Theo Bộ Tài nguyên và Môi trường, dự báo đến năm 2030 nhu cầu sử dụng nước cho các ngành chiếm khoảng 122,47 tỷ m3/năm. Thế nhưng việc phát triển "nóng" đô thị, xả nước thải công nghiệp chưa qua xử lý, sử dụng phân bón và thuốc trừ sâu trong nông nghiệp,… đang gây áp lực lớn đối với các lưu vực sông; ảnh hưởng tới nguồn nước sạch, nhất là tại các đô thị lớn.
Trước thực tế đó, nhiều ý kiến cho rằng để 100% người dân được sử dụng nước sạch, Việt Nam sẽ cần phải đầu tư nguồn tài chính lên tới khoảng 20-30 tỷ USD mới đáp ứng đủ tất cả yêu cầu về cấp thoát nước (bao gồm cả các dự án cung cấp nước sạch, xử lý nước thải sinh hoạt và công nghiệp).
Phát triển “nóng” co hẹp hạ tầng
Chủ tịch Hiệp hội Cấp thoát nước Việt Nam Nguyễn Ngọc Điệp nhấn mạnh Việt Nam là quốc gia dồi dào nước nhưng đang phải đối mặt với nhiều thách thức bởi biến đổi khí hậu, dẫn tới tình trạng xâm nhập mặn, lũ lụt, khô hạn.
Tình trạng sử dụng nước trong sản xuất nông nghiệp cùng với hàng nghìn con đập thủy lợi, thủy điện vốn bảo đảm an ninh nguồn nước cũng đang đặt ra không ít thách thức, bởi sự xuống cấp, tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn.
Năm 2024: Bộ TNMT đẩy mạnh Chuyển đổi Số, quản trị thông minh tài nguyên nước
Năm 2024, Bộ Tài nguyên và Môi trường sẽ duy trì vận hành hệ thống giám sát trực tuyến khai thác sử dụng nước đối với khoảng 600 công trình; thúc đẩy việc xây dựng Bản đồ Số dự báo cảnh báo hạn hán...
Đáng chú ý là tình trạng ô nhiễm nguồn nước gây ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng, làm giảm sự phát triển kinh tế-xã hội. Trong khi đó, phần lớn nước thải của Việt Nam chưa được xử lý trước khi thải ra ngoài môi trường.
Ngoài ra, vấn đề ngập lụt đô thị, nhất là ở các đô thị lớn như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng hay Vinh, Đà Lạt... cũng đã trở thành vấn đề lớn. Thực tế những năm gần đây cho thấy mỗi khi mưa xuống, nhiều tuyến đường tại Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh lại bị “nhấn chìm” trong biển nước. Trong rất nhiều bản tin được Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia cũng luôn lưu ý tới thông tin "cảnh báo ngập lụt tại các đô thị."
Cũng theo ông Điệp, Việt Nam hiện có 750 nhà máy xử lý nước sạch với tổng công suất hơn 1 triệu m3/ngày đêm. Tỷ lệ dân cư đô thị được sử dụng nước sạch đạt hơn 92%.
Về nước thải, cả nước có gần 410 khu công nghiệp đang sử dụng và xử lý nước thải với công suất 400.000 m3/ngày đêm; có 71 doanh nghiệp thoát nước, xử lý nước thải với 82 nhà máy xử lý nước thải với công suất thiết kế 1 triệu m3/ngày đêm, nhưng hiện mới sử dụng khoảng 700.000 m3/ngày đêm.
Bên cạnh đó, cả nước hiện có khoảng 80 dự án xử lý nước thải với công suất hơn 2 triệu m3/ngày đêm cũng đang được triển khai. Tuy nhiên, tỷ lệ thu gom nước thải trên thực tế mới chỉ đạt khoảng 60%, tỷ lệ xử lý chỉ đạt 17%.
Giáo sư Nguyễn Việt Anh - Viện trưởng Khoa học và Kỹ thuật môi trường (Trường Đại học Xây dựng) cũng nhấn mạnh ngành nước Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức. Một trong số các thách thức chính là việc phát triển đô thị quá nhanh, quá “nóng” khiến hạ tầng không theo kịp, dẫn tới các dịch vụ thiết yếu về nước chưa đáp ứng yêu cầu.
