Khi những cánh hoa đào, hoa mai hé nở báo hiệu mùa xuân về cũng là lúcđồng bào các dân tộc ở Hòa Bình đang nhộn nhịp chuẩn bị đón Tết NguyênĐán cung của cộng đồng các dân tộc việt Nam.
Như các dân tộc anh emkhác, đối với người Tày ở huyện vùng cao Đà Bắc (Hòa Bình), Tết NguyênĐán là lễ Tết quan trọng nhất trong năm. Mặc dù, giờ đây cuộc sống đã ítnhiều thay đổi nhưng bản sắc văn hóa và hồn cốt dân tộc của đồng bàoTày vẫn được gìn giữ nguyên vẹn cho đến ngày nay.
Người Tày Đà Bắc bắt đầu đón Tết từ 28 tháng Chạp âm lịch, đến mồng 7/1xuống đồng cày cấy hình thức một lúc rồi về (hay còn gọi là Khai hạ);sau đó đến 15/1, họ lại làm bánh, thịt gà, thịt vịt... như đầu năm mới(giống như ăn Rằm tháng Giêng của người Kinh), người Tày gọi là “ăn Tếtlại” và kéo dài đến hết tháng.
Để đón Tết, cả giađình người Tày cùng tập trung quét dọn, trang trí lại nhà cửa và bàn thờtổ tiên. Theo quan niệm của người Tày, ngày Tết trong nhà phải sạch sẽthì cả năm gặp nhiều may mắn. Khi nhà cửa được dọn dẹp xong họ bắt đầuthịt lợn, thịt gà, thịt vịt, đồ xôi, làm bánh…. Mọi công việc đều đượclàm nhanh chóng để phục vụ cho lễ cúng tiễn đưa năm cũ, đón năm mới vàmời tổ tiên về cùng ăn Tết.
Tết của người Tày, côngviệc quan trọng nhất là thờ cúng tổ tiên và cúng theo từng mâm nhỏ. Bànthờ tổ tiên (bậc cao nhất) được treo ở góc tường thẳng cửa voóng chính,còn 3 mâm thờ nhỏ hơn đặt dưới ban thờ tổ tiên (là bậc thấp hơn). Ngoàithờ cúng tổ tiên, người Tày còn thờ vua bếp, thổ công; đây là những vịthần cai quản và trông giữ nơi họ sinh sống nên tất cả các gia đình đềulàm lễ thờ trong mấy ngày Tết với mong muốn các vị thần sẽ che chở, bảovệ cho gia đình. Nếu gia đình nào có cha mẹ mới mất thì phải làm thêmmột mâm thứ 4.
Trên mâm cúng đều được đặt bằng lá chuối gồm có rượu, xôitrắng đồ trứng kiến gói lá dong, thịt lợn, thịt gà và cá suối đồ nõnchuối; ngoài ra, còn có món bánh đặc trưng không thể thiếu trong mâm cỗcúng là bánh trưng và bánh gio (còn gọi là bánh chì).
Người Tày không gói bánh trưng vuông mà chỉ gói bánh tròn và bánh dài(bánh ống và bánh tép), nhân bánh trưng ngoài đỗ xanh, thịt lợn bămnhỏ, hạt tiêu còn có hành lá, rau thì là. Bánh gio là loại bánh được làmtừ lá và hoa của một loại cây mọc trên rừng có mùi thơm ngậy tựa như lácây vừng (người Tày gọi là cây vừng nhà).
Hoa và lá cây “vừng nhà” đượcđem phơi khô cùng với rơm gạo nếp (đã tuốt bỏ hạt) rồi đốt thànhgio. Khi gạo nếp nương (ngâm khoảng 8-10 tiếng) được vớt ra rá cho ráonước, rồi đem gio và gạo chộn với nhau, sau đó lấy lá dong để gói, góinhư bánh trưng tép dài khoảng 20-30cm, nhân bánh chì có thịt lợn bămnhỏ, hành lá và rau thì là. Khi luộc chín, bánh có màu nâu đen, ngườiTày gọi đó là bánh gio hoặc chì. Đây còn là quà để chúc Tết và mừng tuổikhi trẻ đến chơi nhà.
Sau khi mâm cỗ cúng được chuẩn bị xong, thầy mođến làm lễ cúng. Ngoài ra, tất cả những công cụ lao động như: dao, rựa,cày, bừa, cuốc, thuổng… cũng được xếp vào một nơi rồi thắp hương; theođồng bào nơi đây, những vật dụng đó đã gắn bó và theo họ suốt một nămlao động vất vả nên chúng cũng phải được nghỉ ngơi đón Tết.
