Doanh nghiệp nhà nước đang nắm giữ nguồn lực lớn về vốn, tài sản, công nghệ, nhân lực chất lượng cao, tuy nhiên kết quả hoạt động và đóng góp của khối doanh nghiệp này chưa tương xứng với tiềm năng, nhất là nguồn lực đang nắm giữ và thị trường đang chi phối.
Tại hội nghị “Đổi mới, nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp nhà nước” diễn ra ngày 24/3, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng cho rằng cần tiếp tục hoàn thiện đồng bộ pháp luật, cơ chế chính sách đảm bảo hiệu quả, hiệu lực để “cởi trói” doanh nghiệp nhà nước nhằm phát huy được lợi thế, khắc phục hạn chế, tận dụng cơ hội phát triển, hiện thực hóa vai trò, vị trí trong nền kinh tế.
Chưa thực hiện vai trò dẫn dắt
Theo báo cáo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, các doanh nghiệp 100% vốn nhà nước đang nắm giữ khoảng 7% tổng tài sản và 10% vốn chủ sở hữu của toàn thị trường. Hiện, doanh nghiệp nhà nước đóng vai trò chi phối trong một số ngành, lĩnh vực quan trọng, như dầu khí, điện lực, tài chính, ngân hàng, viễn thông, hạ tầng giao thông và sản xuất, cung ứng một số nguyên vật liệu đầu vào cơ bản cho nền nền kinh tế…
Tuy nhiên, hiệu quả sản xuất-kinh doanh của khối doanh nghiệp này chưa tương xứng với quy mô và tiềm năng. Cụ thể, tỷ suất lợi nhuận trước thuế trên vốn chủ sở hữu bình quân cả giai đoạn 2016-2020 chỉ nhỉnh hơn 10% và tỷ suất lợi nhuận trước thuế trên tổng tài sản bình quân là 4,87%.
Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng nhấn mạnh tuy đạt được nhiều kết quả quan trọng song khối doanh nghiệp nhà nước trong hoạt động chưa tương xứng với tiềm năng. Các tập đoàn, tổng công ty về cơ bản chưa thực hiện được vai trò dẫn dắt, tạo động lực đối với nền kinh tế. Hơn thế nữa, hiệu quả hoạt động của khu vực doanh nghiệp này có xu hướng giảm dần quy mô và tỷ lệ đóng góp ở tất cả các chỉ tiêu về hiệu quả trong giai đoạn 2016-2021.
“Các doanh nghiệp nhà nước nhìn chung đang có chỉ số nợ cao nhất trong các loại hình doanh nghiệp và chỉ hoạt động hiệu quả ở rất ít ngành, lĩnh vực có lợi thế tự nhiên như khai thác khoáng sản, dầu khí hoặc viễn thông, tài chính-ngân hàng,” ông Dũng cho biết.
Thực trạng, năng lực cạnh tranh, ứng dụng khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo của các doanh nghiệp nhà nước vẫn còn hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu là lực lượng nòng cốt của kinh tế nhà nước. Thêm vào đó việc thực hiện các dự án đầu tư mới của doanh nghiệp nhà nước không được thúc đẩy. Cụ thể, tính riêng 19 tập đoàn, tổng công ty thuộc Ủy ban quản lý vốn nhà nước và Tập đoàn Viettel (nơi nắm giữ đến gần 90% nguồn lực của khu vực doanh nghiệp nhà nước) chỉ triển khai thực hiện 3 dự án đầu tư nhóm A, trong đó có 2 dự án chuyển tiếp từ năm 2015 trở về trước và 1 dự án khởi công mới năm 2016.
Hội nghị “Đổi mới, nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp nhà nước”-ngày 24/3, (Ảnh: Dương Giang/TTXVN)Bộ trưởng cảnh báo “việc không tạo ra được năng lực tăng thêm sẽ dẫn đến trong 5 năm tới, đóng góp của khu vực doanh nghiệp nhà nước đối với nền kinh tế sẽ rất hạn chế và thực tế tỷ trọng đóng góp của doanh nghiệp này vào GDP mới là khoảng 29%.”
