Với gần một nửa dự án “vượt rào” trên tổng số 65 dự án sản xuất thép đã và sẽ đivào sản xuất, quy hoạch ngành thép đang trong tình trạng “mở đến vỡ kế hoạch” vàhệ lụy mang lại sẽ không chỉ dừng lại ở tình trạng “bội thực thép”. Lúc này, cácgiải pháp “rắn” đưa ra cũng khó lòng xoay chuyển tình thế.
Hệ lụy đã được cảnh báo
Ngay từ đầu năm 2008, tức là chỉ sau vài tháng Quy hoạch phát triển ngành thépgiai đoạn 2007 đến 2015 được Chính phủ phê duyệt, những cảnh báo về tình trạngdư thừa công suất thép trong nước, mất cân bằng cung cầu thép, mất cân bằng vềnăng lượng và cơ sở hạ tầng, lãng phí vốn đầu tư xã hội, ô nhiễm môi trường...đã được nhiều chuyên gia giàu kinh nghiệm “làm thép” liên tục nhắc đến trên cácphương tiện thông tin đại chúng.
Theo Phó chủ tịch Hiệp hội Thép Việt Nam (VSA) Nguyễn Tiến Nghi, từ khi quyhoạch thép được phê chuẩn đến nay, VSA đã có một loạt công văn gửi Chính phủ, BộCông Thương cảnh báo về tình trạnh này.
Nhưng năm này qua năm khác, tình trạng đầu tư tràn lan, theo phong trào trongngành thép vẫn không thay đổi. Ngay cả khi Bộ Công Thương vào cuộc và Chính phủđã có văn bản ngày 19/3/2009 chỉ đạo tạm dừng cấp phép dự án thép thông thườngthì “cơn sốt nhà nhà làm thép, tỉnh tỉnh làm thép” không vì thế mà hạ nhiệt.
Tính đến nay, cả nước có tới 30 tỉnh, thành có dự án sản xuất gang thép, trongđó, Bà Rịa-Vũng Tàu có tới 15 dự án, Hải Phòng 9 dự án; Phú Thọ và Hà Tĩnh có 4dự án; các tỉnh có 3 dự án là Thái Nguyên, Hải Dương, Đà Nẵng, Thanh Hóa, HưngYên...
Hiện VSA hết sức lo ngại bởi ngành sản xuất thép trong nước đang phải đối mặtvới sức ép cạnh tranh khốc liệt không chỉ đến từ khu vực ASEAN (với mức thuếsuất nhập khẩu thép là 0%) và từ cường quốc sản xuất thép Trung Quốc (với nănglực sản xuất thép lớn nhất thế giới) mà còn từ chính nội bộ các doanh nghiệp sảnxuất trong nước.
Trong khi nhu cầu tiêu thụ các sản phẩm thép hàng tháng, hàng năm hiện chỉ đạttrên 60% công suất sản xuất thì việc nhiều doanh nghiệp sản xuất và kinh doanhthép trong nước khốn đốn, thậm chí trên bờ vực phá sản khi giá thép thế giới“nóng lạnh” thất thường như thời gian vừa qua chính là minh chứng rõ nét nhất.
Vì vậy, để xảy ra tình trạng “mở đến vỡ kế hoạch” rồi mới thực thi những giảipháp “rắn” như đình chỉ, rút giấy phép đầu tư hoặc chuyển đổi chủ đầu tư đối vớicác dự án “vượt rào” hoặc kém hiệu quả như đề nghị mới đây Bộ Công Thương là rấtkhó thực hiện bởi hầu hết các dự án này đã đi vào sản xuất hoặc chuẩn bị hoànthành.
“Ngăn thì phải ngăn từ lúc cấp phép. Còn bây giờ, theo sự phân cấp của Chínhphủ, các địa phương có quyền cấp phép cho các dự án có quy mô dưới 1.500 tỷđồng. Vì vậy, cũng không thể trách các doanh nghiệp làm thép khi họ có giấy phépđầu tư của tỉnh,” ông Nghi nói.
Siết lại kỷ cương
Mặc dù là Phó Chủ tịch VSA nhưng bản thân ông Nghi cũng không hiểu hết thực chấtcủa quy trình cấp phép đầu tư vào ngành thép ở Việt Nam. Thông thường, ở cácnước trên thế giới, sau khi nhận được sự đồng ý trên nguyên tắc lập dự án đầutư, nhà đầu tư sẽ lập dự án đầy đủ trình lên cơ quan có thẩm quyền xem xét. Sauđó, cơ quan có thẩm quyền sẽ triệu tập các bộ, ngành liên quan, hiệp hội thépnghiên cứu phản biện. Dự án cũng được một cơ quan tư vấn độc lập đánh giá vềtính khả thi.