Ông Xa Văn Đăng 80 tuổi, xóm Bản Hạ, xã Mường Chiềng có thâm niênhơn 40 năm đo mo cho biết: Các mâm thờ của gia chủ, tôi đều cúng tổ tiênvà theo phong tục thì mỗi mâm cúng một bậc nên mỗi bài cúng cũng đềukhác nhau. Nhưng tất cả đều thể hiện mong ước của con cháu, hy vọng ôngbà, tổ tiên sẽ phù họ cho gia đình sang năm mới mạnh khỏe, may mắn…
Vào đêm giao thừa, mọi sự thăm thú được kết thúc bắt đầu từ 23 giờ. Lúcnày mọi nhà đều đóng chặt cửa, cổng không cho bất cứ người nhà, hayngười lạ ra, vào. Vì người Tày kiêng kỵ nhất sáng mồng 1, không ai đượcđến nhà nhau; họ quan niệm nếu người có tang ma đến nhà sẽ mang lạinhiều tai ương, vận hạn cho gia đình. Vì vậy, họ chọn người xông nhàphải là người có đạo đức, uy tín và phúc lớn trong bản nhưng đến chiềumồng 1 Tết thì mọi người có thể đi chơi nhà nhau bình thường.
Theo phongtục của người Tày là rạng sáng mồng 1 Tết (4- 5giờ) cả nhà cùng nhau rasuối để rửa mặt, chân, tay và nhặt 12 viên đá cuội nhỏ (tượng trưng cho12 con giáp) mang về nhà tung vào gầm sàn hoặc giữa nhà, với ý nghĩacầu may cho gia đình cả năm mùa màng bội thu và nuôi được nhiềutrâu, bò, lợn, gà hơn.
Phong tục đónTết truyền thống của người Tày Đà Bắc không những là nét văn hóa đặctrưng mà còn là dịp để người dân đoàn tụ, xum vầy cùng dòng họ, giađình, để các thế hệ đi trước truyền lại những kinh nghiệm trong laođộng, sản xuất; giáo dục con cháu phát huy truyền thống cách mạng, gìngiữ nét văn hóa đặc trưng của dân tộc mình…và cùng nhau quây quần bênmâm cơm ngày Tết, thưởng thức những món ăn đặc biệt hơn ngày thường,cùng nâng chén chúc nhau những lời chúc tốt lành đầu năm.
Tết đến, Xuânsang cũng là dịp để họ được nghỉ ngơi, diện những bộ quần áo đẹp nhấtcùng chơi những trò chơi dân gian mang tính cộng đồng như tung còn, múaxòe và trao cho nhau những điệu hát Sli, hát lượn thật hay và tình tứ….
Trong không khí ngập tràn sắc xuân, những cái nắm tay thật chặt trongđiệu xòe cùng với tiếng chiêng, tiếng trống rộn rã mang đậm bản sắc vănhóa của đồng bào Tày Đà Bắc. Tất cả như muốn gửi gắm những điều tốt đẹptrong năm mới. ./.
Như các dân tộc anh emkhác, đối với người Tày ở huyện vùng cao Đà Bắc (Hòa Bình), Tết NguyênĐán là lễ Tết quan trọng nhất trong năm. Mặc dù, giờ đây cuộc sống đã ítnhiều thay đổi nhưng bản sắc văn hóa và hồn cốt dân tộc của đồng bàoTày vẫn được gìn giữ nguyên vẹn cho đến ngày nay.
Người Tày Đà Bắc bắt đầu đón Tết từ 28 tháng Chạp âm lịch, đến mồng 7/1xuống đồng cày cấy hình thức một lúc rồi về (hay còn gọi là Khai hạ);sau đó đến 15/1, họ lại làm bánh, thịt gà, thịt vịt... như đầu năm mới(giống như ăn Rằm tháng Giêng của người Kinh), người Tày gọi là “ăn Tếtlại” và kéo dài đến hết tháng.
Để đón Tết, cả giađình người Tày cùng tập trung quét dọn, trang trí lại nhà cửa và bàn thờtổ tiên. Theo quan niệm của người Tày, ngày Tết trong nhà phải sạch sẽthì cả năm gặp nhiều may mắn. Khi nhà cửa được dọn dẹp xong họ bắt đầuthịt lợn, thịt gà, thịt vịt, đồ xôi, làm bánh…. Mọi công việc đều đượclàm nhanh chóng để phục vụ cho lễ cúng tiễn đưa năm cũ, đón năm mới vàmời tổ tiên về cùng ăn Tết.
Tết của người Tày, côngviệc quan trọng nhất là thờ cúng tổ tiên và cúng theo từng mâm nhỏ. Bànthờ tổ tiên (bậc cao nhất) được treo ở góc tường thẳng cửa voóng chính,còn 3 mâm thờ nhỏ hơn đặt dưới ban thờ tổ tiên (là bậc thấp hơn). Ngoàithờ cúng tổ tiên, người Tày còn thờ vua bếp, thổ công; đây là những vịthần cai quản và trông giữ nơi họ sinh sống nên tất cả các gia đình đềulàm lễ thờ trong mấy ngày Tết với mong muốn các vị thần sẽ che chở, bảovệ cho gia đình. Nếu gia đình nào có cha mẹ mới mất thì phải làm thêmmột mâm thứ 4.
