Ngày 11/9, tại thành phố Quy Nhơn, Ủy ban nhân dân tỉnh Bình Định phối hợp vớiTrung tâm nghiên cứu bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc Việt Nam, đã tổ chứcHội thảo khoa học nghệ thuật Bài chòi.
Nhiều nghệ sỹ, nhà nghiên cứu hàng đầu trong lĩnh vực văn hóa dân gian đã đưađến nhiều kiến giải cho loại hình nghệ thuật dân gian độc đáo này, nhằm hướngtới đề nghị Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO)công nhận Bài chòi là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.
Xuất xứ Bài chòi
Bài chòi là loại hình sinh hoạt văn hóa, diễn xướng dân gian phổ biến ở các tỉnhNam–Ngãi-Bình-Phú (Quảng Nam–Đà Nẵng cũ, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Khánh cũ),tức Liên khu 5 cũ và là khu vực duyên hải Nam Trung bộ hiện nay.
Trong đó đáng kể nhất là khu vực từ Nam đèo Bình Đê đến Bắc đèo Cả, cũng là địagiới hoàn toàn của 2 tỉnh Bình Định, Phú Yên. Bên trong loại hình văn hóa nàychứa đựng nhiều nét đẹp văn hóa riêng biệt vùng miền và phát triển dần theo thờigian.
Giáo sư Hoàng Chương, Tổng giám đốc Trung tâm nghiên cứu bảo tồn và phát huy vănhóa dân tộc Việt Nam cho biết: “Trò chơi đánh Bài chòi do danh nhân Đào Duy Từdạy cho dân Bình Định lập chòi để bảo vệ nương rẫy. Những người canh chòi hátvới nhau để giải trí trong lúc thức suốt đêm, dần dần phát triển lên thành tròchơi 9 chòi gọi là đánh Bài chòi, sau này phát triển thêm một bước thành hội Bàichòi, Bài chòi chiếu, Bài chòi ghế, rồi lên dàn biểu diễn và đến bước phát triểnloại hình ca kịch Bài chòi hiện nay.”
Những kiến giải về xuất xứ của trò chơi dân gian Bài chòi trên được nhiều sựđồng tình bởi danh nhân Đào Duy Từ (1572–1634) là nhà văn hóa, quân sự kiệt xuấtdưới thời chúa Nguyễn Phúc Nguyên; cha ông là Đào Tá Hán -một xướng ca chuyênnghiệp.
Có thể thấy Bài chòi đã ra đời cách đây vài trăm năm và phát triển trong vòng100 năm trở lại đây, tương ứng với nghệ thuật Cải lương của Nam bộ.
Ban đầu, Bài chòi sử dụng hầu hết các làn điệu dân ca trong khu vực các tỉnhtrên như cổ bản, sàng sê, xuân nữ, hò quảng, lý thương nhau, nói lối... Đến khivở "Thoại Khanh–Châu Tuấn" của soạn giả Nguyễn Tường Nhẫn được chuyển thể từloại hình dân gian sang ca kịch Bài chòi, Bài chòi đã có bước phát triển mới, từdiễn xướng dân gian ngoài trời bước lên sân khấu.
Bài chòi cũng kết tinh các tinh túy văn hóa dân tộc theo lịch sử và chiều dàiđất nước từ Bắc vào Nam. Nó kế thừa nhiều hình thức diễn xướng dân gian khác rồiphát triển theo một hướng riêng bằng một hình thức riêng biệt.
Phó giáo sư-tiến sỹ Nguyễn Thị Mỹ Liêm, Phó Giám đốc Nhạc viện Thành phố Hồ ChíMinh cho rằng: “Cũng như Cải lương hoặc nhiều loại hình âm nhạc khác, Bài chòikế thừa nhiều giá trị văn hóa từ các loại hình âm nhạc, làn điệu dân gian khác,nhưng đã có đặc thù riêng biệt, hoàn toàn không lẫn và có một hướng đi nghệthuật của riêng mình.”
Bên trong 33 lá bài của Bài chòi còn thể hiện nhiều nét văn hóa các dân tộc khácnhau. Nhiều ý kiến cho rằng đó là sự giao lưu văn hóa, tạo nét hòa hiếu giữangười Việt với văn hóa các dân tộc Chăm, Bana...
Vào phía Nam, Phú Yên và Khánh Hòa có vai trò then chốt trong lịch sử khi lầnlượt được nhà Nguyễn dựng nên 2 dinh trấn biên trước khi đặt dinh trấn biên cuốicùng tại Biên Hòa (Đồng Nai).
