Cao Thị Út, ở xã Tân Thành, huyện Kim Sơn (Ninh Bình) bị di chứng chất độc da cam từ người cha. (Ảnh: Nguyễn Thủy/TTXVN)Mới đây, Tòa án bang California, Mỹ đã ra phán quyết yêu cầu Công ty hóa chất Monsanto bồi thường 289 triệu USD cho ông Dewayne Johnson, người bị ung thư giai đoạn cuối do sử dụng thuốc Roundup của Monsanto để chăm sóc nhiều vườn trường học trong gần 30 năm qua.
Phán quyết này đã nhận được sự quan tâm đặc biệt của dư luận Mỹ bởi nó có ý nghĩa quan trọng đối với hàng nghìn vụ kiện tương tự chống lại công ty Monsanto.
Sự kiện này cũng được cho là sẽ tạo án lệ cho vụ kiện các công ty hóa chất Mỹ mà Hội Nạn nhân chất độc da cam/dioxin Việt Nam tiến hành, dù “đường đi” còn nhiều khó khăn.
Chờ thời cơ thuận lợi
Vụ kiện của ông Dewayne Johnson là vụ kiện đầu tiên nhằm vào sản phẩm của Monsanto ở Mỹ, mà bên nguyên là nạn nhân bị ung thư đã chiến thắng.
Tòa án bang California, Mỹ ra kết luận sản phẩm của Monsanto “góp phần đáng kể” gây ra tình trạng bệnh nghiêm trọng của nguyên đơn; Monsanto đã không có cảnh báo phù hợp về nguy cơ loại thuốc diệt cỏ Roundup có thể gây ung thư cho người dùng đã giúp củng cố niềm tin cho cuộc đấu tranh của các nạn nhân chất độc da cam/dioxin.
Ông Quách Thành Vinh, Trưởng Ban kiểm tra, Chủ nhiệm Văn phòng liên lạc Luật sư Mỹ, Chánh Văn phòng Trung ương Hội Nạn nhân chất độc da cam/dioxin Việt Nam, cho rằng trên thực tiễn, phán quyết của Tòa án bang California đã tạo ra cơ sở pháp lý tốt, làm căn cứ cho việc giải quyết các vụ kiện tương tự trong đó có vụ kiện của Hội Nạn nhân chất độc da cam/dioxin Việt Nam.
Từ sau vụ kiện vào năm 2004, đến nay Hội Nạn nhân chất độc da cam/dioxin Việt Nam vẫn chuẩn bị cho vụ kiện mới nhằm vào các công ty hóa chất của Mỹ.
Tuy nhiên, hiện phía Luật sư Mỹ giúp đỡ Việt Nam theo đuổi vụ kiện vẫn đang chờ thời cơ thuận lợi để nộp đơn ra tòa khởi kiện lần hai.
[Phán quyết về Monsanto tạo hy vọng cho vụ chất độc da cam Việt Nam]
Sở dĩ, cần có sự giúp đỡ của các Luật sư Mỹ vì đây là vụ kiện tập thể của các nạn nhân chất độc da cam/dioxin Việt Nam kiện các công ty hóa chất Mỹ, theo luật pháp Mỹ và được thụ lý bởi các thẩm phán là người Mỹ.
Đây được xem là khó khăn lớn nhất đối với các nạn nhân chất độc da cam/dioxin Việt Nam trong quá trình theo đuổi vụ kiện.
Luật sư Mỹ am hiểu luật pháp Mỹ, ủng hộ cuộc đấu tranh đòi công lý của nạn nhân chất độc da cam Việt Nam sẽ giúp đỡ tốt nhất cho vụ kiện này.
Ông Quách Thành Vinh cũng cho biết bên cạnh việc tiếp tục chuẩn bị cho vụ kiện, Hội Nạn nhân chất độc da cam/dioxin Việt Nam vẫn luôn tiến hành nhiều hình thức đấu tranh mới để giành công lý cho nạn nhân chất độc da cam Việt Nam.
Hội tiến hành vận động các nhà chính trị, khoa học có tiếng nói, nhân dân Mỹ và nhân dân tiến bộ trên thế giới ủng hộ, phối hợp với nạn nhân chất độc da cam Việt Nam; vận động các nghị sỹ Mỹ tiến bộ soạn thảo và trình Quốc hội Mỹ các dự luật yêu cầu Chính phủ Mỹ có trách nhiệm tẩy độc môi trường, hỗ trợ nạn nhân chất độc da cam Việt Nam; yêu cầu chính phủ Mỹ nhận trách nhiệm, tham gia khắc phục hậu quả chất độc da cam ở Việt Nam...
Hội Nạn nhân chất độc da cam/dioxin Việt Nam cũng kêu gọi các cá nhân có tiếng nói trên thế giới ủng hộ Hội Nạn nhân chất độc da cam/dioxin Việt Nam trên con đường đấu tranh vì công lý cho các nạn nhân chất độc da cam, buộc các công ty hóa chất của Mỹ phải bồi thường thiệt hại...
Kiên trì đấu tranh
Vụ kiện do Hội Nạn nhân chất độc da cam/dioxin Việt Nam đại diện các nạn nhân chất độc da cam Việt Nam kiện 37 công ty hóa chất của Mỹ năm 2004 đã bị 3 cấp tòa án Mỹ bác bỏ.