Trên mâm cúng đều được đặt bằng lá chuối gồm có rượu, xôitrắng đồ trứng kiến gói lá dong, thịt lợn, thịt gà và cá suối đồ nõnchuối; ngoài ra, còn có món bánh đặc trưng không thể thiếu trong mâm cỗcúng là bánh trưng và bánh gio (còn gọi là bánh chì).
Người Tày không gói bánh trưng vuông mà chỉ gói bánh tròn và bánh dài(bánh ống và bánh tép), nhân bánh trưng ngoài đỗ xanh, thịt lợn bămnhỏ, hạt tiêu còn có hành lá, rau thì là. Bánh gio là loại bánh được làmtừ lá và hoa của một loại cây mọc trên rừng có mùi thơm ngậy tựa như lácây vừng (người Tày gọi là cây vừng nhà).
Hoa và lá cây “vừng nhà” đượcđem phơi khô cùng với rơm gạo nếp (đã tuốt bỏ hạt) rồi đốt thànhgio. Khi gạo nếp nương (ngâm khoảng 8-10 tiếng) được vớt ra rá cho ráonước, rồi đem gio và gạo chộn với nhau, sau đó lấy lá dong để gói, góinhư bánh trưng tép dài khoảng 20-30cm, nhân bánh chì có thịt lợn bămnhỏ, hành lá và rau thì là. Khi luộc chín, bánh có màu nâu đen, ngườiTày gọi đó là bánh gio hoặc chì. Đây còn là quà để chúc Tết và mừng tuổikhi trẻ đến chơi nhà.
Sau khi mâm cỗ cúng được chuẩn bị xong, thầy mođến làm lễ cúng. Ngoài ra, tất cả những công cụ lao động như: dao, rựa,cày, bừa, cuốc, thuổng… cũng được xếp vào một nơi rồi thắp hương; theođồng bào nơi đây, những vật dụng đó đã gắn bó và theo họ suốt một nămlao động vất vả nên chúng cũng phải được nghỉ ngơi đón Tết.
Ông Xa Văn Đăng 80 tuổi, xóm Bản Hạ, xã Mường Chiềng có thâm niênhơn 40 năm đo mo cho biết: Các mâm thờ của gia chủ, tôi đều cúng tổ tiênvà theo phong tục thì mỗi mâm cúng một bậc nên mỗi bài cúng cũng đềukhác nhau. Nhưng tất cả đều thể hiện mong ước của con cháu, hy vọng ôngbà, tổ tiên sẽ phù họ cho gia đình sang năm mới mạnh khỏe, may mắn…
Vào đêm giao thừa, mọi sự thăm thú được kết thúc bắt đầu từ 23 giờ. Lúcnày mọi nhà đều đóng chặt cửa, cổng không cho bất cứ người nhà, hayngười lạ ra, vào. Vì người Tày kiêng kỵ nhất sáng mồng 1, không ai đượcđến nhà nhau; họ quan niệm nếu người có tang ma đến nhà sẽ mang lạinhiều tai ương, vận hạn cho gia đình. Vì vậy, họ chọn người xông nhàphải là người có đạo đức, uy tín và phúc lớn trong bản nhưng đến chiềumồng 1 Tết thì mọi người có thể đi chơi nhà nhau bình thường.
Theo phongtục của người Tày là rạng sáng mồng 1 Tết (4- 5giờ) cả nhà cùng nhau rasuối để rửa mặt, chân, tay và nhặt 12 viên đá cuội nhỏ (tượng trưng cho12 con giáp) mang về nhà tung vào gầm sàn hoặc giữa nhà, với ý nghĩacầu may cho gia đình cả năm mùa màng bội thu và nuôi được nhiềutrâu, bò, lợn, gà hơn.
Phong tục đónTết truyền thống của người Tày Đà Bắc không những là nét văn hóa đặctrưng mà còn là dịp để người dân đoàn tụ, xum vầy cùng dòng họ, giađình, để các thế hệ đi trước truyền lại những kinh nghiệm trong laođộng, sản xuất; giáo dục con cháu phát huy truyền thống cách mạng, gìngiữ nét văn hóa đặc trưng của dân tộc mình…và cùng nhau quây quần bênmâm cơm ngày Tết, thưởng thức những món ăn đặc biệt hơn ngày thường,cùng nâng chén chúc nhau những lời chúc tốt lành đầu năm.
Tết đến, Xuânsang cũng là dịp để họ được nghỉ ngơi, diện những bộ quần áo đẹp nhấtcùng chơi những trò chơi dân gian mang tính cộng đồng như tung còn, múaxòe và trao cho nhau những điệu hát Sli, hát lượn thật hay và tình tứ….
Trong không khí ngập tràn sắc xuân, những cái nắm tay thật chặt trongđiệu xòe cùng với tiếng chiêng, tiếng trống rộn rã mang đậm bản sắc vănhóa của đồng bào Tày Đà Bắc. Tất cả như muốn gửi gắm những điều tốt đẹptrong năm mới. ./.
Vũ Hà (Vietnam+)