Thách thức tiếp theo là biến đổi khí hậu. Dẫn chứng thực tế tại khu vực Đồng bằng sông Cửu Long, ông Việt Anh cho biết để ứng phó, nhiều tỉnh trong vùng đang phải lắp đặt công trình thu nước chạy ngược lên thượng lưu, xa hàng chục km, vượt ra ngoài ranh giới của tỉnh.
“Do đó, nhiều địa phương phải mang nước từ nơi khác đến cấp cho sản xuất nông nghiệp và nước sinh hoạt. Điều này cho thấy thách thức về biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt và hiện hữu,” ông Việt Anh nói và cho rằng cần tìm kiếm những giải pháp mới cho vấn đề hạn hán, xâm nhập mặn.
Ngoài ra về nguồn lực, nhất là với lĩnh vực nước thải, Viện trưởng Khoa học và Kỹ thuật môi trường cho rằng Việt Nam vẫn trông chờ vào vốn ODA, trong khi lĩnh vực này chưa hấp dẫn được khối tư nhân tham gia vì lợi nhuận thấp, mặc dù mang lại lợi ích cho xã hội, cộng đồng.
Cần thu hút đầu tư tư nhân
Trước thực tế nêu trên, Chủ tịch Hiệp hội Cấp thoát nước Việt Nam Nguyễn Ngọc Điệp nhấn mạnh để 100% người dân được sử dụng nước sạch, Việt Nam sẽ phải đầu tư lớn với số tiền khoảng 9 tỷ USD đến 2030.
Tuy nhiên ông Điệp cũng lưu ý khoản đầu tư trên là vấn đề “rất thách thức” với Việt Nam khi các nguồn lực đầu tư còn hạn chế.
Trong khi đó, theo Giáo sư Nguyễn Việt Anh - Viện trưởng Khoa học và Kỹ thuật môi trường, với những thách thức về tài nguyên nước hiện nay, trong 10 năm tới, ngành nước Việt Nam cần huy động đầu tư khoảng 20-30 tỷ USD mới đáp ứng đủ tất cả yêu cầu về cấp thoát nước, bao gồm cả các dự án cung cấp nước sạch, xử lý nước thải sinh hoạt và công nghiệp.
Với nhu cầu đó, Giáo sư Nguyễn Việt Anh kiến nghị các nhà quản lý cần đánh giá đúng giá trị của nước để đưa ra khung chính sách phù hợp cũng như cần tư nhân hóa, huy động nguồn lực đầu tư hạ tầng lĩnh vực này.
Chia sẻ từ kinh nghiệm của quốc tế, Chuyên gia kinh tế cấp cao ngành nước của Ngân hàng thế giới (WB) - bà Halla Maher Qaddumi cho biết ngân hàng này đã tiến hành phân tích mối gia tăng và đe dọa liên quan đến nguồn nước có thể làm giảm 6% GDP của Việt Nam mỗi năm từ nay đến năm 2035.
“Dự báo của chúng tôi sẽ thành hiện thực nếu Việt Nam không có bước khắc phục, quyết định ngay lập tức với những thách thức về nguồn nước như quá ít, quá bẩn, quá nhiều và vấn đề liên quan đến điều phối ngành nước cũng như cơ sở hạ tầng cũ thiếu thốn,” bà Halla Maher Qaddumi nhấn mạnh.
Để giải quyết vấn đề trên, bà Halla Maher Qaddumi cho rằng Việt Nam cần thu hút đầu tư từ khối tư nhân để cập nhật, xây dựng hệ thống hạ tầng mới thay cho hệ thống cũ, lạc hậu đang hiện hữu là vấn đề cần thiết.
“Tuy nhiên để thu hút được nguồn lực từ tư nhân, Chính phủ Việt Nam cần có cơ chế chính sách tài chính mạnh mẽ, có khung pháp lý rõ ràng và cần thiết có thể cải cách thể chế,” vị chuyên gia WB khuyến nghị./.