Làng cổ Phước Tích nằm bên cạnh dòng sông Ô Lâu. (Nguồn: visithue.vn)Nếu đồng bằng Bắc Bộ được khắc họa bởi dấu ấn kiến trúc của làng cổ Đường Lâm ở Tây Sơn Hà Nội, thì miền Trung cũng mang nét đặc sắc riêng từ làng cổ Phước Tích độc đáo ở Huế.
Sau Đường Lâm (Sơn Tây, Hà Nội), Phước Tích (xã Phong Hòa, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên-Huế) là ngôi làng cổ thứ 2 được Nhà nước công nhận và cấp bằng Di tích quốc gia năm 2019. Tại đây, không gian làng quê đậm chất Bắc Trung Bộ còn được lưu giữ một cách nguyên vẹn.
Nét đẹp cổ kính
Nằm cách trung tâm thành phố Huế 35km về hướng Bắc, làng cổ Phước Tích nay thuộc xã Phong Hòa, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế, nằm giáp ranh giữa 2 tỉnh Thừa Thiên-Huế và Quảng Trị.
Theo sử sách, Phước Tích được thành lập từ năm 1470 dưới thời Lê Thánh Tông và được bao bọc hầu như toàn bộ bởi dòng sông Ô Lâu huyền thoại, nước sông luôn trong xanh khiến nơi đây gần như một hòn đảo, quanh làng có di tích 12 bến nước tượng trưng cho 12 con giáp.
Tên gọi đầu tiên của làng là Phúc Giang, như mong muốn một vùng gần sông nước nhiều phúc lộc. Đến thời Tây Sơn, Phúc Giang được đổi thành Hoàng Giang, để nhớ đến dòng họ khai canh lập làng. Đến đời Gia Long, làng được đổi tên thành Phước Tích, như là mong muốn của người dân được tích lũy phúc đức cho con cháu.
Những vẻ đẹp bình dị tại làng cổ Phước Tích. (Nguồn: visithue.vn)Hơn 5 thế kỷ tồn tại, trải qua các cuộc chiến tranh binh lửa và sự tàn phá của thiên nhiên, có thể nói, Phước Tích vẫn giữ gìn gần như nguyên vẹn vẻ đẹp nguyên sơ của làng quê Việt với phong cảnh hữu tình, không gian yên ả, với cây đa, bến nước, sân đình…
Làng cổ có quần thể di tích kiến trúc nhà rường cổ, di tích văn hóa Champa, văn hóa Việt cổ; nghề gốm Phước Tích truyền thống. Phước Tích vì thế còn được mệnh danh là làng di sản của vùng Trung Trung bộ của Việt Nam.
Bên cạnh Phước Tích là làng nghề điêu khắc gỗ Mỹ Xuyên, chính những thế hệ thợ điêu khắc gỗ ở đây là những người đã góp phần tạo nên quần thể nhà rường ở Phước Tích tồn tại đến bây giờ.
Làng cổ Phước Tích hiện vẫn gìn giữ được những giá trị di sản văn hoá quý giá của một làng quê nổi tiếng với nghề làm gốm.
Đặc biệt là quần thể di tích nghệ thuật kiến trúc dân gian độc đáo với 36 ngôi nhà rường cổ còn khá nguyên vẹn gồm 12 ngôi nhà thờ họ, phái, 24 nhà ở của dân.
Tất cả những ngôi nhà rường này đều trên 100 năm tuổi và được chạm khắc những họa tiết, hoa văn cực kỳ tinh xảo.
Dòng sông Ô Lâu hiền hòa. (Nguồn: visithue.vn)Nhà nào cũng có vườn rộng nối liền nhau bởi những hàng rào bằng cây chè tàu bao quanh. Bên cạnh đó là hệ thống các di tích tín ngưỡng, tôn giáo như đình, chùa, miếu, nhà thờ của các họ tộc; các di tích của nền văn hoá Champa; những cây cổ thụ có tuổi thọ hàng trăm năm; những bến nước, sân đình; phế tích của những lò nung gốm; đường làng, ngõ xóm, những lối đi với lớp lớp những mảnh gốm sành ghi dấu thời vàng son của làng nghề sản xuất gốm... Tất cả như tạo nên cảnh quan đặc trưng của một làng quê Việt cổ kính.
