(Ảnh minh họa: Mạnh Linh/TTXVN)Công nghệ 4.0 được mô tả với các thành tựu của trí tuệ nhân tạo với máy móc tự động và thông minh như ôtô tự lái, robot… Trong cuộc cách mạng công nghệ này, thị trường lao động sẽ bị tác động mạnh mẽ khi hàng triệu công việc biến mất và được thay thế bằng máy móc.
Bên lề Đối thoại Chính sách cao cấp APEC 2017 về Phát triển nguồn nhân lực trong kỷ nguyên số được tổ chức từ ngày 11-15/5 tại Hà Nội, các chuyên gia đã cũng thảo luận để đặt ra mục tiêu tạo nền tảng, cơ sở tốt trong việc hoàn thiện sáng kiến này và đưa ra những khuyến nghị trong lĩnh vực liên quan.
70% lao động ngành sản xuất mất việc làm
Các chuyên gia dự báo rằng, cuộc cách mạng công nghệ 4.0 sẽ mang lại hiệu quả về mặt kinh tế khi giúp tăng năng suất lao động, cải tiến sản phẩm, tăng khả năng cạnh tranh… Nhưng đi kèm với những lợi ích đó, cuộc cách mạng này cũng đặt ra bài toán lớn đối với thị trường lao động khi sẽ có hàng triệu việc làm sẽ bị biến mất, đặc biệt là trong những ngành vốn sử dụng đông lao động.
Ông Phú Huỳnh, Chuyên gia về lao động của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) nhấn mạnh, cuộc cách mạng công nghệ 4.0 đang tác động mạnh mẽ với tốc độ chưa từng thấy đối với thị trường lao động và các quốc gia thành viên APEC không ngoại lệ.
“Những công nghệ đang dần xâm nhập vào quá trình sản xuất và làm thay đổi cơ cấu thị trường lao động trong thời gian qua như tự động hoá robot, trí tuệ nhân tạo, Internet vạn vật kết nối, công nghệ in 3D…. Trong quá trình này, Việt Nam là một trong những nước có tỷ lệ lực lượng lao động bị ảnh hưởng bởi tự động hoá cao nhất chỉ sau Trung Quốc, chiếm tới gần 70% vị trí việc làm,” ông Phú Huỳnh cho biết.
Theo báo cáo mới công bố của ILO, ước tính 86% lao động trong ngành dệt may, da giày và 75% lao động trong ngành điện tử của Việt Nam có thể sẽ phải đối mặt với nguy cơ tự động hóa cao do những tiến bộ về khoa học, kỹ thuật. Đây cũng là ngành đang sử dụng nhiều lao động nhất ở Việt Nam hiện nay. Đặc biệt, phụ nữ và những lao động không có kỹ năng sẽ là những đối tượng dễ bị ảnh hưởng nhất bởi tự động hoá.
Việt Nam vẫn chưa phải chứng kiến tác động của công nghệ tại nơi làm việc ở mức độ tương tự như một số nước láng giềng khác tiến bộ hơn. Điều này chủ yếu là do chi phí nhân công cạnh tranh cùng với chi phí đầu tư khá lớn vào công nghệ. Tuy nhiên, những sáng kiến như tự động hóa bằng robot đã bắt đầu thâm nhập vào các ngành công nghiệp khác nhau, bao gồm cả ngành dệt may - da giày và ngành sản phẩm điện - điện tử.
Hiện nay, Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức trong việc tạo việc làm, tăng năng suất lao động. Những thay đổi của thị trường lao động do tác động của cuộc cách mạng 4.0 sẽ khiến khó khăn chồng chất khó khăn.
