Khi tặng sách “Người khác và tôi” cho người viết bài này, Văn Giá ghi “thay quàTết,” tôi đã nghĩ thầm một thứ quà quý đây, nhưng mà rồi lại nhủ chả bõ vì “mấtcông” vui-buồn - cảm xúc cùng “bác ý” đây! Quả đúng vậy!
Chan chứa thành tâm
Trước thềm Xuân Quý tỵ, Văn Giá cho ra một tác phẩm phê bình với cái tên vừagiản dị lại vừa như kênh kiệu “Người khác và tôi.”
Tò mò đầu tiên là anh có kiêukhông? Nghệ sỹ, nhất là văn sỹ thì hay thích sự kiêu bạc và có không ít người“vươn về” tiêu chí này.
Nhưng Văn Giá thì không. Anh là cái người rất hồn hậu,nhã nhặn trong một vẻ như đơn giản tuyềnh toàng.
Thế thì tại sao lại viết về thầy văn và bạn văn mà lại gọi là người khác. Phảichăng anh cũng thấu cách tạo “hot” về một sự “cùng chiếu,” tự xóa những cao lạ,xa siêu nên anh đã gọi các nhân vật trong cuốn sách của mình là “người khác” rấtngang bằng, khách quan.
Nhưng trong nhan đề “Người khác và tôi,” có lẽ cái từ nối “và” mới là hay, rấtcần chú ý. Văn Giá đã sống, đã nâng chén cạn bầu tâm sự với các văn nhân như thểbạn bè.
Cái chữ “và” ấy giúp ai tò mò về những người văn nổi tiếng, có thể đọcchân dung và tiểu luận phê bình của Văn Giá là thỏa. Thỏa từ cái cách hiểu vềngười, cho đến cái cách thấu về văn, thơ của họ.
Mà đặc biệt có sự “khuyến mại” thêm vì được hiểu hơn “cái anh” Văn Giá trả vờkiêu mà gần gũi, trả vờ vui tếu và sâu trầm ấy.
Văn Giá viết chân dung ai? Xin thưa, chân dung những người thầy của anh và củabao thầy cô giáo dạy văn trên khắp nước này: thầy Nguyễn Đình Chú, thầy NguyễnĐănh Mạnh, thầy Trần Đình Sử.
Anh viết về “gã đầu bạc” Chủ tịch Hội Nhà văn HàNội, viết về thầy Hoàng Ngọc Hiến - người đã sáng lập ra trường Viết văn NguyễnDu, nay là Khoa Sáng tác, Lý luận và phê bình mà Văn Giá đang làm Trưởng khoa,về nhà thơ Tế Hanh, nhà thơ Vương Trung dân tộc Thái và nhà văn Thanh Châu sau1945.
Sau đó, là những bài viết mang tâm tư với danh nhân, với bạn bè và cả nhữngngười trẻ ngỡ thuộc thế hệ học trò của anh.
Đọc phê bình của anh càng thấy thíchcâu nhận định của tiến sỹ Chu Văn Sơn rằng anh Văn Giá “tung tẩy” với phê bình.Mà anh tung tẩy thật. Tung tẩy bởi sự tài hoa, tung tẩy vì đầy ngẫu hứng, tungtẩy bởi kém trịnh trọng mà chan chứa thành tâm.
Những “người khác” thân thương
Chỉ cần qua một số dòng ta thấy rõ về mỗi gương mặt, đó là cung cách Văn Giá.Thời nay, cánh học văn chương rất lười đọc sâu, đọc rộng nhưng lại muốn có vốnliếng quý và tinh lọc, thế nên nếu “vớ” được cuốn sách của Văn Giá là có bảo bối“nhiều trong một.”
Tôi đã nghĩ ra một cách hình dung, Văn Giá là người thông dịch viên thấu đượckhông chỉ ngôn ngữ mà cả tấm tình của người viết văn, làm thơ để chuyển dịch nósang ngôn ngữ dễ đọc và nhanh hiểu cho bạn đọc yêu văn mà kiệm thì giờ.
Nếu ai đó là dân chuyên sâu có thể từ bài viết chân dung hoặc tiểu luận phê bìnhcủa Văn Giá mà nhao đi mua sách đọc. Anh là người dẫn lối giữa một thị trườngbung bùng bùng sách này.
