Nhân viên y tế tư vấn chăm sóc cho người có HIV/AIDS. (Ảnh: TTXVN)Việt Nam đang hướng tới mục tiêu kết thúc đại dịch HIV/AIDS vào năm 2030. Những năm qua, công cuộc phòng chống căn bệnh nguy hiểm này đã đạt được nhiều bước tiến đáng kể.
Tuy nhiên chặng đường để đạt mục tiêu trên còn dài, trong khi thách thức về vấn đề thiếu hụt tài chính đang là một trở ngại lớn cần giải quyết.
Phóng viên Vietnam+ đã có cuộc trao đổi với giáo sư Nguyễn Thanh Long - Thứ trưởng Bộ Y tế, Ủy viên Ủy ban phòng, chống AIDS và phòng, chống tệ nạn ma tuý, mại dâm để có cái nhìn toàn diện hơn xung quanh vấn đề tài chính đầu tư cho công tác phòng chống HIV/AIDS hiện nay.
- Thứ trưởng dự báo như thế nào về tình hình nhiễm HIV/AIDS tại Việt Nam trong thời gian sắp tới?
Thứ trưởng Nguyễn Thanh Long: Trong 5 năm gần đây, dịch HIV/AIDS ở Việt Nam có xu hướng giảm cả ba tiêu chí: Số người nhiễm mới HIV, số bệnh nhân chuyển sang AIDS và số tử vong do AIDS.
Về dự báo trong thời gian tới, theo mô hình ước tính dự báo mới nhất thì dịch HIV tiếp tục sẽ tập trung ở những nhóm người có hành vi nguy cơ đặc biệt là hành vi liên quan đến lây nhiễm HIV qua đường tình dục (người mua dâm, vợ, chồng hoặc bạn tình của người nhiễm HIV, người nghiện chích, gái bán dâm và nam giới có quan hệ tình dục đồng giới với nam).
Do vậy để tiếp tục khống chế dịch HIV/AIDS và thực hiện thành công mục tiêu chiến lược quốc gia phòng, chống HIV/AIDS đến năm 2020, tầm nhìn 2030 và để kết thúc đại dịch HIV/AIDS vào năm 2030 thì cần có sự cam kết và đầu tư thông minh vào những hoạt động hiệu quả với sự ủng hộ của các cấp lãnh đạo, sự tham gia của toàn xã hội.
- Hiện nay, đa phần kinh phí cho phòng, chống HIV/AIDS ở Việt Nam là phụ thuộc vào viện trợ quốc tế. Xin Thứ trưởng lý giải vì sao nguồn kinh phí quốc tế lại chiếm “áp đảo” như vậy so với nguồn tài chính trong nước?
Thứ trưởng Nguyễn Thanh Long: Đúng vậy, trong những năm qua có đến gần 80% kinh phí trực tiếp cho các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS ở Việt Nam do viện trợ quốc tế. Đó là chưa kể các hỗ trợ kỹ thuật khác mà chúng ta không thể tính bằng tiền.
Kinh phí quốc tế áp đảo so với kinh phí trong nước, thứ nhất, do Việt Nam làm tốt công tác vận động nguồn lực từ các tổ chức quốc tế và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực tài trợ. Các nước, các tổ chức quốc tế thấy rằng việc đầu tư cho Việt Nam thực sự có hiệu quả nên họ cũng sẵn sàng hỗ trợ.
Thứ hai, trong những năm qua, Việt Nam thuộc nhóm các nước có thu nhập thấp. Do vậy cũng là một trong các tiêu chí khi xét viện trợ cho các nước nghèo. Gần đây Việt Nam đã trở thành nước có thu nhập trung bình mặc dù vẫn là trung bình thấp. Như vậy tiêu chí đó sẽ không còn nữa.
Thứ ba, trong giai đoạn đầu khi dịch tấn công vào Việt Nam, nguồn lực và kinh nghiệm trong phòng, chống HIV/AIDS ở Việt Nam khi đó rất hạn chế. Các mô hình can thiệp dự phòng và điều trị chúng ta cũng chưa có nhiều mà việc triển khai các mô hình, sáng kiến hay các can thiệp này không chỉ bằng sự hỗ trợ kỹ thuật mà các tổ chức quốc tế đã phải đầu tư luôn cả ngân sách để giúp Việt Nam xây dựng mô hình.
Một vấn đề nữa là những năm 2004-2007, tình hình dịch HIV của Việt Nam tăng rất nhanh, có những thời điểm mỗi năm phát hiện trên 30.000 người nhiễm mới, số người chết do AIDS cũng nhiều, do vậy đây là vẫn đề hết sức nóng với sức khỏe người dân mỗi quốc gia nói riêng.
Dịch HIV/AIDS là vấn đề toàn cầu, không biên giới, nên việc đáp ứng cũng cần có tính chất liên quốc gia, toàn cầu. Do vậy các nước phát triển cũng thấy cần có trách nhiệm hỗ trợ Chính phủ các nước có thu nhập thấp trong việc ứng phó với đại dịch HIV/AIDS.
Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thanh Long. (Ảnh: TTXVN)- Liệu có phải trong thời gian qua, chúng ta đã “lơ là” với việc huy động với các nguồn lực trong nước?
Thứ trưởng Nguyễn Thanh Long: Phải khẳng định rằng, Đảng và Chính phủ rất quan tâm chỉ đạo và đầu tư cho công tác phòng, chống HIV/AIDS. Chúng ta có riêng một Luật về phòng, chống HIV/AIDS, có các Chỉ thị của Ban bí thư về tăng cường công tác phòng, chống HIV/AIDS phù hợp với từng giai đoạn, có các Chiến lược quốc gia, đề án cấp Chính phủ.