Chung tay để Bài chòi trở thành di sản nhân loại
Giáo sư Hoàng Chương cho rằng: “Lâu nay, Bài chòi được xem là môn nghệ thuật dângian, nên việc tổ chức nghiên cứu khoa học về nó rất ít. Vì vậy, Bài chòi đãphát triển không theo nguyên lý, lý luận nào, những người hát Bài chòi hát dânca nhiều hơn là hát Bài chòi. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch có kế hoạch lập hồsơ đề nghị UNESCO công nhận Bài chòi là di sản phi vật thể của nhân loại; nênTrung tâm NCBT và PHVHDT Việt Nam cùng tỉnh Bình Định từng bước thực hiện cácnghiên cứu khoa học, tạo cơ sở để lập hồ sơ.”
Giáo sư Hoàng Chương nhấn mạnh không gian Bài chòi được xác định là các tỉnhduyên hải Nam Trung bộ. Các nhà nghiên cứu cần thống nhất Bình Định là địaphương xuất xứ, còn đang lưu giữ tất cả các hình thức Bài chòi từ xưa đến nay vàcả phát triển Bài chòi hiện đại.
Bình Định đang thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ của nghệ thuật Bài chòi. Ngoài cácđơn vị, đoàn hát Bài chòi chuyên nghiệp, Bình Định có nhiều câu lạc bộ, điểm hátBài chòi dân gian thường xuyên hoạt động.
Ông Mai Thanh Thắng - Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh Bình Định cho biết:“Bình Định đã và đang thúc đẩy sự phát triển của loại hình nghệ thuật này, chúngtôi đang xúc tiến việc đưa Bài chòi vào giảng dạy ngoại khóa ở các trường học,góp phần gìn giữ, phát triển loại hình này để hướng đến lập hồ sơ đề nghị Bàichòi là di sản phi vật thể của nhân loại.”
Ngày 10/9, Trung tâm nghiên cứu bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc Việt Namphối hợp với Ủy ban Nhân dân tỉnh Bình Định đã thành lập Trung tâm nghiên cứubảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc Việt Nam khu vực Nam Trung bộ tại thành phốQuy Nhơn. Đây là địa chỉ quy tụ tài năng, ý kiến để làm hồ sơ trình UNESCO bêncạnh các hoạt động nghiên cứu, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dântộc./.
Nhiều nghệ sỹ, nhà nghiên cứu hàng đầu trong lĩnh vực văn hóa dân gian đã đưađến nhiều kiến giải cho loại hình nghệ thuật dân gian độc đáo này, nhằm hướngtới đề nghị Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO)công nhận Bài chòi là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.
Xuất xứ Bài chòi
Bài chòi là loại hình sinh hoạt văn hóa, diễn xướng dân gian phổ biến ở các tỉnhNam–Ngãi-Bình-Phú (Quảng Nam–Đà Nẵng cũ, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Khánh cũ),tức Liên khu 5 cũ và là khu vực duyên hải Nam Trung bộ hiện nay.
Trong đó đáng kể nhất là khu vực từ Nam đèo Bình Đê đến Bắc đèo Cả, cũng là địagiới hoàn toàn của 2 tỉnh Bình Định, Phú Yên. Bên trong loại hình văn hóa nàychứa đựng nhiều nét đẹp văn hóa riêng biệt vùng miền và phát triển dần theo thờigian.
Giáo sư Hoàng Chương, Tổng giám đốc Trung tâm nghiên cứu bảo tồn và phát huy vănhóa dân tộc Việt Nam cho biết: “Trò chơi đánh Bài chòi do danh nhân Đào Duy Từdạy cho dân Bình Định lập chòi để bảo vệ nương rẫy. Những người canh chòi hátvới nhau để giải trí trong lúc thức suốt đêm, dần dần phát triển lên thành tròchơi 9 chòi gọi là đánh Bài chòi, sau này phát triển thêm một bước thành hội Bàichòi, Bài chòi chiếu, Bài chòi ghế, rồi lên dàn biểu diễn và đến bước phát triểnloại hình ca kịch Bài chòi hiện nay.”
Những kiến giải về xuất xứ của trò chơi dân gian Bài chòi trên được nhiều sựđồng tình bởi danh nhân Đào Duy Từ (1572–1634) là nhà văn hóa, quân sự kiệt xuấtdưới thời chúa Nguyễn Phúc Nguyên; cha ông là Đào Tá Hán -một xướng ca chuyênnghiệp.