Bảo tồn và phát huy giá trị làng cổ
Trải qua biến cố thời gian, các nhà rường tại làng cổ Phước Tích đã xuống cấp trầm trọng. Hệ thống mái kèo, đòn tay, rui và vách tường của nhiều ngôi nhà bị đổ nát, gây khó khăn cho người dân ở đây, nhất là về mùa mưa bão.
Năm 2016, sau khi có đề án chính sách bảo vệ và phát huy giá trị nhà vườn Huế đặc trưng của Ủy ban Nhân dân tỉnh Thừa Thiên-Huế, 25 chủ nhà rường cổ đã xin tham gia đề án.
Thành phố Huế đã tổ chức trùng tu, bảo tồn 8 nhà vườn đặc trưng, với tổng mức hỗ trợ gần 6 tỷ đồng. Các hạng mục tu bổ, phục hồi gồm phục hồi tường bao xây bằng gạch đặc; gia công phục hồi cột gỗ, kèo, xuyên xà, đòn tay, rui, lách, ván mái, diềm…; phục hồi hệ thống cửa ra vào, cửa sổ bị hư hỏng; tu bổ phục hồi hoa văn các kết cấu gỗ như kèo, đòn tay; phục hồi màu sắc cho công trình; xử lý chống mối, mọt cho toàn bộ cấu kiện gỗ…
Năm 2019, tỉnh Thừa Thiên-Huế đã bổ sung danh mục 9 nhà vườn tại làng cổ Phước Tích được hỗ trợ trùng tu với tổng giá trị trên 5,6 tỷ đồng.
[Thừa Thiên-Huế chi hơn 5 tỷ đồng trùng tu nhà vườn trong làng cổ]
Ông Đoàn Quyết Thắng, Phó Giám đốc Ban Quản lý làng cổ Phước Tích cho biết: "Sau khi các nhà rường cổ được bàn giao và đưa vào sử dụng, Ban Quản lý đã phối hợp với chủ các nhà rường xây dựng kế hoạch đón tiếp, cải tạo không gian nhà rường, vệ sinh môi trường để đón tiếp du khách đến trải nghiệm và thưởng lãm tại Làng cổ Phước Tích, đồng thời phát triển dịch vụ du lịch cộng đồng và homestay."
Một ngôi nhà rường cổ ở làng Phước Tích. (Ảnh: Hồ Cầu/TTXVN)Hiện, làng cổ Phước Tích đã triển khai 9 loại dịch vụ gồm tham quan nhà vườn, homestay, trải nghiệm, làm bánh, làm gốm, đạp xe, đi thuyền trên sông Ô Lâu, thả đèn hoa đăng và tham quan du lịch.
Đáng chú ý, làng Phước Tích hiện có 7 nhà vườn tham gia dịch vụ nhà vườn cổ, trong đó có 4 nhà tham gia dịch vụ homestay với khoảng 40 chỗ ở.
Bên cạnh đó, Tổ chức JICA (Nhật Bản) hỗ trợ làng cổ Phước Tích đào tạo nghề cho 20 người dân ở đây để duy trì nghề gốm bằng cách sản xuất các sản phẩm, mẫu mã mới dựa trên kỹ thuật truyền thống để giới thiệu với du khách. Dự án còn phối hợp tổ chức triển lãm và bán hàng, chú trọng mở rộng thị trường; xây dựng các chương trình du lịch đa dạng lấy nghề gốm làm trọng tâm.
Dự án đã mời chuyên gia gốm người Nhật Bản đến tập huấn tại làng Phước Tích, tổ chức các chuyến tham quan học tạp tại làng gốm Bát Tràng (Hà Nội) và làng gốm Thanh Hà (Hội An, Quảng Nam) cho nhóm thợ gốm để duy trì kỹ thuật truyền thống, phát triển sản phẩm mới.
Đặc biệt, dự án sẽ giúp khôi phục nghề gốm nhằm cải thiện thu nhập cho cộng đồng, tạo việc làm để níu chân thế hệ trẻ ở lại làng. Việc quảng bá nghề gồm làng Phước Tích trên mạng internet cũng được thực hiện.