Chương trình phòng, chống HIV/AIDS từ năm 2011 đã trở thành một chương trình mục tiêu quốc gia riêng và những năm gần đây (trừ hai năm qua do khủng hoảng kinh tế chung của cả nước), nguồn ngân sách trung ương đầu tư trực tiếp cho phòng, chống HIV/AIDS vẫn tăng đều hàng năm, chưa kể kinh phí các địa phương đầu tư cho công tác phòng, chống HIV/AIDS theo thống kê cũng có xu hướng tăng hàng năm.
Tuy vậy có thể nói dù có quan tâm đầu tư của nhà nước hay có tập trung huy động nguồn lực trong nước thì nếu không có nguồn viện trợ quốc tế rất lớn trong thời gian qua thì Việt Nam sẽ hết sức khó khăn và không đạt được những kết quả trong phòng, chống HIV/AIDS như giai đoạn vừa qua.
- Trong hai năm vừa qua nguồn đầu tư cho phòng, chống HIV/AIDS của Chính phủ liên tục bị cắt giảm và nguồn tài trợ quốc tế đang giảm mạnh và sẽ hết vào năm 2018. Xin ông cho biết vì sao các nguồn viện trợ lại cắt giảm đồng loạt nhiều như vậy?
Thứ trưởng Nguyễn Thanh Long: Bất cứ vấn đề gì cũng vậy, các tổ chức quốc tế hỗ trợ để phục vụ cho các quốc gia đối phó vấn đề nào đó khi nó hết sức khẩn cấp, chưa có nguồn lực, chưa có kinh nghiệm. Còn về lâu dài các quốc gia phải tự chủ và đứng trên chính đôi chân của mình, đó là quy luật chung.
Nguồn viện trợ cắt giảm là do Việt Nam khi đạt ngưỡng thu nhập trên 1.000 USD/đầu người là ra khỏi danh sách các nước có thu nhập thấp và trở thành các nước có thu nhập trung bình (mặc dù vẫn là trung bình thấp). Như vậy khi Việt Nam ra khỏi tiêu chí đó thì cũng sẽ không được hưởng những ưu tiên nữa.
Thời gian qua, Việt Nam cũng đã có nhiều kinh nghiệm trong đối phó với dịch HIV và chúng ta đã giảm được xu hướng gia tăng của dịch HIV/AIDS, do vậy các nước cũng sẽ giảm các hỗ trợ tài chính và kỹ thuật cho Việt Nam.
Đặc biệt, cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới mấy năm gần đây đã trực tiếp ảnh hưởng đến "ngân khố" của các quỹ phòng chống HIV/AIDS quốc tế, vì thực ra quỹ này cũng được huy động từ ngân sách các nước. Do nguồn đóng góp của các nước giảm nên nguồn thu của quỹ bị giảm và quỹ cũng không có khả năng mở rộng mà phải thu hẹp các nước được nhận viện trợ.
- Vậy, trước tình hình nguồn tài chính cho công tác phòng chống HIV/AIDS sẽ bị thiếu hụt trầm trọng trong thời gian tới, Thứ trưởng có thể cho biết chúng ta cần có những giải pháp gì để khắc phục tình trạng trên?
Thứ trưởng Nguyễn Thanh Long: Trước tình trạng trên, Bộ Y tế đã tham mưu báo cáo Chính phủ cần nhanh chóng chuyển từ phòng, chống HIV/AIDS dựa vào viện trợ sang sử dụng ngân sách trong nước, chủ yếu là từ ngân sách nhà nước (trung ương và địa phương) và bảo hiểm y tế. Bên cạnh đó, cần có sự chung vai góp sức của các ban ngành, đoàn thể và của toàn xã hội.
Thứ nhất, ngành y tế sẽ củng cố và kiện toàn mạng lưới phòng, chống HIV/AIDS theo hướng lồng ghép tối đa các dịch vụ chăm sóc và điều trị vào hệ thống y tế sẵn có và phân cấp để tăng cường tính hiệu quả và bền vững.
Thứ hai, Bộ Y tế sẽ khẩn trương mở rộng những can thiệp hiệu quả nhất với độ bao phủ đảm bảo có tác động rõ rệt trong phòng, chống HIV/AIDS. Các dịch vụ can thiệp cần tiếp tục mở rộng như chương trình bơm kim tiêm sạch, bao cao su, điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng Methadone, tư vấn xét nghiệm HIV và điều trị ARV.
Thứ ba: Tập trung đầu tư cho các vùng trọng điểm và các nhóm đối tượng nguy cơ cao để mang lại hiệu quả cao nhất. Kinh phí hạn chế thì phải xác định lại địa bàn ưu tiên và đối tượng ưu tiên can thiệp.
Bên cạnh đó, là chiến lược tăng cường xã hội hóa, huy động sự hỗ trợ của các tổ chức, cá nhân, doanh nghiệp trong và ngoài nước cho phòng, chống HIV/AIDS; xem xét thu một phần chi phí cho điều trị methadone để có thể duy trì hoạt động của các cơ sở điều trị nghiên chất dạng thuốc phiện bằng chất thay thế.
Các địa phương cần xây dựng đề án đảm bảo tài chính và tăng chi ngân sách địa phương cho phòng, chống HIV/AIDS tại địa phương mình, đặc biệt là các tỉnh, thành phố có nguồn thu ngân sách lớn. Bên cạnh các nhà tài trợ hiện đang hỗ trợ, tiếp tục vận động thêm các nhà tài trợ mới như ASEAN và các đối tác như APEC...
Xin trân trọng cảm ơn Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thanh Long!
