Ngôi đình làng Diềm ở xã Hòa Long, thành phố Bắc Ninh là một trong những điểm đến thu hút du khách khi đến với tỉnh Bắc Ninh, bởi nơi đây lưu giữ một kiệt tác của nghệ thuật chạm khắc trên gỗ - bức cửa võng đình Diềm.
Được xây dựng năm 1692, đình làng Diềm thờ Đức thánh Tam Giang là hai anh em Trương Hống và Trương Hát, những người có công theo Triệu Việt Vương đánh giặc Lương vào thế kỷ thứ VI.
Tháng 1/2020, bức cửa võng đình Diềm đã chính thức được công nhận là Bảo vật Quốc gia.
Đình làng Diềm có kiến trúc đặc trưng của đình làng Bắc Bộ, bao gồm nhà tiền tế, đại đình. Với 4 mái cong được xây dựng theo kiến trúc truyền thống, phía ngoài, trừ hình rồng vờn mây được chạm ở các đầu mái cong, tất cả phần khung gỗ còn lại của khung đình đều được bào trơn, soi gờ chỉ chạy thẳng.
Bước vào cửa đình, ai cũng sửng sốt khi đập vào mắt là hình ảnh bức cửa võng hoành tráng, lộng lẫy và được chạm khắc công phu, cầu kỳ, có một không hai.
Bức cửa võng đình Diềm có tuổi đời hơn 300 năm, nằm trong tòa đại đình. Trải dài suốt từ trên mái ở độ cao khoảng 7m xuống sát nền đình, cửa võng rộng 3,9m, toàn bộ được sơn son, thiếp vàng rực rỡ không một mảng trơn trống.
Cửa võng gồm 4 tầng lớn đều được chạm khắc hết sức công phu, sống động, tạo nên một tác phẩm nghệ thuật hoành tráng nhưng vô cùng tinh tế.
[Hải Phòng có hiện vật được Thủ tướng công nhận là Bảo vật quốc gia]
Các tầng cửa võng đình Diềm được trang trí các chủ đề khác nhau ở mỗi tầng, tuy phân ra các tầng, mảng riêng nhưng giữa chúng lại có mối liên kết hài hòa, uyển chuyển. Tầng nào của cửa võng cũng được chạm khắc cầu kỳ, tinh tế với nhiều hình khối nghệ thuật, biểu tượng tứ linh Long-Ly-Quy-Phượng và những đề tài mang tính chất nhân sinh cao đẹp, đề cao cuộc sống con người lao động và tinh thần dân chủ, cũng như khát vọng phồn thực, mong muốn sự sinh sôi nảy nở của con người trong cuộc sống,… Từng mảng nhỏ đều được trang trí đục đẽo tỉ mỉ, kỹ lưỡng qua đó càng nổi bật, thu hút sự chú ý của du khách.
Lớp trên cùng áp mái có trạm hình mặt trời, mây vờn. Phần kế tiếp được trang trí tinh tế với điểm nhấn là bốn bức tượng cô tiên vén mây nhìn xuống. Tầng tiếp theo được sơn son thiếp vàng lộng lẫy, nổi bật nhất của cửa võng với nhiều khối hình rồng được chạm khắc chìm nổi vô cùng hút mắt. Tầng cuối cùng của cửa võng vòng ôm trọn nhang án. Mang màu gỗ mộc mặc nhưng đây lại nơi rất thu hút người xem với những hình linh vật kỳ lạ và sinh động.
Trong số hàng trăm linh vật chạm khắc trên cửa võng, người xem có thể chỉ nhìn ra duy nhất hình con rùa, còn lại có thể mặc sức tưởng tượng. Lạ hơn, người xưa còn chạm nổi hình một cô thôn nữ yểu điệu trên bức cửa võng.
Mỗi tầng trang trí với các chủ đề khác nhau, nhưng tất cả các tầng lại có mối liên kết hài hòa, uyển chuyển, mang vẻ đẹp nhân sinh, đề cao cuộc sống con người lao động và tinh thần dân chủ cũng như khát vọng phồn thực, mong muốn sự sinh sôi nảy nở của con người trong cuộc sống.
Cửa võng đình Diềm là hiện vật gốc độc bản, có giá trị kỹ thuật, mỹ thuật tiêu biểu nhất so với các cửa võng hiện còn trên đất nước Việt Nam, minh chứng cho kỹ thuật chạm khắc gỗ tinh xảo, độc đáo tiêu biểu nhất của nghệ thuật thời Lê Trung hưng.
Đây là tác phẩm nghệ thuật điêu khắc gỗ có kết cấu phức tạp, cầu kỳ; bố cục tạo hình cân đối hài hòa thể hiện trình độ rất cao về thẩm mỹ, thể hiện hoa văn vừa chân thực, nhưng rất sống động trong việc thể hiện cảnh sinh hoạt đời thường của người dân.
Nét nổi trội của cửa võng đình Diềm không chỉ về kích thước hay về kỹ thuật chạm khắc, mà còn thể hiện ở từng chi tiết, chủ đề trang trí sinh động, độc đáo. Cửa võng đình Diềm đại diện cho đỉnh cao nghệ thuật chạm khắc gỗ kết hợp sơn son thếp vàng thời Lê Trung hưng.
Nằm trong quần thể danh thắng cổ kính, thâm nghiêm của một ngôi làng cổ bên bờ sông Như Nguyệt thuộc đất Thủy tổ Quan họ, di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia đình Diềm cùng với những cổ vật, bảo vật giàu giá trị đã hội tụ, kết tinh vẻ đẹp văn hóa đặc trưng của miền đất nghìn năm văn hiến Bắc Ninh-Kinh Bắc và là một trong những kho báu di sản văn hóa tinh thần quý giá của quê hương, dân tộc./.