COVID-19 đang làm những thành tựu về giảm nghèo, đảm bảo an sinh xã hội mà Việt Nam đã đạt được có nguy cơ bị thụt lùi. Đặc biệt, đại dịch COVID-19 khiến bất bình đẳng ngày càng gia tăng. Những chính sách hỗ trợ kịp thời đến với những đối tượng yếu thế sẽ giảm được những tác động tiêu cực nhất của COVID-19, đảm bảo công bằng xã hội để tất cả cùng vượt qua cuộc khủng hoảng COVID-19.
Đây là thông điệp chính được đưa ra tại buổi tọa đàm trực tuyến “Khuyến nghị về các chương trình tái thiết và cứu trợ của Chính phủ nhằm ứng phó với đại dịch COVID-19 từ lăng kính giới và quyền của các nhóm dễ bị tổn thương dưới góc nhìn của các tổ chức xã hội” do Trung tâm Nghiên cứu và ứng dụng khoa học về Giới-Gia đình-Phụ nữ và Vị thành niên (CSAGA), Mạng lưới Ngăn ngừa và ứng phó bạo lực giới tại Việt Nam (GBVNet) và Tổ chức Oxfam tại Việt Nam tổ chức ngày 30/7.
Những khoảng trống bị phô bày bởi đại dịch
Nghiên cứu đã rà soát các chính sách hỗ trợ, giảm thiểu tác hại của đại dịch COVID-19 của Chính phủ cập nhật tới tháng 5/2021. Kết quả cho thấy các chính sách được ban hành trong thời gian qua khá kịp thời, đa dạng và bao phủ được nhiều nhóm kể cả các nhóm vốn ít được hỗ trợ trước đây.
Các chính sách không chỉ đảm bảo an sinh xã hội nhằm hỗ trợ người dân, doanh nghiệp gặp khó khăn để duy trì thu nhập cơ bản mà còn cung cấp các dịch vụ thiết yếu trong thời gian diễn ra đại dịch như khám chữa bệnh từ xa, hỗ trợ bệnh nhân HIV/AIDS, hỗ trợ học sinh các vùng khó khăn…
Măc dù đối tượng hỗ trợ đa dạng nhưng theo các chuyên gia, các chương trình hỗ trợ của Chính phủ chưa đề cập cụ thể về giới, bà Nguyễn Vân Anh, Giám đốc Trung tâm CSAGA phát biểu: “Các văn bản chính sách hỗ trợ của Nhà nước cần lưu ý tới các quy định hay hướng dẫn cụ thể để có những biện pháp hỗ trợ phù hợp căn cứ vào những tác động khác biệt của đại dịch COVID-19 tới nam giới, phụ nữ và các đa dạng giới khác”.
[TP.HCM: Hỗ trợ người lao động tự do, miễn thuế cho tiểu thương]
Nghiên cứu của CSAGA và Oxfam chỉ ra rằng sự tái phân bổ nguồn lực và ưu tiên của các chương trình y tế quốc gia, tập trung chăm sóc và điều trị cho các trường hợp nhiễm COVID và đóng cửa các dịch vụ y tế thiết yếu khác đang tác động tiêu cực tới phụ nữ và trẻ em. Trong thời gian giãn cách, số phụ nữ mang thai tiếp cận các dịch vụ chăm sóc sức khoẻ sinh sản giảm 20%, số trẻ em được tiêm chủng giảm 70%.
Các chuyên gia cho rằng phụ nữ và trẻ em gái đang phải chịu các gánh nặng chăm sóc không được trả lương tăng lên trong đại dịch. Các căng thẳng kinh tế đi đối với việc hạn chế đi lại và các biện pháp giãn cách xã hội đã dẫn tới tình trạng bạo lực giới gia tăng một cách đáng kể. Tỷ lệ mất việc làm và tỷ lệ thất nghiệp của nữ giới tăng cao.
Một vấn đề nổi lên trong đại dịch là nhóm trẻ em dễ bị tổn thương không có được cơ hội học tập bình đẳng và đảm bảo việc học tập có thể làm tăng gánh nặng tài chính cho các gia đình khó khăn.
Bà Vũ Hoa, Trung tâm Hỗ trợ Sáng kiến Phát triển Cộng đồng (SCDI), dẫn chứng nhóm trẻ em nghèo ở thành thị đang chịu bất bình đẳng trong học tập online. Ngay tại quận Ba Đình, quận Hoàn Kiếm (Hà Nội) vẫn có những trẻ em không có thiết bị học tập online, cha mẹ không có điện thoại để vào được zoom cho con học, chỉ có thể đọc tin nhắn và giao bài cho các con.
