Độc đáo phương pháp làm đường phên thủ công nơi vùng cao

Nhiều người trẻ tuổi có lẽ đã không còn biết cách làm đường phên thủ công công phu như ông cha trước đây, nhưng với một số gia đình nơi vùng cao Lai Châu thì phương pháp này vẫn còn hiện hữu.

Mía lau ít nước nhưng có tỷ lệ đường cao, dai, cứng nên dễ ép hơn các loại mía khác. (Ảnh: Nguyễn Công Hải/Vietnam+)

Cây mía sau khi ép hết nước vẫn còn nguyên hình dáng. (Ảnh: Nguyễn Công Hải/Vietnam+)

Cả gia đình cùng trâu phối hợp nhịp nhàng ép mía. (Ảnh: Nguyễn Công Hải/Vietnam+)

Khâu ép mía quan trọng nhất là “đầu vào.” (Ảnh: Nguyễn Công Hải/Vietnam+)

Khâu ép mía quan trọng nhất là “đầu vào.” (Ảnh: Nguyễn Công Hải/Vietnam+)

Đón lõng xác mía để gọn gàng còn ép lại lần hai, lần ba. (Ảnh: Nguyễn Công Hải/Vietnam+)

Nước mía chảy ra giữa khe hai trụ chính. (Ảnh: Nguyễn Công Hải/Vietnam+)

Nước mía được đổ vào can đưa về nhà nấu. (Ảnh: Nguyễn Công Hải/Vietnam+)

Trước khi nấu, nước mía được lọc cẩn thận. (Ảnh: Nguyễn Công Hải/Vietnam+)

Trong khi nấu, nước mía được đảo cho sôi đều giữa các vạc đựng. (Ảnh: Nguyễn Công Hải/Vietnam+)

Mẻ đường đã “lấy” xong, khuấy lên cho nhanh nguội. (Ảnh: Nguyễn Công Hải/Vietnam+)

Đường được đổ ra khuôn. (Ảnh: Nguyễn Công Hải/Vietnam+)

Thành phẩm đường phên chuẩn. (Ảnh: Nguyễn Công Hải/Vietnam+)

Thành phẩm đường phên chuẩn. (Ảnh: Nguyễn Công Hải/Vietnam+)

Chỉ chờ đường vào khuôn, là trẻ con tranh nhau vét vạc. (Ảnh: Nguyễn Công Hải/Vietnam+)

Đến nay, cách làm đường phên bằng phương pháp thủ công ở hầu khắp các nơi đã đi vào dĩ vãng. Đối với nhiều người, nhất là những người trẻ tuổi có lẽ đã không còn biết cách làm đường phên thủ công công phu như ông cha trước đây, nhưng với một vài gia đình người Mông ở bản Phìn Ngan Lao Chải, xã vùng cao Tả Lèng, huyện Tam Đường (Lai Châu), cách làm đường thủ công này vẫn còn hiện hữu.

Gia đình anh Hảng A Tàng, người Mông, vẫn thường làm đường phên thủ công để dùng trong sinh hoạt hằng ngày. Anh Hảng A Tàng, 28 tuổi, cho biết từ nhỏ đến nay, mỗi năm một lần, cứ gần giáp tết, gia đình anh lại làm đường kiểu này, vì gia đình còn nghèo chưa mua được máy ép mía và cũng đã quen ăn loại đường này nên năm nào cũng làm.

Trong các công đoạn làm đường phên, ép mía lấy nước là kỳ công nhất. Để ép được mía, theo anh Tàng, phải cần ít nhất từ ba đến bốn người lớn và một con trâu khỏe, cùng phối hợp nhịp nhàng, để vận hành bộ trụ ép mía.

Ông Lò Văn Chiến, 75 tuổi, nhà sưu tầm, nghiên cứu văn hóa dân gian, ở bản Duy Phong, xã San Thàng, thành phố Lai Châu (Lai Châu) cho biết, trước đây ở Lai Châu, không chỉ người Mông mà cả người dân tộc Pú Nả, Giáy… đều làm đường phên thủ công như nhà anh Tàng, nhưng từ năm 1990 trở về đây, cách làm này bắt đầu giảm dần, đến nay đã trở thành “của hiếm.”

Ông Chiến kể, cả vùng này trước đây bạt ngàn mía, nhiều nhà làm đường thủ công không chỉ để dùng mà còn để bán. Có nhà làm nhiều, ép mía cả tháng mới xong. Giống mía ép thủ công là mía lau, thân giống thân cây lau, có đặc điểm thân cứng, dai, dễ ép. So với nhiều loại mía hiện nay thì mía lau ngọt hơn, tuy ít nước nhưng khi nấu lên, cô lại tỷ lệ đường nhiều hơn và để được lâu hơn.

Ông Lò Văn Chiến cho rằng, kỹ thuật làm đường phên thủ công không khó nhưng quan trọng phải biết "lấy" vừa tầm. Nếu "lấy" quá non, đường không để được lâu. Nếu "lấy" quá già, đường sẽ nhẹ, bán sẽ bị thiệt. Người dân vùng cao làm đường phên thủ công chỉ có nước mía ninh lên mà thành. Đến nay có nơi người ta làm đường phên bằng máy, để bán, cho cả ít vôi vào, để tẩy, đường nhìn đẹp, vàng óng nhưng khi ăn thì hơi chát./.

(Vietnam+)