Bộ tứ tại Hội nghị thượng đỉnh lãnh đạo Nhóm Đối thoại An ninh bốn bên. (Nguồn: orfonline.org)Trang Quỹ nghiên cứu các nhà quan sát (ORF) đăng bài viết của nhà nghiên cứu cao cấp Girish Luthra nhận định rằng sự tập trung ngày càng tăng vào khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương đã được phản ánh qua Hội nghị thượng đỉnh lãnh đạo Nhóm Đối thoại An ninh bốn bên (Bộ tứ) - QUAD bao gồm Mỹ, Ấn Độ, Nhật Bản và Australia; và sự khởi động của Khuôn khổ Kinh tế Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương vì sự thịnh vượng (IPEF).
Điều này cho thấy bất chấp những căng thẳng đang diễn ra ở châu Âu, khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tiếp tục là trung tâm của sự chú ý.
Trong số 4 hội nghị thượng đỉnh nhóm QUAD được tổ chức liên tiếp cho đến nay, Hội nghị đầu tiên và Hội nghị thứ tư có ý nghĩa đặc biệt. Hội nghị thượng đỉnh đầu tiên (3/2021) diễn ra dưới “cái bóng” của đại dịch COVID-19 đã chính thức hóa thỏa thuận hợp tác. Hội nghị công nhận 4 quốc gia (Australia, Ấn Độ, Nhật Bản, Mỹ) mang đến những quan điểm đa dạng nhưng “thống nhất trong một tầm nhìn chung về Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và rộng mở.”
Tầm nhìn được nêu trong tuyên bố "Tinh thần của QUAD" được xây dựng dựa trên các lĩnh vực hội tụ. Mở rộng phạm vi ra ngoài có trong tính toán ban đầu, QUAD tìm cách mở rộng phạm vi mục tiêu. Trọng tâm mới là các sáng kiến liên kết phát triển nhằm thúc đẩy lợi ích chung và hợp tác an ninh, đồng thời giải quyết thách thức địa chính trị hiện nay.
Hội nghị thượng đỉnh thứ hai đạt được tiến bộ ngày càng tăng bằng cách bổ sung các nhóm làm việc vào ba nhóm được công bố sau Hội nghị thượng đỉnh đầu tiên (vaccine ngừa COVID-19, các công nghệ quan trọng và mới nổi và khí hậu), đồng thời mở rộng hợp tác trong một số lĩnh vực khác.
[Bước khởi đầu cho khuôn khổ mới giúp kết nối kinh tế khu vực IPEF]
Hội nghị thượng đỉnh lần ba nhấn mạnh lại cam kết của bốn nước đối với khu vực. Hội nghị thượng đỉnh lần thứ tư (5/2022) diễn ra trong bối cảnh xung đột Nga-Ukraine. Thực trạng của hai cú sốc kinh tế liên tiếp nhanh chóng, một cuộc khủng hoảng nhân đạo khác ngay sau cuộc khủng hoảng được chứng kiến ở Afghanistan, sự bất ổn địa chính trị tiềm ẩn và sự tương đồng giữa tình hình ở Đông Âu và Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương đã khiến Hội nghị thượng đỉnh này trở nên quan trọng hơn nhiều.
Mục tiêu của IPEF
Một ngày trước Hội nghị thượng đỉnh QUAD, Khuôn khổ Kinh tế Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương vì sự thịnh vượng được Tổng thống Mỹ đưa ra trước sự chứng kiến của Thủ tướng Ấn Độ và Nhật Bản. Ngoài Mỹ, hiện có 12 quốc gia tham gia IPEF. Các quốc gia này thực hiện "các cuộc thảo luận tập thể nhằm hướng tới các cuộc đàm phán trong tương lai."
IPEF được coi là một thỏa thuận kinh tế thời đại mới chứ không phải là một hiệp định tạo thuận lợi thương mại đơn thuần nhằm mục đích hợp lý hóa hoặc xóa bỏ thuế quan và cho phép tiếp cận thị trường. IPEF tìm cách tăng cường sự tham gia kinh tế giữa các đối tác để "tiếp tục tăng trưởng, hòa bình và thịnh vượng."
Tuyên bố chung chỉ ra bài học kinh nghiệm từ đại dịch và các diễn biến khác trong khu vực đòi hỏi một cách tiếp cận mới. IPEF nêu bật 4 trụ cột gồm thương mại (tự do, công bằng và bao trùm), chuỗi cung ứng (đa dạng, minh bạch và an toàn), năng lượng sạch, khử carbon và cơ sở hạ tầng (công nghệ, tài chính, kết nối), Thuế và Chống tham nhũng (để cạnh tranh bình đẳng và các tiêu chuẩn chung).
Tuy nhiên từ tuyên bố chung, có thể phỏng đoán IPEF hiện chỉ là một tuyên bố tầm nhìn hơn là một khuôn khổ và các nước tham gia sẽ cần có cơ sở để xây dựng một khuôn khổ toàn diện có thể được thực thi trên thực tế. Do đó, việc thực thi khuôn khổ được công bố trong những tháng tới, cung cấp sự rõ ràng và duy trì động lực, sẽ là rất cần thiết.
