Sau gần 5 tháng triển khai Dự án bảo tồn, tu bổ, phục hồi và phát huy giá trị di tích Hải Vân Quan, nhiều hạng mục đã được nhà thầu thực hiện với khối lượng công việc tương đối lớn.
Tuy nhiên, trong phạm vi thực hiện đang có một số vướng mắc thuộc lĩnh vực quản lý của nhiều đơn vị khác nhau giữ tỉnh Thừa Thiên-Huế và thành phố Đà Nẵng cần sớm được tháo gỡ để đảm bảo tiến độ của dự án này.
Di tích Hải Vân Quan tọa lạc trên đỉnh đèo Hải Vân, nằm giữa thị trấn Lăng Cô, huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên-Huế và phường Hòa Hiệp Bắc, quận Liên Chiểu, thành phố Đà Nẵng.
Dự án bảo tồn, tu bổ, phục hồi và phát huy giá trị di tích Hải Vân Quan được khởi công vào tháng 12/2021 với diện tích đất sử dụng khoảng 6.500m2, do Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế làm chủ đầu tư, Sở Văn hóa và Thể thao thành phố Đà Nẵng là đơn vị phối hợp điều hành thực hiện. Dự án có tổng mức đầu tư hơn 42 tỷ đồng từ nguồn ngân sách của tỉnh Thừa Thiên-Huế và thành phố Đà Nẵng, thời gian thực hiện trong 2 năm.
Hiện nay, đơn vị thi công đã tháo dỡ các kết cấu lô cốt xây mới bằng bêtông cốt thép và gạch thẻ thời Pháp, Mỹ trên cổng Hải Vân Quan và Thiên Hạ Đệ Nhất Hùng Quan. Đồng thời, nhà thầu cũng sắp hoàn thành tu bổ 5 lô cốt quân sự được xây dựng từ thời thực dân Pháp, đế quốc Mỹ xâm lược và đang thực hiện xây dựng tường chắn đất bằng đá hộc, hệ thống đường dạo bằng bêtông giả đất cũng làm được hơn 30% khối lượng công việc.
Ông Phạm Hùng Trường, Phó giám đốc Phân viện Khoa học công nghệ xây dựng, đại diện nhà thầu cho biết trong quá trình hạ giải hai lô cốt nằm phía trên hai cổng chính, các kỹ sư và công nhân đã thực hiện cẩn thận, tháo dỡ từng phần, đảm bảo không ảnh hưởng đến công trình nguyên gốc.
Do triển khai thi công trên địa hình đồi dốc nên nhà thầu phải tính toán, ưu tiên hoàn thành trước một số hạng mục như hệ thống tường chắn đất nhằm chủ động ngăn chặn tình trạng sạt lở, thi công sân đường giữa Hải Vân Quan và Thiên Hạ Đệ Nhất Hùng Quan để có mặt bằng xây dựng nhà Trú Sở, nhà Vũ Khố. Thi công trong điều kiện thời tiết khí hậu trên đỉnh đèo Hải Vân diễn biến phức tạp, có ngày diễn ra hình thái thời tiết của bốn mùa nên công nhân và kỹ sư phải bố trí thời gian làm việc hợp lý, quyết tâm vượt qua khó khăn, đảm bảo tiến độ và cố gắng hoàn thành một số hạng mục quan trọng trước mùa mưa.
[Khởi công dự án Bảo tồn tu bổ, phục hồi di tích Hải Vân Quan]
Theo kiến trúc sư Trịnh Quốc Trường, thành viên Tổ giám sát dự án, đối với bờ tường thành nhà Nguyễn còn sót lại, đơn vị thi công đã tiến hành khảo sát, đo vẽ cẩn thận trước khi tiến hành hạ giải, gia cường lại phần móng, phục hồi tường thành bằng đá núi.
Nhà thầu cũng lựa chọn những viên đá núi tương đồng với đá gốc, đảm bảo sự đồng bộ, chắc chắn, mỹ quan của các bờ thành. Đội ngũ kỹ sư và công nhân cũng thường xuyên có những buổi trao đổi đầu bờ, cố gắng tìm ra giải pháp tối ưu nhằm lưu giữ những cấu kiện nguyên gốc, cũng như kỹ thuật thi công của người xưa.
Trước đó, công tác rà phá bom mìn sót lại sau chiến tranh tại khu vực di tích Hải Vân Quan cũng đã được thực hiện nhằm đảm bảo tuyệt đối an toàn trong quá trình thi công. Theo ông Nguyễn Thế Sơn, Phó Giám đốc Ban Quản lý dự án Di tích Cố đô Huế, trong phạm vi dự án có nhà Viba (bưu điện) bỏ hoang do Ủy ban Nhân dân phường Hòa Hiệp Bắc quản lý. Tuy nhiên, hiện chưa tìm được giấy tờ liên quan đến ngôi nhà này để làm các thủ tục hạ giải.
Ngoài ra, chạy ngang qua khu vực di tích còn có đường dây điện 22kV. Các đơn vị chức năng đang nghiên cứu phương án để ngầm hóa đoạn đường điện này. Đồng thời, phạm vi thực hiện dự án liên quan đến diện tích rừng phòng hộ đòi hỏi phải hoàn thiện các thủ tục pháp lý chuyển đổi đất rừng từ các cơ quan chức năng của tỉnh Thừa Thiên-Huế và thành phố Đà Nẵng.
Theo ông Nguyễn Thế Sơn, trong quá trình thi công đã phát lộ ra một chân đế bia đá ngay tại phía bên trong cổng Hải Vân Quan với kiểu dáng giống như các mẫu bia ghi địa danh ở các lăng vua triều Nguyễn. Từ cổng Thiên Hạ Đệ Nhất Hùng Quan đi về hướng tỉnh Thừa Thiên-Huế xuyên qua cánh rừng vẫn còn dấu tích của con đường thiên lý ngày xưa nên cần có hình thức khai thác phù hợp để du khách có thể trải nghiệm một cung đường nổi tiếng một thời đã đi vào sử sách.
Di tích Hải Vân Quan được xây dựng vào năm 1826, là một đồn lũy quân sự trấn thủ tại đỉnh đèo Hải Vân ngay ranh giới giữa tỉnh Thừa Thiên-Huế và thành phố Đà Nẵng (xưa là ranh giới giữa phủ Thừa Thiên-Huế và Quảng Nam). Hải Vân Quan được xây dựng ở vị trí đắc địa, vừa hiểm trở cheo leo, là nơi xung yếu nhất được mệnh danh là "yết hầu" của Kinh đô Huế.
Trước đây, thành lũy này án ngữ trên con đường thiên lý độc đạo lưu thông từ Kinh đô Huế đến xứ Quảng Nam và ngược lại. Trong giai đoạn 1945-1975, nhiều hạng mục công trình quân sự được xây dựng thêm ở đây như vọng gác, lô cốt nhằm trấn giữ con đường huyết mạch này.
Di tích Hải Vân Quan được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích Quốc gia vào năm 2017./.