Có thể thấy Bài chòi đã ra đời cách đây vài trăm năm và phát triển trong vòng100 năm trở lại đây, tương ứng với nghệ thuật Cải lương của Nam bộ.
Ban đầu, Bài chòi sử dụng hầu hết các làn điệu dân ca trong khu vực các tỉnhtrên như cổ bản, sàng sê, xuân nữ, hò quảng, lý thương nhau, nói lối... Đến khivở "Thoại Khanh–Châu Tuấn" của soạn giả Nguyễn Tường Nhẫn được chuyển thể từloại hình dân gian sang ca kịch Bài chòi, Bài chòi đã có bước phát triển mới, từdiễn xướng dân gian ngoài trời bước lên sân khấu.
Bài chòi cũng kết tinh các tinh túy văn hóa dân tộc theo lịch sử và chiều dàiđất nước từ Bắc vào Nam. Nó kế thừa nhiều hình thức diễn xướng dân gian khác rồiphát triển theo một hướng riêng bằng một hình thức riêng biệt.
Phó giáo sư-tiến sỹ Nguyễn Thị Mỹ Liêm, Phó Giám đốc Nhạc viện Thành phố Hồ ChíMinh cho rằng: “Cũng như Cải lương hoặc nhiều loại hình âm nhạc khác, Bài chòikế thừa nhiều giá trị văn hóa từ các loại hình âm nhạc, làn điệu dân gian khác,nhưng đã có đặc thù riêng biệt, hoàn toàn không lẫn và có một hướng đi nghệthuật của riêng mình.”
Bên trong 33 lá bài của Bài chòi còn thể hiện nhiều nét văn hóa các dân tộc khácnhau. Nhiều ý kiến cho rằng đó là sự giao lưu văn hóa, tạo nét hòa hiếu giữangười Việt với văn hóa các dân tộc Chăm, Bana...
Vào phía Nam, Phú Yên và Khánh Hòa có vai trò then chốt trong lịch sử khi lầnlượt được nhà Nguyễn dựng nên 2 dinh trấn biên trước khi đặt dinh trấn biên cuốicùng tại Biên Hòa (Đồng Nai).
Chung tay để Bài chòi trở thành di sản nhân loại
Giáo sư Hoàng Chương cho rằng: “Lâu nay, Bài chòi được xem là môn nghệ thuật dângian, nên việc tổ chức nghiên cứu khoa học về nó rất ít. Vì vậy, Bài chòi đãphát triển không theo nguyên lý, lý luận nào, những người hát Bài chòi hát dânca nhiều hơn là hát Bài chòi. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch có kế hoạch lập hồsơ đề nghị UNESCO công nhận Bài chòi là di sản phi vật thể của nhân loại; nênTrung tâm NCBT và PHVHDT Việt Nam cùng tỉnh Bình Định từng bước thực hiện cácnghiên cứu khoa học, tạo cơ sở để lập hồ sơ.”
Giáo sư Hoàng Chương nhấn mạnh không gian Bài chòi được xác định là các tỉnhduyên hải Nam Trung bộ. Các nhà nghiên cứu cần thống nhất Bình Định là địaphương xuất xứ, còn đang lưu giữ tất cả các hình thức Bài chòi từ xưa đến nay vàcả phát triển Bài chòi hiện đại.
Bình Định đang thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ của nghệ thuật Bài chòi. Ngoài cácđơn vị, đoàn hát Bài chòi chuyên nghiệp, Bình Định có nhiều câu lạc bộ, điểm hátBài chòi dân gian thường xuyên hoạt động.
Ông Mai Thanh Thắng - Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh Bình Định cho biết:“Bình Định đã và đang thúc đẩy sự phát triển của loại hình nghệ thuật này, chúngtôi đang xúc tiến việc đưa Bài chòi vào giảng dạy ngoại khóa ở các trường học,góp phần gìn giữ, phát triển loại hình này để hướng đến lập hồ sơ đề nghị Bàichòi là di sản phi vật thể của nhân loại.”
Ngày 10/9, Trung tâm nghiên cứu bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc Việt Namphối hợp với Ủy ban Nhân dân tỉnh Bình Định đã thành lập Trung tâm nghiên cứubảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc Việt Nam khu vực Nam Trung bộ tại thành phốQuy Nhơn. Đây là địa chỉ quy tụ tài năng, ý kiến để làm hồ sơ trình UNESCO bêncạnh các hoạt động nghiên cứu, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dântộc./.
Ly Kha (TTXVN)