Cuối cùng, dự án sẽ được trình lên cơ quan có thẩm quyền hoặc Chính phủ hoặcQuốc hội xem xét ra quyết định dựa trên các đánh giá về tính khả thi của dự ánvà dựa trên năng lực về tài chính, công nghệ và kinh nghiệm làm thép thực sự củachủ đầu tư.
Tuy nhiên, việc cấp phép đầu tư vào ngành thép ở Việt Nam không theo quy trìnhnày. Về phía VSA, mặc dù có chức năng tư vấn phản biện cho các dự án thép nhưnglại chưa từng được các cơ quan chức năng “tạo điều kiện” cho hiệp hội thực hiệnchức năng này.
Hai dự án sản xuất thép cán nóng ở khu công nghiệp Vũng Áng-Hà Tĩnh là ví dụ rõnét nhất. Dự án Liên hợp thép liên doanh giữa Tập đoàn Tata (Ấn Độ) và Tổng Côngty Thép Việt Nam tổng mức đầu tư 5 tỷ USD được Bộ Công Thương đánh giá là khảthi, đã hoàn thành luận chứng kinh tế FS và trình xin giấy chứng nhận đầu tư từtháng 6/2008 nhưng đến nay vẫn chưa được cấp phép.
Trong khi đó, vị trí dự kiến xây dựng nhà máy của Tata lại được tỉnh Hà Tĩnh cấpphép cho Dự án khu liên hợp thép Formosa của Đài Loan tổng vốn đầu tư 7,9 tỷUSD.
Điều đáng nói là Formosa vào sau và chủ đầu tư Formosa lại không có kinh nghiệm“làm thép” theo như đánh giá của nhiều chuyên gia luyện kim.
Cũng chính bởi những hạn chế trong quy trình cấp phép và điều kiện cấp phép nênmột dự án có quy mô lớn lên tới 9,8 tỷ USD là dự án Khu liên hợp Thép Cà Ná-NinhThuận đã được giao cả cho chủ đầu tư Tập đoàn Công nghiệp Tàu thủy Việt Nam(Vinashin) sau khi Tập đoàn Lions (Malaysia) rút khỏi dự án.
Trong khi đó, Vinashin chỉ là tập đoàn đóng tàu và ít kinh nghiệm làm thép. Vìvậy, không có gì là khó hiểu khi dự án đã động thổ từ năm 2009 nhưng đến nay vẫnkhông thể triển khai.
Theo ông Nghi, các dự án lớn đã như vậy, các dự án quy mô dưới 1.500 tỷ đồngđược các địa phương cấp phép lại càng không theo các quy định đã có. Với sức épchuyển đổi cơ cấu kinh tế, nhiều địa phương đã “cố đấm” làm thép mà không cầnquan tâm đến các điều kiện cần thiết.
Ngoại trừ 2 dự án của Thép Việt và Thép Miền Nam đầu tư lò điện có công suất 70tấn/mẻ của Italy thì hầu hết các dự án thép hiện nay đều sử dụng những công nghệvà thiết bị của Trung Quốc đã thải loại, do đó khó lòng đáp ứng các điều kiệnnhư tiết kiệm năng lượng, bảo vệ môi trường...
Về phía cơ quan quản lý nhà nước, trong một trả lời phỏng vấn gần đây với báochí, đại diện của Bộ Công Thương đã thừa nhận sự phối hợp quản lý giữa sở côngthương, địa phương với ban quản lý các khu công nghiệp chưa đồng bộ, chặt chẽvới nhau.
Vì vậy, mặc dù Bộ Công Thương đã nhiều lần gửi công văn về các các địa phươngyêu cầu báo cáo việc cấp phép sản xuất thép nhưng trên thực tế có rất ít địaphương thực hiện hoặc thực hiện nhưng báo cáo không đúng thực tế.
Trước tình trạng quy hoạch ngành thép “mở đến vỡ kế hoạch” như hiện nay, Bộ CôngThương khẳng định sẽ rà soát kỹ lưỡng và tiến hành khảo sát thực tế các dự án,chứ không chỉ dựa trên báo cáo của địa phương.
Bộ Công Thương cũng sẽ xem xét một số dự án “vượt rào” nhưng có khả năng sảnxuất những mặt hàng thép trong nước chưa sản xuất được như thép cán tấm nóng,thép hình, phôi, sắt xốp, gang... để đưa vào quy hoạch ngành thép bởi xét đếncùng, tính hiệu quả của dự án là quan trọng nhất chứ không phải vấn đề tại saocó quá nhiều dự án thép.
