nhanh.
Theo ông Dũng, trong điều kiện kinh tế tiếp tục tăng trưởng, đô thị hóa ngày càng nhanh, sự hội nhập quốc tế ngày càng sâu, rộng, xu hướng mức sinh xuống thấp sẽ càng được củng cố, lan rộng. Nếu mức sinh giảm thấp và kéo dài sẽ tác động trực tiếp, sâu sắc tới quy mô dân số, cơ cấu dân số và để lại nhiều hệ lụy như thiếu hụt lực lượng lao động, già hóa dân số nhanh và suy giảm quy mô dân số… tác động lớn đến sự phát triển bền vững của đất nước.
Cần các chính sách mang tính bao trùm
Ông Dũng cho hay trước xu hướng biến động mức sinh, Ban Chấp hành Trung ương Đảng Khóa XII đã ban hành Nghị quyết số 21-NQ/TW ngày 25/10/2017 về Công tác dân số trong tình hình mới. Chính phủ đã ban hành Chiến lược Dân số Việt Nam đến năm 2030 và Chương trình Điều chỉnh mức sinh phù hợp với các vùng, đối tượng đến năm 2030 với mục tiêu duy trì vững chắc mức sinh thay thế trên phạm vi toàn quốc.
Ngày 24/11/2023, Ban Chấp hành Trung ương Đảng Khoá XIII đã ban hành Nghị quyết số 42-NQ-TW về tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng chính sách xã hội, đáp ứng yêu cầu sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc trong giai đoạn mới, trong đó nêu rõ: “Đẩy mạnh thực hiện chính sách dân số và phát triển theo hướng có quy mô, cơ cấu, phân bố hợp lý, cân bằng tỷ số giới tính khi sinh ở mức tự nhiên và duy trì mức sinh thay thế trên phạm vi cả nước, nhất là đối với một số địa bàn và nhóm dân cư.”
Nghị quyết số 68/NQ-CP ngày 09/5/2024 của Chính phủ về việc ban hành Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết 42-NQ/TW xác định “Thực hiện có hiệu quả chính sách dân số và phát triển theo hướng bền vững; nâng cao chất lượng dân số, tận dụng hiệu quả thời kỳ dân số vàng”, trong đó, giao Bộ Y tế chủ trì, phối hợp với các bộ ngành liên quan “nghiên cứu, xây dựng khung chính sách tổng thể về dân số, bảo đảm tỉ suất sinh thay thế phù hợp với vùng, miền, đối tượng dân cư và số lượng, chất lượng dân số” trình Quốc hội.
Vì vậy, hội thảo là dịp để các chuyên gia, các nhà quản lý cấp Trung ương, địa phương tham vấn và thảo luận khung chính sách tổng thể về dân số, gợi ý chính sách cho Việt Nam nhằm duy trì mức sinh thay thế tại Việt Nam.
Tại hội thảo, các đại biểu đã tập trung thảo luận các nội dung Khung chính sách tổng thể về dân số, bảo đảm tỷ suất sinh thay thế phù hợp với vùng, miền, đối tượng dân cư và số lượng, chất lượng dân số, trong đó tập trung vào khung chính sách để duy trì mức sinh thay thế tại Việt Nam, tham vấn các chuyên gia, các nhà khoa học trong nước và quốc tế để có những đề xuất phù hợp, khả thi trong thời gian tới.
Theo ông Matt Jackson, Trưởng Đại diện Quỹ Dân số Liên hợp quốc đánh giá cao những kết quả Việt Nam đã đạt được trong việc thực hiện Chương trình Hành động của Hội nghị Quốc tế về Dân số và Phát triển (ICPD). “Sự kiện hôm nay phản ánh nỗ lực của chính phủ trong việc thích ứng với sự thay đổi về dân số và nhấn mạnh vào tầm quan trọng của việc đảm bảo các chính sách lấy con người làm trung tâm vì sự thịnh vượng và hạnh phúc trong hiện tại và tương lai,” ông Matt Jackson nói.
Theo ông Matt Jackson, theo một báo cáo gần đây của UNFPA, hai phần ba dân số thế giới hiện đang sống ở các quốc gia có tỷ suất sinh dưới mức thay thế. Đây không phải là hiện tượng tạm thời mà là thực tế mới đối với ngày càng nhiều quốc gia.
Rà soát, hoàn thiện chính sách dân số để duy trì mức sinh thay thế bền vững
Phó Thủ tướng Lê Thành Long vừa ký Chỉ thị về tăng cường thực hiện công tác dân số trong tình hình mới; yêu cầu Bộ Y tế rà soát, hoàn thiện chính sách dân số để duy trì mức sinh thay thế bền vững.
Kể từ những năm 1970, một số quốc gia đã áp dụng các chính sách khuyến sinh để tăng hoặc duy trì mức sinh thay thế, ví dụ như sử dụng các biện pháp khuyến khích tài chính. Những thay đổi về mức sinh chịu ảnh hưởng lớn từ sự lựa chọn sinh sản, và điều này lại bị chi phối bởi các yếu tố kinh tế - xã hội như vai trò giới, chi phí sinh hoạt, cơ hội việc làm, chi phí chăm sóc trẻ em, cũng như gánh nặng công việc không được trả lương mà chủ yếu đè nặng lên đôi vai người phụ nữ.
Ông Matt Jackson cho rằng giải quyết các vấn đề dân số cần cân nhắc ưu tiên đầu tư hiệu quả vào con người và nền kinh tế, cũng như xây dựng một xã hội bao trùm hơn. Điều này đồng nghĩa với việc ưu tiên bình đẳng giới, bảo vệ quyền lợi, nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe, mở rộng cơ hội giáo dục và cải thiện các chính sách hỗ trợ gia đình để đảm bảo mỗi cá nhân có thể thực hiện quyền sinh sản của mình mà không gặp phải rào cản kinh tế - xã hội.
“Việt Nam đang ở trong thời khắc quan trọng khi chuẩn bị xây dựng Luật Dân số. Đây là cơ hội để chúng ta tái khẳng định cam kết của mình về thúc đẩy quyền và sự lựa chọn cho tất cả mọi người. UNFPA sẵn sàng hợp tác với Cục Dân số và các đối tác khác để tận dụng các cơ hội từ quá trình thay đổi nhân khẩu học, tăng cường khả năng thích ứng và xây dựng một tương lai bao trùm cho tất cả mọi người, để không ai bị bỏ lại phía sau. Cuộc thảo luận hôm nay sẽ giúp chúng ta suy ngẫm về mong muốn sinh con, đặc biệt từ thế hệ trẻ, làm cơ sở để xây dựng các chính sách chiến lược thức đẩy nhanh tiến độ thực hiện ICPD tại Việt Nam,” ông Matt Jackson nói./.