“Có con tâm sự năm lớp 2 con rất thích học toán, nhưng lên lớp 3 có hai đợt học online con không tham gia được nên con rất sợ các bạn lên lớp còn con bị ở lại lớp,” bà Vũ Hoa kể lại.
Về đối tượng nhận hỗ trợ, tiến sỹ Khuất Thu Hồng, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển Xã hội (ISDS) cho rằng lao động di cư trong khu vực phi chính thức là nhóm khó khăn nhất trong việc tiếp cận các gói hỗ trợ của Chính phủ.
Theo bà Khuất Thu Hồng, đại dịch COVID-19 cũng gây ra các tác động tiêu cực đến nhóm dễ bị tổn thương khác như nhóm LGBTI+, nhóm lao động tình dục và các hộ gia đình mẹ đơn thân. Trong hoàn cảnh mất việc làm, không có thu nhập và nuôi con nhỏ, nhiều người đã phải phụ thuộc vào sự giúp đỡ của gia đình, người quen để đảm bảo các chi tiêu cơ bản trong gia đình như tiền thuê nhà, tiền ăn, tiền điện nước.
Lao động tự do là đối tượng bị ảnh hưởng nhiều nhất trong các đợt giãn cách phòng, chống dịch COVID-19. (Ảnh minh họa: TTXVN)“Đại dịch đã phô bày ra những khoảng trống trong chính sách. Khi đại dịch ngày càng diễn biến phức tạp chúng ta mới thấy chúng ta gặp khó khăn như thế nào để hỗ trợ những nhóm khó khăn nhất,” bà Khuất Thu Hồng nhấn mạnh.
Xoá bỏ rào cản tiếp cận chính sách
Nhóm nghiên cứu đưa ra 13 khuyến nghị từ lăng kính giới và đảm bảo quyền của các nhóm dễ bị tổn thương. Các khuyến nghị này có tham khảo ý kiến của các nhà hoạch định chính sách, nguyện vọng của các nhóm dễ bị tổn thương và đề xuất của một số các tổ chức phi chính phủ và tổ chức cộng đồng tham gia các cuộc phỏng vấn, thảo luận nhóm.
Khuyến nghị bao gồm hai nhóm: Nhóm thứ nhất là các hành động, giải pháp trước mắt nhằm xóa bỏ những khoảng trống về giới và các rào cản đối với các nhóm dễ bị tổn thương; nhóm thứ hai bao gồm các giải pháp mang tính hệ thống, lâu dài nhằm tăng cường hiệu quả của việc ứng phó với đại dịch COVID-19 và các tình huống khẩn cấp tương tự trong tương lai.
Bà Khuất Thu Hồng kiến nghị cần mở rộng các nhóm dễ bị tổn thương được nhận hỗ trợ như những người di cư từ các tỉnh tới các thành phố lớn. Các quy trình thủ tục khai báo và nhận hỗ trợ đơn giản, có khả năng thực hiện. Các hình thức hỗ trợ cũng cần được mở rộng bao gồm tiền mặt, gạo, thức ăn và hỗ trợ thiết bị học trực tuyến cho trẻ em khó khăn.
Nhấn mạnh việc lắng nghe tiếng nói của những nhóm dễ bị tổng thương, ông Phạm Quang Tú, Phó giám đốc Tổ chức Oxfam tại Việt Nam cho rằng: “Đại diện của phụ nữ và của các nhóm dễ bị tổn thương cần được tham gia vào quá trình thực hiện chính sách để loại trừ sự bất bình đẳng trong cơ hội tiếp cận hỗ trợ của nhà nước, xoá bỏ các rào cản mang tính hệ thống và các khó khăn khiến các nhóm này không được nhìn nhận và hỗ trợ.
"Như vậy, tất cả những người bị tác động, ảnh hưởng bởi đại dịch COVID-19 hoặc các sự kiện y tế khẩn cấp khác có thể xảy ra trong tương lai đều có thể tiếp cận một cách bình đẳng và công bằng với các chính sách hỗ trợ của Chính phủ," ông Phạm Quang Tú nói.
Oxfam và CSAGA sẽ sử dụng các ý kiến của chuyên gia tại tọa đàm để hoàn thiện báo cáo nghiên cứu xác định những điểm sáng và những khoảng trống liên quan đến đáp ứng giới, bảo vệ quyền cho các nhóm thiệt thòi trong thời kỳ dịch bệnh, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em để xây dựng bản khuyến nghị chính sách gửi tới các cơ quan liên quan./.