Tuyên bố chung của IPEF cũng mời các đối tác Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương khác có chung “mục tiêu, lợi ích và tham vọng cho khu vực” tham gia sáng kiến. Tuy nhiên, Mỹ mong muốn đối tác IPEF hiện tại thảo luận về quy trình và tiêu chí cho các thành viên bổ sung tham gia.
Khía cạnh này cũng có thể được đưa vào khuôn khổ toàn diện đã sửa đổi. Tất nhiên, sẽ có sự so sánh giữa IPEF, Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) và Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) và lời hứa của IPEF là một thỏa thuận kinh tế thời đại mới phải tìm ra sự khớp nối phù hợp. Không rõ liệu các quốc gia đã là thành viên của RCEP và CPTPP có cần phải thích ứng hoặc chuyển đổi hay không để tham gia IPEF và việc thích ứng hoặc chuyển đổi đó sẽ được thực hiện như thế nào.
Các lãnh đạo trong nhóm Bộ Tứ. (Nguồn: ndtv.com)Chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương mới của Mỹ được công bố vào tháng 2/2022 vạch ra kế hoạch khởi động và lãnh đạo IPEF. Thực tế, IPEF được đưa ra một ngày trước Hội nghị thượng đỉnh QUAD cho thấy rõ ràng IPEF là một sáng kiến do Mỹ lãnh đạo chứ không phải là một sáng kiến do QUAD lãnh đạo.
Đồng thời, Mỹ có khả năng tìm kiếm sự hỗ trợ mạnh mẽ từ các nước trong nhóm QUAD để tiến tới cuộc thảo luận của IPEF.
Điểm chung giữa IPEF và QUAD
Tuyên bố chung được đưa ra sau Hội nghị thượng đỉnh QUAD ở Tokyo ngày 24/5 mang tính toàn diện hơn so với ba Hội nghị đầu tiên. Tuyên bố cố gắng mang lại sự rõ ràng hơn cho khuôn khổ hợp tác rộng rãi bằng cách vạch ra 8 lĩnh vực cụ thể bao gồm Hòa bình và Ổn định; COVID-19 và An ninh Y tế Toàn cầu; Cơ sở hạ tầng; Khí hậu; An ninh mạng; Công nghệ quan trọng và mới nổi; Học bổng 4 nước; Không gian và Nhận thức về Tên miền Hàng hải.
Mặc dù căng thẳng Nga-Ukraine được đề cập đến nhưng tuyên bố lại lảng tránh câu hỏi khó về việc tìm ra những cơ sở chung để giải quyết vấn đề tương tự. Tuy nhiên, sự hiểu biết lẫn nhau tốt hơn được thể hiện trong các vấn đề liên quan đến Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên và Myanmar. Động lực rộng lớn là tiến lên trong chương trình nghị sự của QUAD mà không bị hạn chế bởi các lĩnh vực khác biệt cụ thể giữa các nước trong Bộ tứ.
Việc tăng cường hợp tác với các quốc đảo Thái Bình Dương cũng được chỉ ra, đòi hỏi phải có hành động khẩn cấp. Hợp tác bốn bên với các thể chế đa phương, chống khủng bố và chủ nghĩa cực đoan bạo lực là những bước đi quan trọng, nhưng các nhiệm vụ cụ thể sẽ cần được các bên nhất trí.
Nhìn chung, tuyên bố chỉ ra tính liên tục trong kế hoạch rộng lớn hợp tác an ninh liên kết phát triển cho khu vực, thông qua các sáng kiến mang tính khẳng định và xây dựng. Tiến độ mà QUAD đạt được kể từ hội nghị thượng đỉnh đầu tiên được đề cập trong tuyên bố chung, truyền tải việc phân phối dưới biểu ngữ QUAD đang bắt đầu trở nên hữu hình và có thể còn nhiều hơn thế nữa có thể được mong đợi trong tháng tới. Điều này cũng gửi đi một thông điệp rằng QUAD là mối quan hệ đối tác quan trọng trong việc định hình môi trường trong những năm tới.
Tuyên bố chung QUAD toàn diện và sự ra mắt của IPEF là những bước phát triển quan trọng, có ý nghĩa lâu dài đối với khu vực. Có một số điểm chung giữa IPEF và các tuyên bố chung của QUAD, chẳng hạn như hợp tác về cơ sở hạ tầng và khí hậu và sức mạnh tổng hợp giữa Bộ tứ và IPEF trên các khía cạnh này là điều mong muốn.
Có thể hiểu rằng việc cho ra đời một khuôn khổ an ninh cho khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương trong thời gian tới cũng như việc tiếp nối khuôn khổ kinh tế là khó hơn nhiều, mặc dù không phải là không thể.
Tuy nhiên, khuôn khổ này có thể bắt đầu với một Khuôn khổ Hợp tác An ninh Hàng hải Ấn Độ-Thái Bình Dương. Khi và chỉ khi cách tiếp cận này được khám phá, vai trò của Bộ tứ sẽ rất quan trọng./.