Những ngôi nhà cổ, lâu đời tại làng Phước Tích.(Nguồn: visithue.vn)Tại đây, các chuyên gia đến từ Nhật Bản hỗ trợ người dân Phước Tích ý tưởng sản xuất các dụng cụ ẩm thực như bát, cốc, chén... ngay tại lò gốm của làng để sử dụng tại chỗ, đồng thời giúp nghề gốm phát triển, tạo việc làm và cải thiện đời sống cho người dân.
Đặc biệt, sản phẩm chiếc đĩa ăn hình lá vả (loại cây đặc sản của Huế), được bày trí trên bàn ăn trong khu vườn sum xuê cây trái, bên những ngọn nến lung linh thắp sáng về đêm tạo không gian ẩm thực độc đáo, thực khách có thể tận hưởng không khí thiên nhiên trong lành và vẻ đẹp lãng mạn của ngôi làng cổ.
Cuối năm 2019, Viện Bảo tồn di tích thuộc Bộ Văn hóa, Thể Thao và Du lịch đã thông qua Đồ án quy hoạch tổng thể bảo tồn và phát huy giá trị làng cổ Phước Tích, xã Phong Hòa, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên-Huế theo tỷ lệ 1/500.
Ngôi nhà rường truyền thống theo lối kiến trúc 3 gian, 2 chái. (Ảnh: Traveloka)Đồ án quy hoạch này là cơ sở pháp lý xây dựng theo quy hoạch; đồng thời trùng tu, bảo tồn, tôn tạo, giữ được tính nguyên gốc của các giá trị làng cổ; xây dựng các cơ chế, chính sách hỗ trợ nhằm lưu giữ, tiếp nối và phát huy những giá trị truyền thống của làng cổ Phước Tích, vốn đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di tích cấp quốc gia.
Quy mô của Đồ án quy hoạch làng cổ Phước Tích là 53,9ha, khu vực lập quy hoạch được xác định trên cơ sở ranh giới làng cổ Phước Tích được công nhận là Di tích Quốc gia theo quyết định số 832/QĐ-BVHTTDL của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.
Đồ án quy hoạch nhằm bảo tồn, phát huy giá trị truyền thống quỹ kiến trúc của làng di sản Phước Tích cũng như các cấu trúc tự nhiên, cảnh quan đặc trưng, kiểm soát phát triển các không gian; giữ gìn nét văn hóa tín ngưỡng truyền thống, mối quan hệ dòng tộc, xóm giềng, giá trị văn hóa cộng đồng khác nhau trong quá khứ; khuyến khích phát triển du lịch cộng đồng, du lịch trải nghiệm, du lịch làng nghề…
Miếu Cây Thị. (Nguồn: visithue.vn)Quy hoạch còn tập trung đánh giá, dự báo lượng khách đến tham quan, để đề xuất khai thác các di sản văn hóa, thắng cảnh thiên nhiên nhằm phát triển du lịch…
Đáng chú ý, quy hoạch làng cổ Phước Tích nêu bật nội dung bảo vệ nguyên trạng môi trường, cảnh quan khu vực bảo vệ 1; xây dựng hệ thống giao thông phù hợp với cảnh quan; tôn trọng, giữ gìn tối đa các di tích gốc, đặc điểm di tích, phục hồi các di tích phải đảm bảo tính khoa học, khách quan.
Quy hoạch chú trọng bảo vệ môi trường, thu gom xử lý rác thải; khôi phục và phát triển nghề gốm Phước Tích; tổ chức không gian kiến trúc, cảnh quan cho các không gian bảo tồn di tích và phát triển mới (khu vực công cộng, khu vực điểm dân cư nông thôn, khu vực hạ tầng kỹ thuật).
Thời gian qua, làng cổ Phước Tích được khách du lịch biết đến với tuor du lịch "Hương xưa làng cổ" qua các kỳ Festival Huế. Đây là cơ hội quảng bá mảnh đất và con người Phước Tích, xã Phong Hòa, huyện Phong Điền; đồng thời, góp phần giữ gìn, phát huy các giá trị văn hóa, lịch sử của miền quê cổ xưa, luôn để lại nhiều ấn tượng tốt đẹp cho du khách./.
Những ngôi nhà đơn sơ, mộc mạc. (Nguồn: visithue.vn)