Trong những năm từ 2017 đến 2025, lực lượng lao động Việt Nam được dự báo tăng bình quân hàng năm 1,28%, tương ứng 728.000 người/năm. Để đáp ứng nhu cầu việc làm cho người lao động, hàng năm nền kinh tế cần tạo thêm khoảng 650.000 chỗ làm việc và chuyển dịch cơ cấu lao động vẫn là hướng chính để tăng năng suất lao động. Tuy nhiên, tính đến năm 2016, trong tổng số 54,36 triệu lao động cả nước chỉ có hơn 11,21 triệu lao động qua đào tạo có bằng cấp/chứng chỉ, chiếm 20,6%.
Thứ trưởng Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội Doãn Mậu Diệp nhận định, cơ cấu lao động qua đào tạo của Việt Nam chưa phù hợp với nhu cầu thực tế, chưa cân đối giữa các ngành đào tạo, đặc biệt là lao động được đào tạo trong các ngành kỹ thuật-công nghệ còn chiếm tỷ trọng thấp.
“Hiện nay, Việt Nam đang thiếu hụt lao động có trình độ cao, công nhân lành nghề cũng như nhân lực trình độ cao làm việc trong các ngành, các lĩnh vực có tác động mạnh tới tốc độ tăng trưởng cao và bền vững trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.” Thứ trưởng Doãn Mậu Diệp nói.
Sự gia tăng của những việc làm tự do ngắn hạn
Đối với những thay đổi của thị trường lao động trong kỷ nguyên số, bà Kim Lê, Giám đốc Nhân sự Toàn Quốc của ManpowerGroup Việt Nam có cái nhìn lạc quan hơn khi cho rằng: “Tương lai của việc làm không nhất thiết phải là sự đánh đổi giữa con người và máy móc, sự phát triển của kỷ nguyên số là cơ hội để các chính phủ có thể tạo nhiều việc làm mới hơn. Xét về mặt tích cực, trí tuệ của con người kết hợp cùng sự phát triển nhanh chóng của công nghệ mới sẽ làm cho thế giới của chúng ta ngày càng trở nên thịnh vượng hơn.”
Theo bà Kim Lê, công nghệ đang tạo điều kiện cho sự xuất hiện của các mô hình mới có thể giúp giải quyết những vấn đề trong thị trường lao động hiện tại, điển hình như sự ra đời của nền kinh tế tự do “gig economic” với hàng nghìn việc làm ngắn hạn được tạo ra thông qua việc hình thành các startup công nghệ như Uber, Lyft, AirBnB, Grab...
Những việc làm tự do ngắn hạn sẽ ngày càng nhiều. (Ảnh minh họa: Grab cung cấp)Để nắm bắt được cơ hội cũng như hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực của công nghệ số, bà Kim Lê cho rằng nâng cao khả năng nguồn nhân lực đúng người, đúng lúc và theo những phương pháp phù hợp là điều cần thiết. Điều này đòi hỏi nỗ lực bền bỉ, liên tục và sự đầu tư bài bản, chiến lược để phát triển nguồn lực con người từ việc đào tạo và tái đào tạo, bổ sung và đổi mới kỹ năng cùng kiến thức,...
Và Nguyễn Phương Mai, Giám đốc điều hành của Navigos Search thì nhấn mạnh, thị trường lao động sẽ có những sự chuyển dịch việc làm trong khu vực ngày mạnh mạnh mẽ. Vì vậy, cần có các quy định để hỗ trợ doanh nghiệp trong các chính sách đào tạo nhân viên cũng như xây dựng các hướng dẫn về định hướng và khuyến khích chuyển dịch lao động trong cộng đồng Kinh tế ASEAN…
Ông Phú Huỳnh cũng lưu ý, các quốc gia thành viên APEC nên thực hiện các nghiên cứu chung, chia sẻ kiến thức, giám sát các chỉ số thị trường việc làm…Đồng thời, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà hoạch định chính sách, doanh nghiệp và các cơ sở đào tạo.
Đối với Việt Nam, Thứ trưởng Doãn Mậu Diệp cho rằng thời gian tới, việc chuyển đổi mô hình tăng trưởng cần có bước đi phù hợp với quá trình đổi mới công nghệ, chuyển đổi cơ cấu lao động và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực./.