Anh cầm thứ đuốc cháy bằng sự thông tỏ và cái tình giản dị soi lên những gươngmặt người văn, đủ sáng để ta biết về những nét nhận diện giữa bao văn nhân, thisỹ mới cũ, xa gần.
Với sự lười ngại nào đó, thì cuốn sách của Văn Giá đủ cho xêm xêm chút kháiniệm, thống nhất nét hình dung về một văn tài hay một số phận đủ gợi những lắngnhớ.
“Tôi và chúng ta” thử cùng anh qua những “người khác” nghe lạnh mà thân thươngvô chừng với anh bằng mỗi người đôi dòng xem sao!
Trong “Ngắm ...nhan sắc thầy tôi” anh viết về thầy Nguyễn Đình Chú ngoại bát tuầncó gương mặt đẹp vì phúc hậu. Rằng các đồng nghiệp Khoa Văn khen thầy “Người đâumà cứ ...đẹp giai mãi.” Anh viết: “Cái câu đùa này có dễ đến mấy chục năm rồi...chỉdành riêng cho thầy Chú. Sướng thế! Thầy là người lười dựng tập, đệ tử dựngtuyển tập lên tới độ dày 4.000 trang chưa hết. Khiếp thế!”
Ở “Cụ Mạnh” viết về giáo sư Nguyễn Đăng Mạnh, anh kể lại một đêm giao lưu vớicác tác giả thơ văn thời kỳ đầu của đổi mới ở trường Đại học Sư phạm có mời các“bạn văn Tổng hợp” sang.
Qua bài chân dung “Cụ Mạnh” của anh Văn Giá, người thầy chung của chúng tôi làmlòng tôi ấm hơn, vững tin hơn. Tôi thấy tiếc là không gặp thầy trước để có mặttrong cái đêm nhà trường “bị” mất điện để ngăn việc gặp các tác giả văn thơ “đổimới quá, chưa phù hợp.”
Nhớ lại, cuối những năm 80 của thế kỷ trước, tôi (người viết bài này) là sinhviên thuộc ban tổ chức, nhưng nghe một thầy giáo thận trọng làm công tác tưtưởng, tôi trốn ở nhà vì sợ “liên lụy.” Nghĩ lại, tôi thấy mình quả là hèn kém.
Đúng như Văn Giá viết, sau đó, thầy Nguyễn Đăng Mạnh cùng một số thầy “cấp tiến”đứng ra tổ chức Hội thảo khoa học giữa ban ngày ban mặt, chúng tôi háo hức lầnđầu “giáp mặt” Nguyễn Huy Thiệp, Dư Thị Hoàn, Phạm Thị Hoài...
Anh viết về nhà thơ Hà Văn Thể khiến người đọc thấy cảm động đến thế trước tìnhphụ tử của người làm thơ. Một tấm lòng người cha nuôi con cùng với hy vọng cháylòng của mình.
Câu thơ Hà Văn Thể viết: “Nửa đêm sắc thuốc cho con/Thêm thanghy vọng cha dồn vào đây.” Niềm vui nuôi con mười tuổi bỗng được nghe con nóinhững câu đầu: “Cha nín lặng thấy lòng mình òa vỡ/Muôn tiếng đàn ngân nga rưngrưng.”
Cái con người thơ họ Hà ấy thương bệnh con, còn bệnh của anh thì có Văn Giáthương, loại bệnh cũ tái phát: “Thương nhớ mang màu gì/Trắng tóc chưa nguôilạnh” và “Bao chuyến đò định mệnh/Bến trần gian vẫn chờ.”
Trong “Gã đầu (thì) bạc, lòng (lại) xanh,” Văn Giá viết về nhà nghiên cứu vănhọc, Chủ tịch Hội Nhà văn Hà Nội, Phạm Xuân Nguyên thật thú. Rằng ở Viện Vănhọc có câu: “Viện văn có một Phạm Xuân/ Nguyên là cán bộ cử nhân phê bình.”Cả viện là tiến sỹ, phó giáo sư, giáo sư, ít nhất vì còn trẻ thì cũng là thạcsỹ. Vậy mà “gã đầu bạc” cứ kiên cố học vị...
Cử nhân cũng trưởng phòng Văn học so sánh, cử nhân mà thông thạo mấy ngoại ngữ,dịch thuật nhiều tác phẩm quan trọng.
