Theo bài viết trên trang Đa chiều, Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị đã đến Singapore, điểm dừng chân thứ ba trong chuyến công du Đông Nam Á của ông và bắt đầu tiếp xúc với Phó Thủ tướng Singapore, Ngoại trưởng Vivian Balakrishnan và các quan chức cấp cao khác của nước này.
Nỗ lực vượt ải
Cùng với những lời lẽ ngoại giao của các quan chức cấp cao hai nước, sự hợp tác đa dạng giữa Trung Quốc và Singapore, thì một điều khiến dư luận rất chú ý đó là Bộ Ngoại giao Singapore tuyên bố hoan nghênh việc Trung Quốc tham gia Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP).
Tuyên bố này có nghĩa là 10 tháng sau khi Bắc Kinh tuyên bố ý định tham gia CPTPP, Singapore là một trong số 11 quốc gia ký kết hiệp định này đã chấp nhận việc Bắc Kinh gia nhập. Ngoài ra, từ tháng 2-5/2021, các nước CPTPP bao gồm Australia, Malaysia và New Zealand cũng lần lượt thảo luận với Bắc Kinh liên quan vấn đề này.
CPTPP là một cơ chế ban đầu được đưa ra để kiềm chế Trung Quốc. Dù là Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) do Mỹ dẫn dắt hay CPTPP mà Mỹ đã lựa chọn rút khỏi, hiệp định thương mại này đều có nội dung cốt lõi là tạo ra đối trọng với ảnh hưởng của Trung Quốc.
Mục tiêu này không chỉ liên quan đến những trở ngại địa chính trị được thúc đẩy bởi các nước CPTPP lớn như Nhật Bản, Australia và Canada. Sự khác biệt giữa việc trợ cấp doanh nghiệp nhà nước, mua sắm chính phủ và mức độ tiếp cận ngành dịch vụ của Trung Quốc với các tiêu chuẩn phương Tây cũng trở thành nguyên nhân quan trọng khiến các nước TPP, CPTPP từ chối Trung Quốc.
[Bộ Thương mại Trung Quốc chính thức đệ đơn xin gia nhập CPTPP]
Tuy nhiên, khi Mỹ rút khỏi TPP, Chile, Peru và các nước khác bắt đầu chú ý đến Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) từ tháng 11/2016 và Australia năm 2017 thậm chí còn đề xuất ý tưởng khuyến khích Trung Quốc tham gia TPP. Điều này khiến các nước trong CPTPP có cơ sở nhất định để chấp nhận Trung Quốc gia nhập.
Từ quan điểm kinh tế hiện nay, việc Trung Quốc tham gia CPTPP có thể đem lại những lợi ích cho các nước thành viên. Một số nhà kinh tế đã tiến hành phân tích dựa trên dữ liệu năm thương mại bình thường (khi chưa có đại dịch) và rút ra kết luận rằng, sau khi Trung Quốc gia nhập CPTPP, hầu hết các quốc gia thành viên đều có thể được hưởng lợi.
Cụ thể, về tác động của thương mại xuất nhập khẩu, các nước phụ thuộc nhiều vào ngoại thương như Brunei, Malaysia, Việt Nam, Mexico và Peru được hưởng lợi rõ ràng hơn, tiếp theo là Nhật Bản, Australia, New Zealand và Chile, trong khi Canada và Singapore có mức tăng nhỏ hơn.
Thứ hai, về GDP, các nước thành viên có thể tăng tối đa 1%, trừ Australia do mức tăng nhập khẩu lớn hơn mức tăng xuất khẩu. Thứ ba, liên quan đến lĩnh vực sản xuất, trừ Brunei, tất cả các quốc gia khác có thể ghi nhận mức tăng trưởng tích cực nhất định. Phân tích này khiến cho việc tiếp nhận Trung Quốc vào CPTPP có cơ sở lý luận lớn hơn.
Sau tháng 2/2021, Trung Quốc đã thúc đẩy các cuộc tiếp xúc về để thuyết phục một số quốc gia thành viên CPTPP. Đối với Singapore, quốc gia đã nỗ lực thiết lập Khu vực thương mại tự do châu Á-Thái Bình Dương (FTAAP) từ năm 2009, tình hình hiện tại có thể giúp thúc đẩy kế hoạch này. Singapore dường như cũng muốn Trung Quốc tham gia vào các hiệp định thương mại với các điều khoản về thương mại dịch vụ và quyền sở hữu trí tuệ, nên CPTPP đã trở thành một lựa chọn khả thi.
Tương tự, New Zealand, nước đã nâng cấp Hiệp định Thương mại tự do với Trung Quốc vào tháng 1/2021, cũng có ý tưởng tương tự. Hiện tại, New Zealand đã dành cho Trung Quốc một số ưu đãi trong lĩnh vực nhất định, tương tự như với các nước thành viên CPTPP, ví dụ như các sản phẩm gỗ, giấy với kim ngạch thương mại gần 2,16 tỷ USD sẽ được miễn thuế 99%.
Nếu Trung Quốc tham gia CPTPP, dự kiến xuất khẩu có thể tăng trưởng ít nhất 2%, việc thúc đẩy Trung Quốc tham gia CPTPP cũng sẽ đem lại lợi ích cho New Zealand.