Trong khi những tranh luận xung quanh độ “mở” của quy hoạch ngành thép vẫn chưadừng lại thì VSA vẫn tiếp tục cảnh báo Bộ Công Thương cần siết chặtlại kỷ cương trong đầu tư ngành thép nếu không muốn nhận thêm bài học cay đắngvề đầu tư tràn lan, kém hiệu./.
Hệ lụy đã được cảnh báo
Ngay từ đầu năm 2008, tức là chỉ sau vài tháng Quy hoạch phát triển ngành thépgiai đoạn 2007 đến 2015 được Chính phủ phê duyệt, những cảnh báo về tình trạngdư thừa công suất thép trong nước, mất cân bằng cung cầu thép, mất cân bằng vềnăng lượng và cơ sở hạ tầng, lãng phí vốn đầu tư xã hội, ô nhiễm môi trường...đã được nhiều chuyên gia giàu kinh nghiệm “làm thép” liên tục nhắc đến trên cácphương tiện thông tin đại chúng.
Theo Phó chủ tịch Hiệp hội Thép Việt Nam (VSA) Nguyễn Tiến Nghi, từ khi quyhoạch thép được phê chuẩn đến nay, VSA đã có một loạt công văn gửi Chính phủ, BộCông Thương cảnh báo về tình trạnh này.
Nhưng năm này qua năm khác, tình trạng đầu tư tràn lan, theo phong trào trongngành thép vẫn không thay đổi. Ngay cả khi Bộ Công Thương vào cuộc và Chính phủđã có văn bản ngày 19/3/2009 chỉ đạo tạm dừng cấp phép dự án thép thông thườngthì “cơn sốt nhà nhà làm thép, tỉnh tỉnh làm thép” không vì thế mà hạ nhiệt.
Tính đến nay, cả nước có tới 30 tỉnh, thành có dự án sản xuất gang thép, trongđó, Bà Rịa-Vũng Tàu có tới 15 dự án, Hải Phòng 9 dự án; Phú Thọ và Hà Tĩnh có 4dự án; các tỉnh có 3 dự án là Thái Nguyên, Hải Dương, Đà Nẵng, Thanh Hóa, HưngYên...
Hiện VSA hết sức lo ngại bởi ngành sản xuất thép trong nước đang phải đối mặtvới sức ép cạnh tranh khốc liệt không chỉ đến từ khu vực ASEAN (với mức thuếsuất nhập khẩu thép là 0%) và từ cường quốc sản xuất thép Trung Quốc (với nănglực sản xuất thép lớn nhất thế giới) mà còn từ chính nội bộ các doanh nghiệp sảnxuất trong nước.
Trong khi nhu cầu tiêu thụ các sản phẩm thép hàng tháng, hàng năm hiện chỉ đạttrên 60% công suất sản xuất thì việc nhiều doanh nghiệp sản xuất và kinh doanhthép trong nước khốn đốn, thậm chí trên bờ vực phá sản khi giá thép thế giới“nóng lạnh” thất thường như thời gian vừa qua chính là minh chứng rõ nét nhất.
Vì vậy, để xảy ra tình trạng “mở đến vỡ kế hoạch” rồi mới thực thi những giảipháp “rắn” như đình chỉ, rút giấy phép đầu tư hoặc chuyển đổi chủ đầu tư đối vớicác dự án “vượt rào” hoặc kém hiệu quả như đề nghị mới đây Bộ Công Thương là rấtkhó thực hiện bởi hầu hết các dự án này đã đi vào sản xuất hoặc chuẩn bị hoànthành.
“Ngăn thì phải ngăn từ lúc cấp phép. Còn bây giờ, theo sự phân cấp của Chínhphủ, các địa phương có quyền cấp phép cho các dự án có quy mô dưới 1.500 tỷđồng. Vì vậy, cũng không thể trách các doanh nghiệp làm thép khi họ có giấy phépđầu tư của tỉnh,” ông Nghi nói.
Siết lại kỷ cương
Mặc dù là Phó Chủ tịch VSA nhưng bản thân ông Nghi cũng không hiểu hết thực chấtcủa quy trình cấp phép đầu tư vào ngành thép ở Việt Nam. Thông thường, ở cácnước trên thế giới, sau khi nhận được sự đồng ý trên nguyên tắc lập dự án đầutư, nhà đầu tư sẽ lập dự án đầy đủ trình lên cơ quan có thẩm quyền xem xét. Sauđó, cơ quan có thẩm quyền sẽ triệu tập các bộ, ngành liên quan, hiệp hội thépnghiên cứu phản biện. Dự án cũng được một cơ quan tư vấn độc lập đánh giá vềtính khả thi.
Cuối cùng, dự án sẽ được trình lên cơ quan có thẩm quyền hoặc Chính phủ hoặcQuốc hội xem xét ra quyết định dựa trên các đánh giá về tính khả thi của dự ánvà dựa trên năng lực về tài chính, công nghệ và kinh nghiệm làm thép thực sự củachủ đầu tư.