Đối với công tác tái cơ cấu toàn diện doanh nghiệp nhà nước, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng thẳng thắn chỉ ra vẫn mang tính hình thức, chủ yếu tập trung sắp xếp, cổ phần hóa, thoái vốn để có cơ cấu hợp lý hơn, chưa chú trọng thực hiện các định hướng, giải pháp đột phá về khoa học công nghệ. Trình độ quản trị của doanh nghiệp nhà nước tại Việt Nam vẫn còn rất thấp so với chuẩn mực quốc tế, do các tổng giám đốc (CEO) của chủ yếu thông qua cơ chế bổ nhiệm theo quy hoạch (mức lương và các chế độ đãi ngộ khác chưa gắn với hiệu quả công việc). Vì vậy, doanh nghiệp nhà nước hiệnthiếu tầm nhìn chiến lược để phát triển nhất là tham gia vào các chuỗi giá trị toàn cầu và vươn ra quốc tế.
“Cởi trói” cho doanh nghiệp nhà nước
Trong bối cảnh Chính phủ đang tiếp tục nỗ lực xây dựng các giải pháp thúc đẩy hoạt động của doanh nghiệp Việt Nam, Bộ trưởng cho rằng cần tiếp tục hoàn thiện đồng bộ pháp luật, cơ chế chính sách đảm bảo hiệu quả, hiệu lực để “cởi trói” doanh nghiệp nhà nước nhằm phát huy được lợi thế, khắc phục hạn chế, tận dụng cơ hội phát triển, hiện thực hóa vai trò, vị trí của doanh nghiệp nhà nước trong nền kinh tế.
Theo Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng, nhiệm vụ trọng tâm trong giai đoạn tới là tăng đầu tư, tăng đổi mới sáng tạo và áp dụng khoa học công nghệ, nâng cao hiệu quả hoạt động để doanh nghiệp nhà nước thực hiện vị trí, vai trò mở đường, dẫn dắt.
“Cần phải có tư duy: Doanh nghiệp nhà nước đầu đàn, dẫn dắt cần phải ‘nghĩ lớn, làm lớn,’ đầu tư các dự án quy mô lớn, có tính chất lan tỏa đối với nền kinh tế và các thành phần kinh tế khác,” Bộ trưởng Dũng nhấn mạnh.
Để làm được như vậy, ông Dũng cho rằng phải gắn phát triển doanh nghiệp nhà nước với thực hiện chiến lược phát triển ngành, lĩnh vực của nền kinh tế, cụ thể xác định rõ ngành, lĩnh vực then chốt phù hợp với định hướng phát triển bền vững của đất nước (như năng lượng tái tạo, công nghiệp công nghệ cao, kết cấu hạ tầng quan trọng của quốc gia…).
Bên cạnh đó, cần thay đổi nhận thức, quan điểm về cổ phần hóa, thoái vốn đầu tư nhà nước tại doanh nghiệp. Mục tiêu của cổ phần hóa, thoái vốn không phải là rút vốn nhà nước ra khỏi doanh nghiệp nhà nước, thu hẹp phạm vi, quy mô mà là tái cơ cấu lại danh mục đầu tư, nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả và giá trị đầu tư của nhà nước tại doanh nghiệp nói chung và của từng doanh nghiệp nhà nước nói riêng.
“Các bộ, ngành, địa phương, đặc biệt là Ủy ban quản lý vốn Nhà nước cần phải thay đổi cách thức làm việc, chủ động thực hiện đầy đủ và hiệu lực các quyền chủ sở hữu tại doanh nghiệp theo quy định pháp luật và thông lệ quốc tế; không can thiệp vào quá trình điều hành, quản trị kinh doanh tại doanh nghiệp,” người đứng đầu ngành Kế hoạch và Đầu tư trao đổi./.
Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, tổng tài sản của khối doanh nghiệp nhà nước (theo giá trị sổ sách năm 2021) tính toán sơ bộ khoảng 4 triệu tỷ đồng, theo đó quy mô tài sản bình quân đạt 4.100 tỷ đồng/doanh nghiệp và cao gấp 10 lần doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) và gấp 109 lần doanh nghiệp tư nhân trong nước. |