Xét bối cảnh hiện nay, kế hoạch mở rộng của CPTPP trong tương lai có thể cần nhiều thời gian hơn. Tuy nhiên, việc CPTPP trước đây vốn do Mỹ dẫn dắt để đối phó với ảnh hưởng của Trung Quốc nay đang có sự thay đổi.
Cùng với việc một số quốc gia bắt đầu thay đổi cách tiếp cận, Trung Quốc cũng đang hóa giải cục diện bị bài trừ để tham gia vào quá trình đàm phán CPTPP, hội nhập vào chuỗi giá trị mới ở châu Á-Thái Bình Dương, sau đó tiếp tục vận động các nước liên quan đối mặt với tình hình thực tế, thực hiện các biện pháp "sửa đổi các điều khoản hoặc linh hoạt đưa ra một ngoại lệ."
"Ải" CPTPP hẹp hay rộng đối với Trung Quốc?
Hiện vẫn chưa rõ liệu Trung Quốc có được tham gia CPTPP hay không. Để được thông qua, Trung Quốc sẽ cần tới sự nhất trí của toàn bộ 11 thành viên của hiệp định. Tuy nhiên, Nikkei Asia lưu ý rằng Bắc Kinh đang có mối quan hệ "cơm chẳng lành canh chẳng ngọt" với một số nước thành viên như Australia và một số quốc gia Đông Nam Á đang có tranh chấp chủ quyền lãnh hải.
Là một nền kinh tế "đầu tàu" của CPTPP, Nhật Bản tuyên bố rằng việc tuân thủ những quy định tiêu chuẩn cao của CPTPP sẽ là một điều kiện tiên quyết để Trung Quốc có thể bước vào những vòng đàm phán cho quá trình gia nhập CPTPP của họ.
So với các nước khác như Nhật Bản, Trung Quốc vẫn được xem là "thua xa" trong vấn đề tiếp cận thị trường. Ngoài ra, "gã khổng lồ châu Á" này cũng đang vướng phải những rào cản khác để có thể đáp ứng được những tiêu chuẩn của CPTPP như sự cần thiết phải tiến hành một số cải cách trong nước, đặc biệt là những chính sách ưu tiên đối với khối doanh nghiệp nhà nước cũng như thay đổi về chính sách trợ cấp nhà nước đối với khu vực kinh doanh này.
Trung Quốc đã tăng cường củng cố lĩnh vực doanh nghiệp nhà nước, vì vậy, các cuộc đàm phán đầu tiên để tham gia CPTPP sẽ vấp phải những trở lực to lớn.
Bình luận trên Nikkei Asia, bà Wendy Cutler, từng là quyền Phó Đại diện Thương mại Mỹ, đánh giá: "Vì nhà nước đóng vai trò chủ đạo trong nền kinh tế, nên Bắc Kinh dường như sẽ tìm cách né tránh những vấn đề liên quan quy định và tiêu chuẩn cao vốn dựa trên sự vận hành của thị trường mà CPTPP áp dụng. Trọng trách là ứng cử viên phải chứng minh khả năng sẵn sàng tuân thủ những quy tắc tiêu chuẩn cao hiện có của CPTPP cũng như sẵn sàng tuân theo những cam kết về tiếp cận thị trường toàn diện".
Theo nữ chuyên gia kinh tế này, việc Trung Quốc xin gia nhập CPTPP là một động thái mới cho thấy vì sao Washington cần đẩy mạnh can dự kinh tế và thương mại với Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương.
Ngoài vấn đề liên quan doanh nghiệp nhà nước, Trung Quốc cũng gặp khó khăn với những quy định nội bộ của họ như luật an ninh dữ liệu mới mà Bắc Kinh thực thi vào tháng 9 này đã cấm chuyển dữ liệu nhạy cảm ra ngoài biên giới nước này. Các nước thành viên CPTPP có thể sẽ không "mặn mà" gì với đạo luật này.
CPTPP có ba nguyên tắc đảm bảo tính minh bạch và công bằng trong việc phân phối dữ liệu, trong đó có quy định cấm buộc các công ty tiết lộ mã nguồn. Tại Trung Quốc, các công ty nước ngoài đã bị chính quyền địa phương buộc phải tiết lộ công nghệ để có được giấy phép hoạt động tại địa phương.
Bên cạnh đó, CPTPP còn kêu gọi chấm dứt phân biệt đối xử giữa các công ty nước ngoài và trong nước trong hoạt động mua sắm chính phủ. Trong khi đó, Bắc Kinh đã ban hành hướng dẫn "mua hàng hóa của Trung Quốc" đối với hoạt động mua sắm của chính phủ đối với một số sản phẩm nhất định. Theo giải thích của Reuters hôm 2/8, hướng dẫn này yêu cầu "nội địa hóa 100%" đối với hàng trăm sản phẩm thuộc hoạt động mua sắm chính phủ của nước này, tạo nên những rào cản mới đối với các nhà cung cấp ngoại.
Vì vậy, con đường trở thành thành viên CPTPP sẽ chỉ mở ra khi Trung Quốc không còn đặt những lợi ích của mình lên hàng đầu./.
