Theo khảo sát đánh giá của Tổ chức Oxfam đối với “Chương trình Hỗ trợ giảm nghèo nhanh và bền vững tại 64 huyện nghèo” trên cả nước (hay còn gọi là Chương trình 30A), việc thực hiện các mục tiêu trọng tâm ở một số nơi chưa đạt hiệu quả như mong muốn. Tại một số địa phương, ưu tiên đầu tư của chương trình nhằm xóa đói giảm nghèo không đáp ứng đúng nguyện vọng của người dân.
Đây là những kết quả chính của một nghiên cứu đánh giá chương trình hỗ trợ giảm nghèo nhanh và bền vững theo nghị quyết 30A của Chính phủ Việt Nam được Tổ chức Oxfam Việt Nam công bố ngày 20/6.
Tổ chức Oxfam đã phối hợp khảo sát thực hiện cùng với các cơ quan chính quyền địa phương tại ba huyện điển hình là Simacai (Lào Cai), Tương Dương (Nghệ An) và Ba Tơ (Quảng Ngãi). Nghiên cứu này được thực hiện trong hai năm 2012-2013, dựa trên số liệu thu thập thông qua khảo sát ngẫu nhiên với 1.440 hộ gia đình và các cán bộ huyện, xã tại ba huyện nói trên.
Mặc dù mục tiêu của chương trình 30A đặt ra là giảm lao động nông nghiệp còn dưới 60% lao động xã hội (đến năm 2015), nhưng trên thực tế cơ cấu lao động việc làm trong nông nghiệp tại các huyện được khảo sát không thay đổi nhiều. Ví dụ tại Tương Dương và Ba Tơ, số liệu điều tra trước khi thực hiện Chương trình (năm 2009) cho thấy 80% đồng bào dân tộc thiểu số có sinh kế dựa vào nông nghiệp. Số liệu này không thay đổi sau 5 năm thực hiện chương trình.
Đối với mục tiêu của chương trình hỗ trợ sinh kế thông qua 5 nội dung lớn là bảo vệ rừng, xúc tiến xuất khẩu lao động, tập huấn, trợ cấp gạo và hỗ trợ vay ưu đãi cũng gặp nhiều thách thức. Với chương trình bảo vệ rừng, theo tính toán, ước chừng chỉ có 2 xã Lưu Kiền và Tam Quang (thuộc Tương Dương) có khoảng 3-4% hộ gia đình đăng ký tham gia chương trình này, tại các xã khác tỷ lệ chỉ là 0-1%....
Với lĩnh vực xuất khẩu lao động, chương trình 30A đặt mục tiêu đưa 7.500-8.000 lao động đi làm việc ở nước ngoài, tương đương 10 lao động/xã. Tuy nhiên, kết quả khảo sát trong ba huyện cho thấy chỉ có Tương Dương có khả năng đạt mục tiêu này. Tại huyện Si Ma Cai ước tính chỉ có 3 người/xã, thậm chí huyện Ba Tơ có xã Ba Dinh không có người nào đi xuất khẩu lao động.Đối với mục tiêu cho vay ưu đãi không lãi suất, số hộ hưởng lợi từ chương trình này rất thấp, ước tính chỉ có 2% số hộ gia đình tại hai huyện Tương Dương và Ba Tơ được tiếp cận vào chương trình trên.
Mặt khác, theo kết quả nghiên cứu, giống như các chương trình giảm nghèo khác, 75-80% ngân sách chương trình 30A được tập trung cho đầu tư cơ sở hạ tầng. Tuy nhiên, tại một số địa phương, ưu tiên đầu tư của chương trình chưa đáp ứng đúng nguyện vọng của người dân. Hiện nay, những vùng đã xây dựng xong các công trình giao thông thì với người dân nước sạch lại là ưu tiên hàng đầu nhưng đầu tư cho ưu tiên này còn thấp.
Theo bà Nguyễn Lê Hoa, Quyền Giám đốc Quốc gia Tổ chức Oxfam tại Việt Nam, Việt Nam đã có nhiều nỗ lực trong công tác xóa đói giảm nghèo và chương trình 30A là một trong các chương trình có quy mô lớn nhất. Tuy nhiên, việc đánh giá tính phù hợp và hiệu quả của chương trình này vẫn còn nhiều điều cần phải bàn đến.
“Thông qua nghiên cứu này chúng tôi mong muốn đóng góp một tiếng nói độc lập, giúp cho việc thực hiện các chương trình giảm nghèo hiệu quả hơn, đảm bảo đúng mục tiêu là cải thiện một cách bền vững đời sống của người nghèo. Nghiên cứu của Oxfam khuyến nghị các chương trình giảm nghèo cần cân nhắc lại các mục tiêu ưu tiên và đảm bảo phân bổ hợp lý các nguồn vốn đầu tư vào các lĩnh vực theo đúng nhu cầu của người dân,” bà Nguyễn Lê Hoa nhấn mạnh./.
Chương trình 30A là một sáng kiến trọng điểm về xóa đói giảm nghèo ở Việt Nam tại 64 huyện nghèo nhất Việt Nam được Chính phủ Việt Nam thông qua năm 2008. Trong khoảng thời gian từ năm 2009-2011, Việt Nam đã chi hơn 400 triệu USD cho chương trình này, trung bình mỗi huyện nhận được khoảng 2 triệu USD một năm. Bên cạnh khoản tiền nói trên, chương trình còn nhận được các nguồn lực hỗ trợ bổ sung từ các doanh nghiệp nhà nước./.