Ngày 3/4/2012, Di tích lịch sử cách mạng Việt Nam-Lào tại bản Lao Khô đã được Bộ Văn hóa-Thể thao và Du lịch Việt Nam xếp hạng Di tích lịch sử cấp Quốc gia. (Ảnh: Quang Quyết/TTXVN)Khu di tích lịch sử cách mạng Việt Nam-Lào tại bản Lao Khô, xã Phiêng Khoài, huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La là nơi lưu giữ những giá trị về lịch sử, sự gắn bó máu thịt của tình đoàn kết giữa hai nước Việt Nam-Lào nói chung và nhân dân các dân tộc tỉnh Sơn La với các tỉnh Bắc Lào nói riêng.
Vì vậy, việc khai thác và phát huy giá trị của Khu di tích sẽ góp phần củng cố tinh thần đoàn kết của hai nước, hai dân tộc trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước.
Nằm sát biên giới, bản Lao Khô, xã Phiêng Khoài có vị trí địa lý hết sức quan trọng, phía Tây và Nam giáp huyện Xiềng Khọ, tỉnh Huaphanh (Lào); địa hình hiểm trở, núi cao, nhiều thung lũng sâu, rừng rậm là điều kiện thuận lợi cho việc đóng quân và hoạt động bí mật của du kích trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp.
Cách đây 74 năm, ngày 20/5/1948, Ban Xung phong Lào-Bắc được Bộ Tổng Chỉ huy Quân đội Quốc gia và Dân quân Việt Nam ra chỉ thị thành lập do đồng chí Kaysone Phomvihane (sau này là Tổng Bí thư Đảng Nhân dân Cách mạng Lào, Thủ tướng, Chủ tịch nước Lào) làm trưởng ban, có nhiệm vụ gây dựng cơ sở vùng sau lưng địch, phát động phong trào du kích để thành lập căn cứ địa kháng chiến chống thực dân Pháp, đào tạo cán bộ địa phương.
Từ năm 1948 đến năm 1951, Ban Xung phong Lào-Bắc đã chọn bản Phiêng Sa, xã Chiềng On, huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La làm nơi dừng chân để tổ chức huấn luyện quân sự và nắm bắt tình hình trước khi trở về xây dựng căn cứ địa cách mạng tại huyện Xiềng Khọ, tỉnh Hủa Phăn và các tỉnh phía Bắc của Lào.
Tại đây, nhân dân bản Phiêng Sa và gia đình ông Tráng Lao Khô đã ủng hộ, chia sẻ lương thực, thực phẩm để nuôi giấu cán bộ cách mạng, giúp đồng chí Kaysone Phomvihane và Ban Xung phong Lào-Bắc từng bước tiến sâu vào nội địa Lào, gây dựng cơ sở, phát triển lực lượng góp phần đưa cuộc kháng chiến của nhân dân Lào phát triển.
Năm 1962, bản Phiêng Sa được đổi tên thành bản Lao Khô (nay thuộc xã Phiêng Khoài, huyện Yên Châu) trở thành địa danh lưu lại nhiều dấu ấn về liên minh đoàn kết chiến đấu, biểu tượng của mối quan hệ đặc biệt giữa hai nước, hai dân tộc Việt Nam-Lào.
Với giá trị quốc tế, lịch sử quan trọng của cách mạng hai nước, ngày 3/4/2012, Di tích lịch sử cách mạng Việt Nam-Lào tại bản Lao Khô đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích lịch sử cấp Quốc gia.
Ngày 24/4/2012, Quốc hội hai nước đã long trọng tổ chức Lễ động thổ trùng tu, tôn tạo di tích và khánh thành ngày 6/7/2017 với quy hoạch tổng thể gần 50 ha; trong đó, tiêu biểu là Đài biểu tượng hữu nghị Việt Nam-Lào được xây dựng với ý tưởng đài hoa hữu nghị mọc trên núi rừng Tây Bắc.
[Phát động Cuộc thi tìm hiểu lịch sử quan hệ đặc biệt Việt Nam-Lào]
Từ đó đến nay, Khu di tích là nơi giới thiệu, tôn vinh những giá trị lịch sử, mối quan hệ truyền thống tốt đẹp giữa nhân dân hai nước, khẳng định tinh thần quốc tế cao cả và sự hy sinh to lớn của quân đội và nhân dân Việt Nam dành cho nhân dân Lào. Mỗi năm, Khu di tích thu hút hàng nghìn lượt khách đến tham quan.
Ông Tráng Lao Lử (con trai cụ Tráng Lao Khô), bản Lao Khô, xã Phiêng Khoài chia sẻ trước đây, bản được gọi là bản Phiêng Sa, một vùng rộng lớn có cả nhân dân Lào sinh sống. Sau đó, cụ Tráng Lao Khô về ở và khai sinh ra bản này nên lấy theo tên cụ, gọi là bản Lao Khô.
Năm 1948, khi Chủ tịch Kaysone Phomvihane và Ban Xung phong Lào-Bắc về đây hoạt động cách mạng đã ở tại gia đình cụ Tráng Lao Khô và được gia đình cùng nhân dân bản Phiêng Sa giúp đỡ, nuôi giấu.
Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân xã Phiêng Khoài Vì Văn Khoa cho biết phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của Khu di tích lịch sử cách mạng Việt Nam-Lào, Ủy ban nhân dân xã tích cực tuyên truyền người dân, thế hệ trẻ về mối quan hệ giữa các lãnh tụ, về tinh thần đoàn kết, gắn bó mật thiết giữa hai nước; đẩy mạnh mối quan hệ hợp tác, giao thương hàng hóa, phát triển kinh tế, giao lưu văn hóa.
Mỗi năm, Khu di tích lịch sử cách mạng Việt Nam-Lào thu hút hàng nghìn lượt khách đến tham quan. (Ảnh: Quang Quyết/TTXVN)Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân huyện Yên Châu Vì Văn Ngọc thông tin năm 2022, Khu di tích lịch sử cách mạng Việt Nam-Lào rất vinh dự được Thủ tướng Chính phủ quyết định công nhận là Khu di tích cấp Quốc gia đặc biệt. Đây là niềm vinh dự, tự hào của nhân dân các dân tộc trong huyện, đồng thời cũng là trọng trách cao cả của Đảng bộ, chính quyền huyện Yên Châu.
Để phát huy những giá trị của Khu di tích Quốc gia đặc biệt này, Ủy ban hân dân huyện chủ động phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Bảo tàng tỉnh trong việc cơ cấu, kiện toàn lại Ban quản lý di tích; đồng thời nghiên cứu, sưu tầm bổ sung các tư liệu, hiện vật liên quan để trưng bày, giới thiệu di tích với du khách; tăng cường tập huấn, nâng cao kỹ năng cho đội ngũ hướng dẫn viên người địa phương, đảm bảo truyền tải đầy đủ nội dung, giá trị, ý nghĩa của di tích tới du khách.
Huyện tăng cường phối hợp với các cơ quan thông tấn, báo chí Trung ương và địa phương tuyên truyền, giới thiệu, quảng bá về Khu Di tích... để thu hút khách du lịch; phối hợp với huyện Xiềng Khọ, tỉnh Huaphanh tổ chức các tour du lịch Lào tham quan di tích, qua đó tăng cường tình đoàn kết của nhân dân hai nước, tạo việc làm, tăng thu nhập cho nhân dân sinh sống gần di tích./.