Tuy nhiên, việc cấp phép đầu tư vào ngành thép ở Việt Nam không theo quy trìnhnày. Về phía VSA, mặc dù có chức năng tư vấn phản biện cho các dự án thép nhưnglại chưa từng được các cơ quan chức năng “tạo điều kiện” cho hiệp hội thực hiệnchức năng này.
Hai dự án sản xuất thép cán nóng ở khu công nghiệp Vũng Áng-Hà Tĩnh là ví dụ rõnét nhất. Dự án Liên hợp thép liên doanh giữa Tập đoàn Tata (Ấn Độ) và Tổng Côngty Thép Việt Nam tổng mức đầu tư 5 tỷ USD được Bộ Công Thương đánh giá là khảthi, đã hoàn thành luận chứng kinh tế FS và trình xin giấy chứng nhận đầu tư từtháng 6/2008 nhưng đến nay vẫn chưa được cấp phép.
Trong khi đó, vị trí dự kiến xây dựng nhà máy của Tata lại được tỉnh Hà Tĩnh cấpphép cho Dự án khu liên hợp thép Formosa của Đài Loan tổng vốn đầu tư 7,9 tỷUSD.
Điều đáng nói là Formosa vào sau và chủ đầu tư Formosa lại không có kinh nghiệm“làm thép” theo như đánh giá của nhiều chuyên gia luyện kim.
Cũng chính bởi những hạn chế trong quy trình cấp phép và điều kiện cấp phép nênmột dự án có quy mô lớn lên tới 9,8 tỷ USD là dự án Khu liên hợp Thép Cà Ná-NinhThuận đã được giao cả cho chủ đầu tư Tập đoàn Công nghiệp Tàu thủy Việt Nam(Vinashin) sau khi Tập đoàn Lions (Malaysia) rút khỏi dự án.
Trong khi đó, Vinashin chỉ là tập đoàn đóng tàu và ít kinh nghiệm làm thép. Vìvậy, không có gì là khó hiểu khi dự án đã động thổ từ năm 2009 nhưng đến nay vẫnkhông thể triển khai.
Theo ông Nghi, các dự án lớn đã như vậy, các dự án quy mô dưới 1.500 tỷ đồngđược các địa phương cấp phép lại càng không theo các quy định đã có. Với sức épchuyển đổi cơ cấu kinh tế, nhiều địa phương đã “cố đấm” làm thép mà không cầnquan tâm đến các điều kiện cần thiết.
Ngoại trừ 2 dự án của Thép Việt và Thép Miền Nam đầu tư lò điện có công suất 70tấn/mẻ của Italy thì hầu hết các dự án thép hiện nay đều sử dụng những công nghệvà thiết bị của Trung Quốc đã thải loại, do đó khó lòng đáp ứng các điều kiệnnhư tiết kiệm năng lượng, bảo vệ môi trường...
Về phía cơ quan quản lý nhà nước, trong một trả lời phỏng vấn gần đây với báochí, đại diện của Bộ Công Thương đã thừa nhận sự phối hợp quản lý giữa sở côngthương, địa phương với ban quản lý các khu công nghiệp chưa đồng bộ, chặt chẽvới nhau.
Vì vậy, mặc dù Bộ Công Thương đã nhiều lần gửi công văn về các các địa phươngyêu cầu báo cáo việc cấp phép sản xuất thép nhưng trên thực tế có rất ít địaphương thực hiện hoặc thực hiện nhưng báo cáo không đúng thực tế.
Trước tình trạng quy hoạch ngành thép “mở đến vỡ kế hoạch” như hiện nay, Bộ CôngThương khẳng định sẽ rà soát kỹ lưỡng và tiến hành khảo sát thực tế các dự án,chứ không chỉ dựa trên báo cáo của địa phương.
Bộ Công Thương cũng sẽ xem xét một số dự án “vượt rào” nhưng có khả năng sảnxuất những mặt hàng thép trong nước chưa sản xuất được như thép cán tấm nóng,thép hình, phôi, sắt xốp, gang... để đưa vào quy hoạch ngành thép bởi xét đếncùng, tính hiệu quả của dự án là quan trọng nhất chứ không phải vấn đề tại saocó quá nhiều dự án thép.
Trong khi những tranh luận xung quanh độ “mở” của quy hoạch ngành thép vẫn chưadừng lại thì VSA vẫn tiếp tục cảnh báo Bộ Công Thương cần siết chặtlại kỷ cương trong đầu tư ngành thép nếu không muốn nhận thêm bài học cay đắngvề đầu tư tràn lan, kém hiệu./.
Nguyễn Kim Anh (TTXVN/Vietnam+)