Luận điểm họ đưa ra là đây không phải là chất độc, không gây ảnh hưởng đến sức khỏe con người. Các công ty hóa chất chỉ sản xuất theo đơn đặt hàng của chính phủ Mỹ nhưng chính phủ có quyền miễn tố.
Các thẩm phán cũng cho rằng nguyên đơn Việt Nam chưa có đầy đủ bằng chứng khoa học chứng minh chất độc da cam gây ra các loại bệnh tật như trong đơn kiện, không có căn cứ pháp luật quốc tế…
Đáng mừng là đến thời điểm này, việc xác định bệnh tật mà nạn nhân mắc phải do chất độc da cam/dioxin đã rõ ràng hơn rất nhiều so với thời gian trước nhờ sự tiến bộ của khoa học.
Tại Mỹ, Viện Nghiên cứu Y học (Viện Hàn lâm Khoa học Mỹ) xác định 13 bệnh có liên quan đến các binh sỹ Mỹ trong thời gian chiến tranh tại Việt Nam. Tại Việt Nam cũng chứng minh 13 bệnh đó tồn tại trong cơ thể các nạn nhân chất độc da cam Việt Nam.
Ngoài ra, những nạn nhân này của Việt Nam mắc nhiều bệnh khác do tác động của chất độc dioxin lên hệ miễn dịch khiến tần suất mắc bệnh thông thường của nạn nhân chất độc da cam cũng cao hơn bình thường…
Trong khoảng thời gian từ 1961-1971, quân đội Mỹ đã phun rải khoảng 80 triệu lít chất độc hóa học, trong đó 61% là chất da cam, chứa 366kg dioxin xuống khoảng 3,06 triệu ha ở miền Nam Việt Nam.
Các nhà khoa học đã chứng minh chỉ cần 80gr dioxin đem hòa vào hệ thống cấp nước đã đủ giết chết toàn bộ dân một thành phố lớn khoảng 8 triệu người.
Chất độc da cam/dioxin đã làm cho 4,8 triệu người Việt Nam bị phơi nhiễm, hơn 3 triệu người là nạn nhân, đã có hàng triệu người đã chết, những người còn sống đang tiếp tục vật lộn với bệnh tật hiểm nghèo, dị dạng, dị tật. Di chứng chất độc da cam ở Việt Nam đã truyền đến thế hệ thứ 3, 4 của nạn nhân...
[Khảo sát thế hệ thứ ba nhiễm chất độc da cam trong năm 2018]
Dù phủ nhận tính độc hại của loại thuốc diệt cỏ đã rải xuống Việt Nam, nhưng tại Mỹ, một số công ty hóa chất nằm trong danh sách kiện của các nạn nhân Việt Nam đã bị buộc tội và chấp nhận bồi thường cho các cựu binh Mỹ - những người ngồi trên máy bay rải chất độc hoặc bị ảnh hưởng bởi chất độc rải xuống Việt Nam.
Tuy nhiên, với nạn nhân Việt Nam, phía các công ty hóa chất Mỹ vẫn im lặng.
Hiện nay, phía Mỹ đã thực hiện tẩy độc ở một số căn cứ quân sự trước đây như sân bay Đà Nẵng; cam kết tẩy độc sân bay Biên Hòa; thực hiện hỗ trợ nhân đạo cho người khuyết tật Việt Nam, trong đó có nạn nhân nhiễm chất độc da cam. Song những hỗ trợ và việc tẩy độc này vẫn chưa thể bù đắp được hậu quả to lớn, nỗi đau, mất mát mà chất độc da cam gây ra ở Việt Nam.
Cuộc đấu tranh đòi lại công bằng cho các nạn nhân chất độc da cam còn kéo dài, khó khăn, đầy gian khổ.
Hiện nay, những người trực tiếp chỉ huy rải chất độc da cam xuống Việt Nam đã không còn. Các công ty hóa chất của Mỹ vẫn né tránh trách nhiệm...
Các nạn nhân chất độc da cam Việt Nam bị ảnh hưởng do chất độc trong chiến tranh đang dần mất đi; điều kiện theo đuổi vụ kiện của họ cũng rất khó do vụ kiện có khả năng diễn ra lâu dài, chi phí lớn trong khi các nạn nhân da cam Việt Nam có hoàn cảnh rất khó khăn, sức khỏe yếu.
Ông Quách Thành Vinh, Trưởng Ban kiểm tra, Chủ nhiệm văn phòng liên lạc Luật sư Mỹ, Chánh Văn phòng Trung ương Hội Nạn nhân chất độc da cam/dioxin Việt Nam, nhấn mạnh đấu tranh giành công lý cho hàng triệu nạn nhân chất độc da cam Việt Nam là một nhiệm vụ cơ bản của Hội.
Vụ kiện các công ty hóa chất của Mỹ là một trong hoạt động cốt yếu để giành công lý cho nạn nhân nên chắc chắn Hội sẽ không rời bỏ vụ kiện. Dù lâu dài và khó khăn nhưng Hội Nạn nhân chất độc da cam/dioxin Việt Nam sẽ kiên trì đấu tranh đến cùng, cho đến khi công lý được thực thi./.