Cứ thế ...Văn Giá sống để hiểu, hiểu rồi viết, viết rồi đọng lại, dồn tập. “Ngườikhác và tôi” thành bản đồ dẫn dụ đường đọc với người chăm văn và bảo bối chonhững người “hóng” văn mà lười./.
Chan chứa thành tâm
Trước thềm Xuân Quý tỵ, Văn Giá cho ra một tác phẩm phê bình với cái tên vừagiản dị lại vừa như kênh kiệu “Người khác và tôi.”
Tò mò đầu tiên là anh có kiêukhông? Nghệ sỹ, nhất là văn sỹ thì hay thích sự kiêu bạc và có không ít người“vươn về” tiêu chí này.
Nhưng Văn Giá thì không. Anh là cái người rất hồn hậu,nhã nhặn trong một vẻ như đơn giản tuyềnh toàng.
Thế thì tại sao lại viết về thầy văn và bạn văn mà lại gọi là người khác. Phảichăng anh cũng thấu cách tạo “hot” về một sự “cùng chiếu,” tự xóa những cao lạ,xa siêu nên anh đã gọi các nhân vật trong cuốn sách của mình là “người khác” rấtngang bằng, khách quan.
Nhưng trong nhan đề “Người khác và tôi,” có lẽ cái từ nối “và” mới là hay, rấtcần chú ý. Văn Giá đã sống, đã nâng chén cạn bầu tâm sự với các văn nhân như thểbạn bè.
Cái chữ “và” ấy giúp ai tò mò về những người văn nổi tiếng, có thể đọcchân dung và tiểu luận phê bình của Văn Giá là thỏa. Thỏa từ cái cách hiểu vềngười, cho đến cái cách thấu về văn, thơ của họ.
Mà đặc biệt có sự “khuyến mại” thêm vì được hiểu hơn “cái anh” Văn Giá trả vờkiêu mà gần gũi, trả vờ vui tếu và sâu trầm ấy.
Văn Giá viết chân dung ai? Xin thưa, chân dung những người thầy của anh và củabao thầy cô giáo dạy văn trên khắp nước này: thầy Nguyễn Đình Chú, thầy NguyễnĐănh Mạnh, thầy Trần Đình Sử.
Anh viết về “gã đầu bạc” Chủ tịch Hội Nhà văn HàNội, viết về thầy Hoàng Ngọc Hiến - người đã sáng lập ra trường Viết văn NguyễnDu, nay là Khoa Sáng tác, Lý luận và phê bình mà Văn Giá đang làm Trưởng khoa,về nhà thơ Tế Hanh, nhà thơ Vương Trung dân tộc Thái và nhà văn Thanh Châu sau1945.
Sau đó, là những bài viết mang tâm tư với danh nhân, với bạn bè và cả nhữngngười trẻ ngỡ thuộc thế hệ học trò của anh.
Đọc phê bình của anh càng thấy thíchcâu nhận định của tiến sỹ Chu Văn Sơn rằng anh Văn Giá “tung tẩy” với phê bình.Mà anh tung tẩy thật. Tung tẩy bởi sự tài hoa, tung tẩy vì đầy ngẫu hứng, tungtẩy bởi kém trịnh trọng mà chan chứa thành tâm.
Những “người khác” thân thương
Chỉ cần qua một số dòng ta thấy rõ về mỗi gương mặt, đó là cung cách Văn Giá.Thời nay, cánh học văn chương rất lười đọc sâu, đọc rộng nhưng lại muốn có vốnliếng quý và tinh lọc, thế nên nếu “vớ” được cuốn sách của Văn Giá là có bảo bối“nhiều trong một.”
Tôi đã nghĩ ra một cách hình dung, Văn Giá là người thông dịch viên thấu đượckhông chỉ ngôn ngữ mà cả tấm tình của người viết văn, làm thơ để chuyển dịch nósang ngôn ngữ dễ đọc và nhanh hiểu cho bạn đọc yêu văn mà kiệm thì giờ.
Nếu ai đó là dân chuyên sâu có thể từ bài viết chân dung hoặc tiểu luận phê bìnhcủa Văn Giá mà nhao đi mua sách đọc. Anh là người dẫn lối giữa một thị trườngbung bùng bùng sách này.
Anh cầm thứ đuốc cháy bằng sự thông tỏ và cái tình giản dị soi lên những gươngmặt người văn, đủ sáng để ta biết về những nét nhận diện giữa bao văn nhân, thisỹ mới cũ, xa gần.
Với sự lười ngại nào đó, thì cuốn sách của Văn Giá đủ cho xêm xêm chút kháiniệm, thống nhất nét hình dung về một văn tài hay một số phận đủ gợi những lắngnhớ.
“Tôi và chúng ta” thử cùng anh qua những “người khác” nghe lạnh mà thân thươngvô chừng với anh bằng mỗi người đôi dòng xem sao!
Trong “Ngắm ...nhan sắc thầy tôi” anh viết về thầy Nguyễn Đình Chú ngoại bát tuầncó gương mặt đẹp vì phúc hậu. Rằng các đồng nghiệp Khoa Văn khen thầy “Người đâumà cứ ...đẹp giai mãi.” Anh viết: “Cái câu đùa này có dễ đến mấy chục năm rồi...chỉdành riêng cho thầy Chú. Sướng thế! Thầy là người lười dựng tập, đệ tử dựngtuyển tập lên tới độ dày 4.000 trang chưa hết. Khiếp thế!”
Ở “Cụ Mạnh” viết về giáo sư Nguyễn Đăng Mạnh, anh kể lại một đêm giao lưu vớicác tác giả thơ văn thời kỳ đầu của đổi mới ở trường Đại học Sư phạm có mời các“bạn văn Tổng hợp” sang.
Qua bài chân dung “Cụ Mạnh” của anh Văn Giá, người thầy chung của chúng tôi làmlòng tôi ấm hơn, vững tin hơn. Tôi thấy tiếc là không gặp thầy trước để có mặttrong cái đêm nhà trường “bị” mất điện để ngăn việc gặp các tác giả văn thơ “đổimới quá, chưa phù hợp.”
Nhớ lại, cuối những năm 80 của thế kỷ trước, tôi (người viết bài này) là sinhviên thuộc ban tổ chức, nhưng nghe một thầy giáo thận trọng làm công tác tưtưởng, tôi trốn ở nhà vì sợ “liên lụy.” Nghĩ lại, tôi thấy mình quả là hèn kém.
Đúng như Văn Giá viết, sau đó, thầy Nguyễn Đăng Mạnh cùng một số thầy “cấp tiến”đứng ra tổ chức Hội thảo khoa học giữa ban ngày ban mặt, chúng tôi háo hức lầnđầu “giáp mặt” Nguyễn Huy Thiệp, Dư Thị Hoàn, Phạm Thị Hoài...
Anh viết về nhà thơ Hà Văn Thể khiến người đọc thấy cảm động đến thế trước tìnhphụ tử của người làm thơ. Một tấm lòng người cha nuôi con cùng với hy vọng cháylòng của mình.
Câu thơ Hà Văn Thể viết: “Nửa đêm sắc thuốc cho con/Thêm thanghy vọng cha dồn vào đây.” Niềm vui nuôi con mười tuổi bỗng được nghe con nóinhững câu đầu: “Cha nín lặng thấy lòng mình òa vỡ/Muôn tiếng đàn ngân nga rưngrưng.”
Cái con người thơ họ Hà ấy thương bệnh con, còn bệnh của anh thì có Văn Giáthương, loại bệnh cũ tái phát: “Thương nhớ mang màu gì/Trắng tóc chưa nguôilạnh” và “Bao chuyến đò định mệnh/Bến trần gian vẫn chờ.”
Trong “Gã đầu (thì) bạc, lòng (lại) xanh,” Văn Giá viết về nhà nghiên cứu vănhọc, Chủ tịch Hội Nhà văn Hà Nội, Phạm Xuân Nguyên thật thú. Rằng ở Viện Vănhọc có câu: “Viện văn có một Phạm Xuân/ Nguyên là cán bộ cử nhân phê bình.”Cả viện là tiến sỹ, phó giáo sư, giáo sư, ít nhất vì còn trẻ thì cũng là thạcsỹ. Vậy mà “gã đầu bạc” cứ kiên cố học vị...
Cử nhân cũng trưởng phòng Văn học so sánh, cử nhân mà thông thạo mấy ngoại ngữ,dịch thuật nhiều tác phẩm quan trọng.
Cứ thế ...Văn Giá sống để hiểu, hiểu rồi viết, viết rồi đọng lại, dồn tập. “Ngườikhác và tôi” thành bản đồ dẫn dụ đường đọc với người chăm văn và bảo bối chonhững người “hóng” văn mà lười./.
Nguyễn Anh (Vietnam+)
